Kinds en toch volwassen

De woorden 'kinds worden' geven precies aan wat er bij een dementieproces gebeurt. Mensen keren terug naar de leefwereld van hun kinderjaren. Voor familieleden is dat soms heel moeilijk te aanvaarden. Want al is een echtpaar ruim vijftig jaar getrouwd, de echtgenoot of echtgenote verschuift langzaam naar de achtergrond. En moeder, de centrale figuur van de kinderjaren, komt steeds sterker naar voren. Wanneer rond de middagklok van vijven de bewoners van het verpleeghuis onrustig worden, klinkt steevast de opmerking 'Ik moet naar mijn moeder toe' of'Ik moet naar huis, want mijn moeder weet niet waar ik ben'. Toen ik een demente vrouw van bijna negentig jaar deze woorden uitsprak, reageerde een medebewoonster heel adrem. Verbaasd hoorde ze het aan en zei toen tegen mij: 'Als haar moeder nog leeft, moet ze wel 120 wezen'. Deze vrouw had nog begrip van leeftijd en leeftijdsverhoudingen.

Terug naar het verleden

Dit voorbeeld illustreert dat de ene dementie niet gelijk is aan de andere. Dat komt niet alleen door het verschil in oorzaak, maar ook door het verschil 764 in teruggang. Anders geformuleerd: de ene demente oudere gaat verder terug naar het verleden dan de andere oudere.

Mensen die ondanks de dementie nog thuis kunnen wonen, hebben vaak een milde vorm van dementie. Ze zijn bij perioden in de war, vertellen verhalen drie keer en vergeten telkens wat ze gedaan hebben. Tijdens gesprekken zijn ze nog te corrigeren. Ze zijn als het ware nog terug te brengen naar het heden.

Zodra iemand moet worden opgenomen in een verpleeghuis, is de dementie meestal ernstiger. De perioden van verwardheid zijn langer en ze functioneren op het niveau van het schoolgaande kind. Tijdens gesprekken zijn ze soms moeilijk naar de realiteit te krijgen. Bij andere bewoners is de dementie zover doorgegaan dat ze terug zijn naar de periode van het jonge kind. Ze leven volledig in het verleden. Er zijn zelfs patiënten die teruggaan tot de tijd van het eerste levensjaar. Dan gaat het om zeer ernstige vormen van dementie, waarbij de patiënt volledig verzorging nodig heeft. Soms is communicatie niet meer mogelijk. De contacten zijn dan minimaal. Met grote en lege ogen staren ze je aan, zonder enige reactie. Aanraking of zachte muziek lijkt enige ontspanning te bewerken. Dat is de diepste fase van dementie. In de praktijk zijn er dus verschillende gradaties, met als algemene regel: hoe verder terug naar het verleden, hoe ernstiger de dementie.

Volwassenen

Ondanks dat ouderen kinds kunnen worden blijven het volwassenen. Ze hebben al een heel leven achter zich. Ze hebben levenservaring opgedaan. Op nachtkastjes of aan de wand hangen soms foto's van vroeger jaren. Dan blijkt dat elke bewoner een eigen geschiedenis heeft. De een als kapitein op een schip. Een ander is moeder van vijf kinderen. Een derde was eerst machinebankwerker en later chef-werkplaats. En ga zo maar door. Ieder met een eigen leven, van waaruit het hedendaagse gedrag soms is te verklaren. Recent moest ik een vrouw screenen in een verzorgingshuis vanwege beginnende dementie. Toen ze vertelde over haar opvoeding, over de armoede thuis en in de eerste jaren van haar huwelijk, was het verklaarbaar waarom deze vrouw zo boos kon reageren tegen de verzorging. Naar buiten toe had ze altijd de schijn op moeten houden van een net gezin. Koffie uit een mok was daarom ook verboden. Altijd kop en schotel. Vlekken op een overhemd of blouse waren uit den boze. Natuurlijke speelde ze als kind gewoon met de andere kinderen, maar als er bezoek kwam, deed ze die ene schone blouse aan. Als kind een gesprek van ouderen onderbreken, deed je niet. Zo was haar altijd geleerd. Tijdens dit gesprek kwam de zuster van het verzorgingshuis binnen met de vraag of mevrouw nog iets wilde drinken. De zuster onderbrak daarvoor ons gesprek en gaf vervolgens de thee in een glazen beker. Mevrouw reageerde geïrriteerd, maar wel verklaarbaar!

Wat wil ik hiermee zeggen? Dat het belangrijk is om mensen als volwassenen te blijven benaderen. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar in de praktijk is het lastig. Laat demente ouderen in hun waarde. Benader hen zoals ze benaderd willen worden. Bekendheid met de achtergrond van deze ouderen is dan een voordeel. Kortom: respectvol bejegenen. Dat is ook in de lijn van de Prediker: 'Eer uw moeder als ze oud geworden is'.

Praktisch

Hoe kan dit op een praktische wijze? Door met demente oudere om te gaan, zoals we ook met een andere oudere zouden omgaan.

In het verpleeghuis gebeurt het regelmatig dat kennissen aan een dochter vragen hoe het met haar moeder is. Terwijl moeder er gewoon bij zit, vertelt de dochter over alle zorgen en problemen met moeder. Probeer dat te vermijden!

Dat zelfde geldt voor het gebruik van verkleinwoorden en betuttelend taalgebruik. Ik onderken dat dit in de praktijk soms lastig is, omdat we het soms automatisch doen, maar probeer het te vermijden.

Eigenwaarde wordt mede bepaald door het zelfstandig kunnen nemen van beslissingen. Dat wordt voor de demente oudere steeds moeilijker. Familieleden en verzorgenden nemen beslissingen over. De zorgafhankelijkheid neemt steeds meer toe. Maar ondanks die belemmeringen, probeer toch het stukje eigenwaarde te behouden. Laat hem of haar kiezen in zaken waar het nog kan. 'Zullen we een eindje buiten gaan lopen? ', 'Zullen we nu al koffie drinken, of doen we het na de boodschappen? ' Op dit punten kan de demente oudere nog goed beslissen.

Dat zien we ook in het verpleeghuis. De keuze voor kleding, de keuze voor activiteiten, de keuze voor thee of koffie, enz. Laat hem of haar zelf beslissen.

Dat geldt ook voor het pastoraat. Ga in principe zo om met de betrokkene zoals u dat ook doet bij mensen die niet dement zijn. Let op de reacties van hem of haar.

Probeer, wanneer u iets van de achtergrond van de demente oudere weet, aan te sluiten bij diens belevingswereld. Zoals gezegd leven veel demente ouderen in het verleden. Benut die tijd dan ook. Spreek daarom over het verleden en probeer van daaruit de hand van God in het leven op te merken. Vraag daar ook naar. Benoem de momenten van zorg en tegenslag. De oorlog, de watersnood, uw man op zee, het zorg voor het dagelijkse brood, enzovoorts. Benoem ook de vreugden en mooie momenten. Heeft betrokkene ervaren dat de Heere nabij was? Mocht toen worden opgemerkt dat de Heere weer doorhielp?

Psalmversjes

Het citeren van psalmversjes lijkt heel simpel, maar is toch waardevol. De psalmdichters hebben de woorden uit-

gesproken onder concrete omstandigheden: tijdens een vlucht, tijdens een aanval van vijanden, tijdens een intocht, als danklied. We weten vaak niet de precieze omstandigheden van de psalmdichter, maar juist daardoor kunnen veel mensen zich in deze psalmregels herkennen.

Verder zijn psalmregels in het verre verleden geleerd en liggen ze, ondanks de dementie, nog steeds in het geheugen opgeslagen.

Recent vertelde een vrouw met een beginnende dementie over de watersnood. De dijk voor hun huis was doorgebroken. Het totale gezin stond op de dijk, maar wel gescheiden. De kinderen stonden namelijk aan de ene kant van het gat in de dijk, de vrouw en haar man aan de andere kant. Dan gaat er wat door iemand heen! Zulke momenten vergeet zo'n vrouw nooit. Ze zag het weer gebeuren, toen ze het mij vertelde.

Denk dan eens aan de psalmregel 'als ik omringd door tegenspoed ...'.De vrouw maakte direct de regels af.'... bezwijken moet, schenkt Gij mij het leven'. Die laatste woorden kunnen weer aanknopingspunten bieden voor een verder gesprek.

A. A. Teeuw, Ridderkerk

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen