Een gesprek met zieken

DE PASTORALE GEMEENTE [I]

'Een gemeentelid in de wijk hoort een zeer ernstige boodschap in het ziekenhuis: er is kanker geconstateerd. Als ouderling krijg je van een familielid een telefoontje en de vraag is of je direct even langs gaat, want de predikant is afwezig. Wat moet je dan doen tijdens zo'n bezoek? ' Deze vraag werd steeds als een van de eerste gesteld in de workshops over pastoraat aan zieken, die gehouden werden tijdens de studiedag over de pastorale gemeente. Andere vragen waren: Hoe moetje omgaan met chronische en psychische patiënten, in het bijzonder met hen die stemmen in hun hoofd horen en aangezet worden tot vloeken? Hoe kun je tijdens een gesprek met zieken tot de kern van het gesprek komen, namelijk hoe de relatie tot God is? Wat moetje zeggen bij gemeenteleden die abnormaal veel leed meemaken, veel meer dan anderen? Kun je altijd bidden om genezing, ook bij terminale patiënten? De studiedag had als bedoeling de praktische toerusting van de ambtsdragers. Na de lezingen waren er workshops waarin men met de eigen vragen naar voren kon komen. Daaraan bleek duidelijk behoefte, want in het pastoraat komen de ouderlingen en bezoekbroeders en - zusters steeds weer nieuwe zaken tegen. Hoe ga je daarmee om? Het boeiende van een workshop is de interactie, waarbij de deelnemers elkaar kunnen helpen op de moeilijke en mooie weg van het pastoraat. In het kader van dit artikel beperk ik me tot slechts twee van de behandelde vragen.

Bezoek na een 'slecht nieuws'gesprek in het ziekenhuis

De voorbereiding voor een bezoek begint thuis. Het is goed om na allerlei andere werkzaamheden ons in stilte voor te bereiden op het bezoek. Dit betekent in de eerste plaats het gebed om wijsheid, zodat we in deze moeilijke situatie op een juiste wijze zullen handelen. Het kan nodig zijn om bepaalde gezinsgegevens even na te kijken, zeker als we de zieke niet zo goed kennen. Is het gewenst om eerst telefonisch contact op te nemen? Welk tijdstip schikt het beste om thuis of in het ziekenhuis langs te komen? Zijn er dan niet al te veel andere familieleden en vrienden, zodat een vertrouwelijk gesprek bijna onmogelijk is? Ook is het wenselijk om na te denken over bepaalde bijbelgedeelten die tijdens zo'n bezoek van pas kunnen komen.

Vijf fasen

Wanneer we bij de zieke komen, is het goed iets te weten van de verschillende algemeen menselijke reacties die voor kunnen komen. De reacties die volgen op de mededeling dat het levenseinde aanstaande is, zijn beschreven door Elisabeth Kübler-Ross, als neerslag van een tweehonderdtal gesprekken met ongeneeslijk zieke mensen. Als eerste fase noemt zij de ontkenning. De droeve realiteit wordt op een afstand gehouden: 'Nee, dat kan niet waar zijn!' Gewoonlijk is dit slechts een korte fase, al kan zij later terugkomen, omdat de werkelijkheid zo onvoorstelbaar is.

Als de ontkenning niet meer vol te houden is, kan er vervolgens woede komen. Gevoelens van ergernis, opstandigheid, afgunst en wrok wordt nu de vrije loop gelaten. Dokters en verpleegkundigen wordt ondeskundigheid verweten, bezoekers kunnen geen goed doen, geen enkele handreiking wordt aanvaard en God krijgt soms de schuld. Voor de omgeving is dit een heel moeilijke periode.

In de derde fase komt een poging de dood nog wat uit te stellen door te marchanderen. Men is bereid voor dat uitstel een tegenprestatie te leveren:

Op 24 september belegden het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond en het Instituut voor Gemeenteopbouw en Theologie een studiedag over de pastorale gemeente. Na de inleidingen gingen de deelnemers in verschillende werkgroepen uiteen. In zes afleveringen doen we verslag van wat daar aan de orde kwam.

RED. DE WAARHEIDSVRIEND

een beter leven, meer aandacht voor de medemens en trouwer meeleven met de kerk. Geen prijs is te hoog. De meeste transacties worden met God afgesloten en blijven gewoonlijk geheim voor de omstanders. Eerst gaat het over de wens om langer in leven te blijven; later hebben de verlangens meer betrekking op vermindering van pijn en ongemak. Vervolgens kunnen in de vierde fase vlagen van neerslachtigheid en moedeloosheid komen. Deze fase van depressie is de langste en de zwaarste. Droefheid is het grote kenmerk. Er komen verhalen over wat de patiënt in werkelijkheid en in beleving doorstaan heeft. Tevens is er het verdriet over de definitieve scheiding die komt. Als dit alles is doorgemaakt, kan de zieke in de vijfde fase met een zekere mate van rust en afwachting zijn naderende dood overdenken. Het is alsof de strijd gestreden is. Er kan gesproken worden over het sterven zelf, over de rouwdienst en over de begrafenis. Het is overigens van belang te beseffen dat deze vijf fasen lang niet altijd in deze volgorde aan de orde komen en dat ook herhalingen mogelijk zijn.

Gevoelens peilen

Voor de pastorale bezoeker is het van belang vooral de gevoelens van de zieke te peilen. De tijd voor het bezoek is gewoonlijk kort, in verband met de vermoeidheid van de zieke. Uitgebreide discussies en beschouwingen hebben geen zin. De vrienden van Job begonnen terecht met stil neerzitten en zwijgen. Van belang is het zich te verplaatsen in de situatie van de zieke, met name ten aanzien van de beleving. Goed luisteren is een actieve bezigheid die veel van de bezoeker vraagt. Gewoonlijk verwacht de zieke van ons geen antwoorden op de vele vragen die rijzen, maar wordt het medeleven het meest op prijs gesteld. Wanneer er gelegenheid is tot bijbellezen en gebed, is het goed een psalm te kiezen die aansluit bij de gevoelens van de zieke. Gelukkig zijn er allerlei psalmen die teleurstelling, verdriet en/of uitzicht onder woorden brengen!

Bij vervolgbezoeken kunnen meer zaken ter sprake komen. Daarbij is het voor persoonlijke toerusting nuttig boeken van zieken te lezen. Ruth Miltenburg heeft als chronisch zieke een boeiende briefwisseling gevoerd met een kankerpatiënte. Die briefwisseling is gepubliceerd in een boek dat voor gezonde mensen in veel opzichten een eye-opener kan zijn: Over ziek zijn: een leid raad voor zieke mensen (Utrecht/Antwerpen, 1998). Ook het boekje van Dilwyn Price, een christen-arts die zelf kanker heeft, is nuttig: Als iemand van jullie ziek is: hoe christenen elkaar bij ziekte kunnen helpen (Barneveld, 2000). De laatste tijd komen er ook steeds meer vragen over gebedsgenezing. Het is van belang daarin als gemeente en kerkenraad een (voorzichtig) standpunt in te nemen. Als recente publicatie noem ik W. J. Ouweneel, Geneest de zieken! (Vaassen, 2003).

Bezoek aan psychisch zieken

In ernstige gevallen van psychische ziekte is opname in een psychiatrisch ziekenhuis nodig. In de begintijd is het mogelijke dat er niemand op bezoek mag komen, ook niet iemand van de kerk. We zullen dit moeten respecteren in het belang van de betrokkene. Meestal is een psychiatrisch ziekenhuis gevestigd op een behoorlijk afstand van de thuissituatie en heeft de pastorant weinig zicht op het dagprogramma dat daar gehanteerd wordt. Het verdient aanbeveling eerst telefonisch contact op te nemen met het afdelingshoofd om door te spreken wanneer bezoek mogelijk en wenselijk is. Tevens kan de vraag gesteld worden of het mogelijk is de patiënt in een aparte ruimte te spreken in plaats van in de groepsruimte. Met tijdig overleg is meer te bereiken dan bij een onaangekondigd bezoek mogelijk is. Soms zijn goede gesprekken mogelijk, andere keren lukt het niet. Dat hangt af van de soort stoornis en van het medicijngebruik. Omdat psychische ziekten een geheel eigen terrein vormen, is het goed als pastoraal werker zich te oriënteren op de belangrijkste ziekteverschijnselen. Wat is manisch depressief? Wat is een psychose? Wat is een neurose? Hoe beïnvloedt zo'n ziekte het gedrag van de zieke? Wat betekent dat voor ons gesprek?

Bij deze psychische patiënten is aanwezigheid en meeleven namens de gemeente heel belangrijk. Ze voelen zich vaak onbegrepen en hadden liever een lichamelijke kwaal. Ze schamen zich vaak voor hun ziekte. We moeten daarom proberen aan te geven dat we hen aanvaarden als medemens, als uniek schepsel van God. We kunnen stimuleren dat gemeenteleden kaarten en brieven sturen, juist als bezoek niet dagelijks mogelijk is. Ook is het gebed van groot belang, zowel het persoonlijke gebed als de voorbede in de diensten.

Negatieve gedachten

De vraag werd gesteld hoe we moeten reageren als mensen zeggen zeer negatieve gedachten te hebben en een ernstige neiging tot vloeken, waarbij die neiging steeds weer onderdrukt moet worden. Vanuit de psychiatrie valt er heel wat te zeggen over dwanggedachten en innerlijke stemmen - dat moet hier blijven rusten. Vanuit pastoraal oogpunt is het wenselijk na te gaan of die negatieve gedachten 'normaal' zijn of dat er occulte invloed is. Het kan zijn dat iemand in het verleden met satanische praktijken in aanraking is geweest (bijvoorbeeld door bezoek aan verkeerde genezers of meegedaan heeft met het oproepen van geesten), waardoor de duivel voet aan de grond heeft gekregen. Dan is er meer aan de hand dan de verleidingen waaraan wij allemaal blootstaan. Er kan geïnformeerd worden naar de leeftijd waarop de negatieve verschijnselen zich gingen voordoen en ook naar dergelijke verschijnselen bij familie- en gezinsleden.

Gelukkig dat de laatste jaren steeds meer oog komt voor dergelijke problemen. Vergelijk ook het boekje Geestelijke strijd: demonie en bevrijding in christelijk perspectief (Zoetermeer, 2002). Wanneer mensen concreet hun zonden belijden en bidden om bevrijding (al of niet met hulp van anderen), is in veel gevallen bevrijding mogelijk. Daarnaast kunnen er nog allerlei psychische problemen zijn, maar dan is een L langrijke, negatieve factor uitgeschakeld.

Ten slotte

Het bovenstaande geeft een indruk van zaken die tijdens de workshops naar voren kwamen. Meer informatie over het bezoeken van zieken heb ik geschreven in de bijdrage 'Tussen verzet en overgave. Pastoraat aan zieke mensen', in H. C. van der Meulen (een van de hoofdsprekers op de studiedag), Liefdevol oog en open oor. Handboek pastoraat in de christelijke gemeente (Zoetermeer, 1999, 2001) 122-148.

M. J. PAUL, EDE

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen