Uit de pers

Welvaartskloof

We zullen de term 'antiglobaliseringsbeweging' weieens zijn tegengekomen in de media. Denkt u maar aan Seattle en Genua waar heftige protesten plaatsvonden tegen de G8-top. Door het geweld waarmee de protesten helaas gepaard gaan dreigt onder te sneeuwen wat erachter ligt: emotioneel verzet tegen de uitwassen van de mondiale vrijhandel. Naomi Klein en Noreena Hertz zijn wereldwijd woordvoerders van genoemde protestbeweging tegen het neoliberalisme omdat het ten koste gaat van derdewereldlanden. Van Naomi Klein verscheen het boek 'No Logo' en van Noreena Hertz verschijnt binnenkort 'De Stille Overname'. In een interview in Vrij Nederland (8 december 2001) gaf ze aan dat haar zorg de economische beslissingen betreft die levens van mensen zo grondig beïnvloeden. En dan vooral de bevolking van landen waar men in een wanhopige situatie verkeert omdat de ontwikkelingshulp in elkaar is gestort. Sinds 1990 is in absolute cijfers de hulp aan de armste landen met 45% gedaald terwijl de wereldbevolking toenam en wij in de negentiger jaren juist een ongekende economische groei hebben doorgemaakt.

In CV.Koers (januari 2002) schrijft de nieuwe redacteur Ronald Westerbeek (opvolger van de vertrokken Paul Mèinders) een artikel over deze problematiek onder de titel Het roer moet om. 'Sinds n september weten we dat armoede en sociaal onrecht een vruchtbare voedingsbodem bieden voor radicalisme en geweld. Een beetje ontwikkelingshulp zal dit doemscenario niet afwenden: het economisch roer moet drastisch om', aldus Westerbeek. We doen er goed aan de protesten van mensen als Klein en Hertz niet te negeren.

'De welvaartskloof wordt zo groot, dat het mondiale problemen gaat opleveren. Ruyssenaars: "Meer dan 80 procent uan de energie, de technologie, de hulpbronnen, de communicatie, de handel, noem maar op, wereldwijd, is in handen uan een kleine groep rijke mensen - u en ik. Een groot deel van de wereldbevolking deelt er nauwelijks in. Sterker nog: het magere aandeel uan het globale inkomen dat de allerarmsten toevalt, is tussen ïggo en 2000 gezakt uan 2, 3 procent naar 1, 4 procent. Je uerwacht te ueel uan mensen, als je denkt dat ze dan niet kwaad worden. Als je niks doet om eruoor te zorgen dat zij althans een deel van hun aanspraken kunnen waarmaken, dan kweekt dat uiteraard ressentiment. Dat is de voedingsbodem voor Jundamentalisme."

Het ICCO hield uorige maand een symposium naar aanleiding uan 11 september, waarop dergelijke vragen centraal stonden: in hoeverre hebben de tegenstellingen tussen rijk en arm bijgedragen aan de voedingsbodem voor dit geweld? "Je kunt er lang en breed over praten", zegt Van Ham, "maar feit is dat er in ontwikkelingslanden een toenemend gevoel van onurede heerst, zeker ook ten aanzien uan de rijke landen. Wij kunnen ons wel goed voelen omdat we ontwikkelingshulp geuen, maar de ontwikkelingslanden samen betalen vijf keer zoveel aan rente en aflossing aan de rijke landen als ze aan hulp ontvangen. Wij kunnen ze onder het mom uan hulp wel dwingen tot vrijhandel, maar als de EU zelf protectionistisch blijft zijn we weinig geloofwaardig. Afrikanen pikken dat niet meer. Vergeet niet dat zij ook steeds beter geïnformeerd zijn, zij kijken óók CNN. Natuurlijk creëert dat een voedingsbodem uoor radicale sentimenten. Terrorisme is niet goed te praten. Maar je kunt mensen die machteloos staan tegenouer de westerse ouermacht niet kwalijk nemen dat ze hun toevlucht nemen tot middelen waarover ze wél beschikken. Als wij horend doof blijuen en ziende blind, dan roepen we het zelf over ons af"

De hier geciteerde Jan Ruyssenaars is senior beleidsmedewerker van de Novib en houdt zich bezig met strategische onderwerpen als globalisering.. Ook prof. dr. Bob Goudzwaard (hij sprak onlangs op de predikantencontio van de Gereformeerde Bond) wordt door Westebeek geciteerd:

'"Het is duidelijk dat wij ons niet kunnen terugtrekken", vindt ook prof. dr. Bob Goudzwaard. "Als we niet jündamenteel iets doen aan de groeiende welvaartskloof, gaat dat de komende decennia terugslaan op onze eigen economie." Goudzwaard was tot zijn emeritaat in 1999 als econoom verbonden aan de faculteit sociaal culturele wetenschappen aan de Vrije Universiteit te Amsterdam: "Wij zullen wel moeten", denkt hij, "want ik uoorzie dat het anders ouer de rand gaat schuiven, en dan zijn de gevolgen niet te overzien. In de eerste plaats de druk uan de economische migratiestromen. Die zal enorm worden. Je kan Ford Europa nog wel uerder dichttimmeren, maar het zal het bastion zijn dat kraakt. In de Europese samenlevingen zal de toestroom van economische migranten leiden tot oplopende sociale en etnische spanningen. Dan kom je in een onbeheersbare problematiek terecht. Het zal in beperkte mate mogelijk blijken te zijn om Europa hermetisch te sluiten. Als het begrip '"democratische rechtstaat'" nog enigszins bij Europa past, kun je niet tot de meest totalitaire maatregelen overgaan."

"We denken nu al dat we een migrantenprobleem hebben. Maar we bestrijden het nog steeds aan de symptomenkant, in plaats van de oorzaken aan te pakken. Inmiddels is dat hoogst urgent aan het worden, het is een serieuze bedreiging. Maar let wel: het is niet zo dat buitenlanders ons dit aandoen, wij hebben niet de bereidheid om eerlijk naar de oorzaken uan de migratiestromen te kijken en die aan te pakken.'"

Om nog een keer terug te komen op het sympathieke interview met Noreena Hertz waarin ze de gewelddadige aspecten van de protesten in Seattle en Genua afwijst maar wel pleit voor een 'revitalisering van de democratie om ervoor té'zorgen dat het politieke proces zo werkt dat het de belangen van de hele wereldbevolking behartigt' en niet alleen maar die van ons rijke zelf.

Rijk en arm

Het maandblad ten dienste van ouderlingen en diakenen van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland Ambtelijk contact van december 2001 was een themanummer over Arm en rijk. Daarin schreef onder andere ds. J. M. Aarnoudse over Rijk als niet bezittend een lezenswaardig verhaal. Na een aantal zeer persoonlijke opmerkingen schrijft hij iets over 'Alibi's voor de rijken'.

'Voor mezelf ga ik nog eens de visies na die het leuen in rijkdom rechtvaardigen. Zijn ze houdbaar en op welke manier? "Het gaat erom datje er niet aan hangt." Dat was steevast de reactie die ik als maatschappij-kritische jongere kreeg van well-to-do medechristenen die zich de materiële welvaart na crisis- en oorlogstijd goed lieten smaken. "Je mag wel rijk zijn, kijk naar de aartsuaders in de bijbel, als je je hart er maar niet op zet en God niet gaat vergeten." Of: "Het gaat er niet om watje hebt, maar watje ermee doet." Terecht bleef iemand als De Lange in zulke gesprekken altijd vragen naar de herkomst van de welvaart, individueel, maar ook ingebed in de maatschappelijke verhoudingen. Een andere reactie: "Ik heb er hard voor gewerkt, dus mag ik er ook volop van genieten". Waarop de wedervraag gesteld kan worden: en hoeveel geluk heb je gehad, de kansen, een goed stel hersens, gezondheid, enz.? Of de vraag: werkt een arme boer in India er dan niet hard voor? Hoe komt het dat hij er dan niet van kan "genieten" (gesteld dat materiële welvaart hetzelfde is als "kunnen genieten")? Ik stel me de vraag hoe ik - nu zelf dik aan de goede kant van de materiële welvaartsstreep - zelf sta in dat soort uitspraken. Zijn ze geen gemakkelijk alibi uoor rijke mensen: ik ben wel rijk, maar ik ben het (echt waar) als niet bezittend!? Ik hang er niet aan. Ik ben niet (geestelijk) afhankelijk uan het comjort. Ik sta er urij tegenover. Ik ben niet verslaafd aan het geld, aan de mogelijkheden, aan het reizen enz. Ik denk dat het de moeite waard is voor (rijke) christenen dit regelmatig daadwerkelijk te toetsen. Waar uw schat is, daar zal uw hart zijn, heeft Jezus gezegd. Je meent er wel los van te zijn, maar in welke mate ben je toch niet ingepakt door wat zich in je leven "gewoon" ontwikkeld heeft?

In een van zijn boeken beschrijft John Grisham hoe een jonge jurist in snel tempo gelijmd wordt aan het bedrijf waar hij is komen te werken. Hij raakt betrokken bij de minder oirbare praktijken, maar vanwege de goede arbeidsvoorwaarden die opgestapeld worden (inkomen, huis, auto, reizen, bonussen), waardoor in een hoog tempo een gewenning aan een comjortabel leuen ontstaat voor hem en zijn gezin, wordt het razend moeilijk zich hieruan nog los te maken. Het leuen gedraagt zich als een web. Hoe kun je deze positie nog opgeven?

Tekenend zijn ook de ervaringen van "rijke" Nederlanders, die in de campagnes uan "De arme kant van Nederland" (waarin stille armoede in Nederland in de jaren tachtig en negentig op de agenda werd gezet) u daagd werden een tijdlang uan een bijstandsinkomen rond te komen. Verbijsterende ervaringen leverde dat op. Zelf proberen we in de veertigdagentijd regelmatig aantal zg. "magere weken" te houden, al evangelische actualisering van de vastentijd.

Het levert steevast discussie op in het gezin, omdat niet alle gezinsleden op dezelfde nier gemotiveerd zijn voor een (tijdel bere levensstijl. Hoe doe je dat eigenlijk: men met je gezin een levensstijl ontwikkelen die ajlvijkt van de grootste gemene deler steld datje dat al zou willen? '

Hij vraagt aandacht voor Calvijns visie op bezit en rijkdom. Een christen kent daarin twee aspecten: er is het genieten van het geschapene en de zegeningen van God, maar er is ook de onthechting die past bij het vreemdelingschap, dat wij op doorreis zijn naar een betere, rijkere toekomst. Ten slotte vraagt hij aandacht voor woorden tge- van Jezus over rijkdom en bezit:

'Welke gevaren bedreigen de rijke? Jezus heef er rijkelijk de vinger bij gelegd. Denk aan een uitspraken als: "Je kunt geen twee heren die- s nen, God en de Mammon". Denk aan zijn bespreking van de bezorgdheid (hiernaar gaat het verlangen der heidenen uit). Denk aan ma- het gevaar van egoïsme (de rijke man en ijke) de arme so- Lazarus). Denk aan de comfortver- sa-slaafde, of de workaholic (de rijke jongeling en de rijke dwaas). Uitmondend in de uit- , spraak: ge- "Het is makkelijker dat een kameel gaat door het oog van een naald dan dat een rijke het Koninkrijk van God binnengaat".

En: "Zalig de armen, wee u gij rijken!" Dat staat echt allemaal in het evangelie, ondanks de slogans van de welvaartstheologie, datjezus zou staan voor "first class", en niks te maken zou hebben met een armoedementaliteit.

Jezus laat wel degelijk zien dat rijkdom de suggestie brengt, datje God minder nodig hebt, en dat materiële verrijking nogal eens samengaat met geestelijke verpaupering. Is de oplossing: ajzien van een leven in wel- t vaart? Niet zonder meer. De weg is die van toetsing, bewustwording van wat rijkdom met je doet, van onthechting en bekering waar nodig, het vrijmaken van je mogelijkheden voor het Koninkrijk van God (denk aan Nicodemus en Zacheüs). Omgekeerd gaat het om het besef, dat in de verbondenheid met God er een schat te vinden is die alles te boven gaat (vergelijk de schat in de akker en de kostbare parel). Paulus kan zeggen: als een arme zondaar met een rijke Christus kan ik iemand zijn die niets heeft en toch alles bezit (vgl. 2 Kor. 6 : 10).

k eindig met een verhaal uit de gevangenis aar ik werk als dominee. Ik leerde een grotere" jongen kennen. Niets wees erop dat ij enige heilbegerigheid aan de dag legde. och bezocht hij trouw de kerkdienst en de activïteiten van de geestelijke verzorging. Na een tijdje vroeg ik hem waarom hij dat de Hij zei: Dominee, ik kom naar de kerk om te horen en ingepeperd te krijgen, dat geld niet gelukkig maakt, maar ongelukkig. Dat moet jij namens die Jezus van jullie blijven zeggen. Ik ben er nog niet aan toe, maar geloof dat mijn harde steen ook uitgehold zal worden, als die druppel er maar op blijft vallen. Er komt een dag, dan geloof ik wel. Dan word ik een ander mens!'

Ik sluit af met een citaat dat in de bijdrage van Ronald Westerbeek te lezen staat en komt van Robert Kaplan: De Derde Wereld wordt een groot overbevolkt Liberia vol geweld, honger en epidemieën, waar het Westen alleen nog komt om terroristen te vangen.

J. MAASLAND

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen