Motieven voor het zingen van psalmen

Wie als predikant een bijdrage levert over de relatie tussen liturgie en prediking, kan niet aan zijn eigen houding voorbijgaan. Mijn opvatting en de opvatting van ds. Zoutendijk staan niet los van de liturgie die in onze diensten aanwezig is. U kunt het mij dan ook niet kwalijk nemen als ik eerlijk zeg hoe mijn liturgie er uitziet Welke Bijbel ik gebruik, deelde ik al mee. Waar ik ook voorga in Hilversum en elders, overal lees ik de Statenvertaling. In de openingen en diensten van zorgcentra en van een verpleeghuis waar mensen uit diverse kerken aanwezig zijn, heb ik er nooit één negatieve opmerking over gekregen. In een officiële kerkdienst laat ik uitsluitend psalmen zingen met daarbij de Enige gezangen. De psalmen functioneren in de erediensten die ik leid, dus exclusief. Waarom geef ik alleen psalmen op? Ik heb er tien motieven voor:

1. Door het zingen van de psalmen wordt het Woord van God op directe wijze vertolkt, terwijl gezangen en vrije liederen een reflectie, dat wil zeggen een terugkaatsing, geven op het Woord van God. De psalmen staan dicht bij het geïnspireerde Woord van God. Ik weet net zo als u dat de berijming van 1773 ook mensenwerk is. Maar er staan verzen in die ik niet graag kwijt wil raken. We kunnen er zeker aanmerkingen op maken en gebreken in vinden. Ook zijn er verzen die we nauwelijks zingen. Maar wie wil breken met de berijming van 1773, moet overtuigd zijn dat een andere berijming beter is.

2. Wanneer er rechtstreeks uit de Schrift wordt gezongen, kan er geen ongeoorloofde verschuiving in de spiritualiteit plaatsvinden, terwijl het zingen van vrije liederen een verkeerde invloed op deze spiritualiteit kan hebben. Met andere woorden: ook het zingen van liederen staat niet los van de zuivere leer. In het zingen van de liederen bespeur ik een ontwikkeling. Jongeren kennen de bekende gezangen en de klassieke liederen van de kerk niet meer en vinden die liederen mooi die op dit moment in zijn.

Oude papieren

3. Is het zingen van gezangen en vrije liederen dan helemaal contrabande? Gezangen en vrije liederen die schriftuurlijk zijn, kunnen en mogen buiten de eredienst hun plaats hebben. In mijn jeugd leerde ik op school gezan-

gen en andere liederen. Ze werden thuis ook gezongen en niemand hoorde je zeggen dat we ook in de kerk gezangen en vrije liederen moeten gaan zingen. We konden er toen goed mee leven: in de kerk zingen we psalmen en buiten de eredienst is er in de gereformeerde gezindte ruimte voor gezangen en vrije liederen. Is deze scheiding vreemd? Ik vind van niet. Het is een houding die oude papieren heeft.

Van Lodenstein is een predikant uit de zeventiende eeuw. Hij was dichterlijk aangelegd. Maar hij dichtte zijn liederen niet met het oog op de eredienst. Volgens de bepaling van de Nationale Synode van Dordrecht werden in die tijd in de Gereformeerde Kerk bijna uitsluitend psalmen gezongen. Gezangen zong men tijdens huissamenkomsten, waar gelijkgezinden elkaar ontmoetten en stichting zochten voor hun persoonlijke geloofsleven. Van Lodenstein schreef zijn liederen meestal op zondag en zong ze met anderen op een vrijdagavondkring. Het onderscheid tussen het zingen van psalmen in de eredienst en het zingen van gezangen en vrije liederen tijdens andere gelegenheden in de gemeente acht ik legitiem.

Misschien kent u andere predikanten die ook liederen maakten en die wel in de eredienst gebruikten? Dat klopt! Kohlbrugge maakte liederen die hij vervolgens zong in de eredienst in Elberfeld. En C. H. Spurgeon stelde voor zijn gemeente een eigen 'hymnenboek' samen. Wie zou hen buiten de kerk der eeuwen durven plaatsen? Het bracht het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond tot de uitspraak dat het al of niet zingen van het nieuwtestamentisch lied geen doorslaggevend criterium voor het gereformeerd karakter van de eredienst kan zijn.

4. Eerder gaf ik aan dat ons zingen onder de toets van de Schrift staat. Jezus Christus heeft tijdens Zijn leven op aarde veel psalmen geciteerd en toegepast. Hij zong bij het Pascha het groot Hallel, de lofzang (Psalm 113-118) mee. Aan het Kruis riep Hij in de duisternis Psalm 22 uit over de Godsverlating en gaf Hij de geest met het avondlied uit Psalm 31. We kunnen zeggen datjezus leefde en stief bij de psalmen. In heel het Nieuwe Testament lezen we dat de apostelen in hun preken en brieven psalmen aanhalen.

Joodse volk

5. Vooral in het zingen van de psalmen - het liedboek van Israël - blijkt onze diepe verbondenheid met het Joodse volk. Heel veel van wat er in de kerkdiensten gebeurt, hebben we overge- • nomen van het jodendom. De wortels van de christelijke liturgie gaan terug naar de tijd van het Oude Testament en vooral naar de praktijk van de synagoge. Het lezen van de Heilige Schrift, het samen zingen, de preek, de gebeden: we vinden het allemaal in de joodse eredienst. Door de hechte band met het Joodse volk zijn de psalmen onvervangbaar.

Ik pleit voor een onopgeefbare band met Israël. Wie liefde heeft voor Jeruzalem, ontvangt in Psalm 122 een geweldige belofte: 'Wel moeten zij varen, die u beminnen'. Met andere woorden: 'Wie Jeruzalem bemint, zal het welgaan'. Toen de bekende prediker MacCheyne, die in de 19e eeuw leefde, een reis naar Israël maakte, schreef hij in een brief over deze psalm. Hij riep zijn gemeente op die woorden niet langer te vergeestelijken, maar nu eens letterlijk te nemen. Het was een gouden advies. Wie Israël vergeet of veracht, krijgt de God van Israël tegen. Wie Israël zegent, zal zelf gezegend worden.

6. Waarom heb ik een uitgesproken liefde voor de psalmen? Het heeft te maken met mijn geloofsbeleving. De psalmen zijn door en door bevindelijk en in diepte nauwelijks te vergelijken. We kijken Gods kinderen in het hart. In de psalmen horen we het klagen over de zonde, het schreeuwen tot God, het uitstaan van duizend angsten, het smeken om vergeving, het roemen in de genade en het prijzen van de Heere. Ook ligt het werk van Christus in de psalmen verborgen. Met mijn levensvragen kan ik bij de psalmen terecht. Ze zijn actueel en herkenbaar voor mijn hart. Ik hoorde eens een kind van God over een psalm dit zeggen: 'Ik had die psalm zelf kunnen schrijven, want alles wat gezegd wordt, beleef ik in mijn hart'. Kortom, de psalmen zijn existentieel. Ik zie een schakel tussen de geloofsbeleving en de psalmen. Ik zie een schakel tussen het zingen van de psalmen en de prediking. Naar mijn mening kun je de geloofsbeleving nooit losmaken van de liturgie. De psalmen hebben het ritme van het mensenhart en daarom worden zij nu al bijna drieduizend jaar gezongen.

Authentieke boodschap

7. Ik ben niet bang dat we met het zingen van psalmen en met een prediking die daarop aansluit mensen afstoten. Ik geloof eerder dat moderne mensen afknappen op dingen die hen moeten aantrekken en die eigenlijk de authentieke boodschap vertroebelen. Ik geef bij dit punt twee voorbeelden: - Het is al weer een tijdje geleden datje op maandagmorgen in het dagblad Trouu; een verslag kon lezen van een bekende Nederlander die met een journalist ergens een kerkdienst bezocht. Mij viel op dat vooral diegenen die niet geloofden meer op de boodschap letten dan op de entourage van een kerkdienst.

- Een halfjaar geleden kwam een moderne vrouw voor het eerst bij ons in Hilversum in de kerk. Een gemeentelid maakte volgens mij na een paar weken een onverstandige opmerking. Zij zei verbaasd tegen deze vrouw: 'Jij in deze kerk? Heb je wel de goede kerk uitgekozen? ' Uit vooringenomenheid meende dit gemeentelid dat een vrouw die helemaal buiten onze wijkgemeente en sfeer stond, niet bij ons zou passen. Gelukkig was de vrouw niet geshockeerd en antwoordde zij resoluut: 'Ik weet in welke kerk ik ben en ik voel me hier helemaal thuis. Ik ben gekomen voor de preek'.

Ik vind het opvallend dat mensen die buiten de kring van de Gereformeerde Bond komen, eigenlijk nooit kritische opmerkingen maken over de liturgie. Ze kiezen voor de gereformeerde prediking en accepteren een liturgie die daarbij hoort.

8. Vanavond ben ik op de jaarvergadering van de afdeling Amsterdam van de Gereformeerde Bond. Wat ons verbindt, is het lid zijn van de Gereformeerde Bond. Samen maken we deel uit van een vereniging met als doelstelling de verbreiding en verdediging van de Waarheid in de nu nog bestaande Ned. Herv. (Geref.) Kerk. Onze vereniging heeft 100 jaar de psalmentraditie voorgehouden. In artikel 4 van de statuten wordt namelijk gezegd dat de Gereformeerde Bond, als vereniging zich houdt aan de Dordtsche Kerkorde van 1619. Dat houdt in dat wat de liturgie betreft wordt vastgehouden aan het zingen van louter psalmen in de eredienst, met daarbij de Enige Gezangen. Tientallen jaren is het gangbaar dat in een hervormd-gereformeerde gemeente in de eredienst psalmen worden gezongen. Het kwam voor dat een confessionele gemeente opschoof in de richting van de Gereformeerde Bond. Een van de veranderingen werd dat men in de eredienst psalmen ging zingen. Een gemeente die in de traditie staat waarin eerst alleen psalmen werden gezongen, staat dan ook voor de opgave om uit te leggen welke argumenten de doorslag hebben gegeven om voortaan behalve psalmen ook gezangen en vrije liederen te zingen.

Onszelf blijven

9. Onze tijd is een tijd van nivellering. In de politiek en ook in de kerk. Het wegpoetsen van de eigenheid van de gereformeerde confessie is schadelijk voor de identiteit. Het levert op den duur verlies op. Dat zal de tijd leren.

In de kerk heb ik vaak gehoord, tot in de synode, dat men onze inbreng op prijs stelt en zelfs nuttig voor heel de kerk houdt. Laten we dan onszelf blijven en eigentijds op de basis van het Woord van God en het belijden van de kerk der eeuwen blijven staan. Onszelf blijven als hervormd-gereformeerden heeft naar mijn overtuiging ook consequenties voor de liturgie en prediking.

10. Op dit moment krijgt de liturgie overal een doordenking. Niet alleen in onze kerken, maar ook in andere kerken. In het leven moeten we telkens een keuze maken. Een kerkenraad zal in overleg met de gemeente tot een standpunt moeten komen. Dat geeft helderheid en houdt wildgroei tegen.

Bij het innemen van positie lijkt het mij wenselijk een tijdstip aan te geven waarvoor de genomen besluiten voor de liturgie minimaal gelden. Dat geeft orde, rust en helderheid. Laten we bij alle verschillen niet vergeten waar het in de liturgie en prediking om gaat: we worden geroepen om de levende God in ons zingen en spreken te verheerlijken.

J. Harteman, Hilversum

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen