Vrucht voor de Landman

Dr. W. Verboom, docent catechetiek en hoogleraar in de Geschiedenis van het Gereformeerd Protestantisme in Leiden, heeft onderzoek gedaan naar de missionaire catechese, de 'leerprogramma's vanuit de kerk aan mensen van buiten de kerk die lust tot leren hebben als het gaat om het christelijke geloof.' De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in zijn jongste boek, De Alpha-cursus onderzocht. De titel dekt de lading niet helemaal, want Verboom heeft ook andere cursussen onderzocht, zoals De Oriëntatiecursus Christelijk Geloof en De Bijbel in grote lijn.

Voor dit onderzoek heeft hij gebruik gemaakt van een enquête onder de leidinggevenden en deelnemers aan zo'n twintig verschillende kringen. Ook heeft hij kritisch gekeken naar het materiaal dat in deze cursussen gebruikt wordt.

Het boek is een prachtig voorbeeld van het nut van de Praktische Theologie. De praktijk van de lerende gemeente moet telkens kritisch doorgelicht worden vanuit de Schrift en de traditie van de kerk. Dat is de passie van dr. Verboom en van die passie is deze studie een vrucht. Voor die kritische doorlichting hebben we mensen nodig die van enige afstand in hartelijke betrokkenheid meedenken en over het gemeenteleven reflecteren.

Resultaten

De enquête levert een paar verrassende resultaten op. Ongeveer tweederde van de deelnemers aan missionaire kringen bestaat uit vrouwen, terwijl ongeveer driekwart van de medewerkers mannen zijn. Dit zijn overigens de cijfers voor de Alpha-cursus. Helaas ontbreekt bij de cijfers van de enquête een totaaloverzicht. Een ander opmerkelijk gegeven is dat alle deelnemers aan alle kringen de Nederlandse nationaliteit hebben. Blijkbaar lukt het niet zo om via de cursussen allochtonen te bereiken.

Verreweg de meeste deelnemers waren gedoopt; zelfs bij de Alpha-cursus waar dit percentage het laagste was, was het nog 75 procent. Het gemiddelde moet volgens mij hoger zijn dan de 70 procent waar Verboom in zijn evaluatie over spreekt. In elk geval is het percentage dat echt geen enkele binding met de kerk heeft gehad, erg klein. Blijkbaar mogen we de invloed van de missionaire catechese in het licht van de hele secularisatie niet overschatten, hoe enthousiast en dankbaar we ook mogen zijn als mensen de weg naar de kerk weten terug te vinden.

De meeste deelnemers komen, omdat zij persoonlijk worden uitgenodigd. Dit betekent dat we bij het evangelisatiewerk daar ook op in moeten zetten. Verschillende vormen van 'public relations' mogen in de kerk hun plaats hebben, het beste middel voor evangelisatie blijkt toch altijd weer te zijn 'dat door onze wandel onze naaste voor Christus gewonnen wordt.' (HC, zondag 32) Wat leveren de cursussen op? Een groot deel van de deelnemers met een niet-kerkelijke achtergrond geeft aan dat er positieve veranderingen hebben plaatsgevonden, bijvoorbeeld wat betreft hun visie op het christelijke geloof of hun omgang met de Bijbel.

Gaan er dan ook meer mensen naar de kerk? Met die vraag moeten we in het missionaire werk altijd voorzichtig zijn. De vrucht is voor de Landman. Vrucht is iets anders dan succes. Toch mag de vraag gesteld worden en het is goed dat ds. Verboom dat in zijn enquête ook gedaan heeft. Wat blijkt? Op de vraag hoe men staat tegenover een eventueel lidmaatschap van de kerk, antwoordt gemiddeld 22 procent positief, bij de Alpha-cursus is dit zelfs 33 procent. Je kunt negatief concluderen dat de meerderheid er blijkbaar niet positief tegenover staat, maar beter is het om dankbaar te zijn als eenvijfde of zelfs eenderde van alle cursisten ten slotte mee gaan leven met de gemeente. In ; iezétijd kun je misschien wel zeggen dat de missionaire catechese de vruchtbaarste vorm van evangelisatiewerk is.

Breder kader

Dr. Verboom wil de missionaire cursussen in een breder kader plaatsen. In hoofdstuk drie geeft hij een positiebepaling in het veld van de missionaire theologie, een missiologie in vogelvlucht. Er komt erg veel aan de orde; meer dan nodig is. Het hoofdstuk roept ook wel wat theologische vragen op. Is het bijvoorbeeld terecht om de algemene religiositeit te funderen in het werkverbond? Hoofdstuk vier gaat over de missionaire catechese in het Nieuwe Testament. Hierin snijdt Verboom interessante dingen aan, maar dit bijbels-theologische deel blijft in diepgang wat achter bij de rest van het boek. Het is ook onmogelijk om de missionaire theologie van de evangeliën en van Handelingen in vijf bladzijden weer te geven. Dat is in elk geval te weinig om goed uit te leggen welke missionaire motieven Mattheüs en Lukas aan Markus ontlenen. De hermeneutische beslissing over de verhouding tussen de evangeliën, die aan deze opmerking ten grondslag ligt, wordt in elk geval niet verantwoord. Wat mij betreft had Verboom kunnen volstaan met de algemeen aanvaarde conclusie: de zending is in het Nieuwe Testament geheel vervlochten met het gemeenteleven. De gemeente krijgt wel missionaire instructie, maar er is geen aparte aansporing nodig om missionair bezig te zijn.

Interessanter is hoofdstuk vijf over de missionaire catechese in de Vroege Kerk. Verboom stelt vast dat de missionaire catechese vooral in de eerste eeuwen gebloeid heeft. De catechumenen in de eerste eeuwen waren kandidaat-lidmaten van de kerk. Daar ging een driejarige (!) cursus aan vooraf. Het toelatingsbeleid was eerder terughoudend dan aanmoedigend. Opvallend is de vervlechting van de liturgie en van het leerproces. Dat lijkt voor ons een belangrijk leerpunt. In ieder geval moeten de leerkringen geïntegreerd worden in het hele gemeenteleven. Verder was het de gewoonte om ieder kandidaat-gemeentelid te voorzien van een persoonlijke begeleider, een 'mentor' of'sponsor' (doopborg).

Deze moest instaan voor de levenswandel van de dopeling en hem of haar begeleiden bij de introductie in de christelijke gemeente.

Evaluatie

In zijn evaluatie stelt dr. Verboom een principiële vraag bij de vrijblijvendheid waarmee de cursus wordt aangeboden. Dat lijkt in onze tijd de enige manier om mensen te bereiken. Toch schuilt hier een gevaar in. Het Evangelie kan immers nooit vrijblijvend zijn.

Het doet een appèl op ons hart. Het is opvallend dat bijna de helft van de cursisten verwacht dat de cursus niet vrijblijvend zal zijn. Verboom maakt een onderscheid tussen vrijwillige deelname en vrijblijvendheid. 'Men neemt vrijwillig deel aan een cursus die niet vrijblijvend is.' Van de deelnemers wordt een serieuze belangstelling verwacht. Daarom is het goed om in een open introductiegesprek duidelijk te maken wat de cursus inhoudt en wat er van de deelnemers verwacht wordt.' Daarnaast toetst hij de leerinhoud van de kringen op vijf onderdelen: de Bijbel, de inhoud van de geloofsleer, het geloof zelf, de gemeente en de levensheiliging. Deze onderdelen komen in de verschillende cursussen wel aan bod, hoewel er hier en daar behoefte is aan aanvulling of aan herschikking. Zelf had ik in dit boek een directe te-rugkoppeling van de Alpha-cursus naar de gereformeerde theologie verwacht. Ten onrechte, want Verboom geeft wel aan hoe het volgens hem zou moeten, maar laat de beoordeling van het cursusmateriaal aan de lezer over..

In een noot wil hij nog wel kwijt dat hij kritiek heeft op onderdelen. Hij maakt het echter weinig concreet. Zelf vind ik dat jammer. Het voert misschien te ver om de Alpha-cursus die ontstaan is in een Anglicaanse charismatische context, naast de Dordtse Leerregels te leggen en te zoeken naar de verschillen. Toch moeten ook onze missionaire werkvormen genormeerd worden aan de Schrift en de belijdenis.

Staan in de Alpha-cursus de mens en zijn behoeften centraal in plaats van God en Zijn glorie? Er is in Engeland en Amerika gefundeerde gereformeerde kritiek geuit op de uitgangspunten en de inhoud van de cursus, terwijl de Alpha-cursus onder ons vrij algemeen wordt geaccepteerd. De afstand schept wellicht ruimte.

Dit neemt niet weg dat de evenwichtige theologische positiekeuze in het slothoofdstuk van dit boek erg waardevol is. Als eerste noemt dr. Verboom de wijze waarop God ter sprake komt en pleit voor een trinitarische benadering. Ook legt hij uit hoe men de bekering aan de orde kan stellen en waarschuwt hij voor een eenzijdige nadruk op de keuze van de mens. Zelf vind ik overigens de vraag wie de cursus leidt, altijd belangrijker dan de vraag wat er precies in de gebruikte methode staat.

Liever een gebrekkige cursus met zuivere medewerkers dan een zuivere cursus met gebrekkige medewerkers. De Alpha-cursus wortelt niet in de gereformeerde theologie en dat is soms wel te merken. Als de cursusleiding echter in de liefde van Christus geworteld en gegrond is, kan dat veel goed maken. Ds. Verboom benadrukt het pastorale element van het leerproces en heeft liever een stamelende herder dan een briljante leraar.

Om zo'n cursus te geven, is toerusting nodig. Het boek van Verboom is daarvoor uitermate geschikt. Wat mij betreft een geschikt cadeau van de kerkenraad voor alle medewerkers aan de missionaire catechese. Dat is dan tegelijk een manier als kerkenraad de waardering voor en de betrokkenheid bij dit werk tot uiting te brengen.

H. VAN DEN BELT, DELFT

Dr. W. Verboom, De Alpha-cursus onderzocht. Een onderzoek naar hedendaagse missionaire catechese; uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2002; 201 blz.; ISBN 90 23913221, paperback, € 14, 90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen