Haar schild en haar betrouwen

Vervolg van vorige week
Ziet u het Oranjehuis nog steeds in relatie met protestantse oorsprong van ons land?
Ds. Ter Linden: 'Kun je wel spreken van een protestantse oorsprong? Het ging in de oorlog tegen Spanje om de steeds zwaarder wordende schatplichtigheid en om de vrijheid van godsdienst tegen de aanhoudende vervolging van protestanten. In die strijd vochten ook katholieken mee. Willem van Oranje koos voor het protestantisme, maar was niet puur calvinistisch. Het ging om de principiële godsdienstvrijheid. Het ging om meer dan een strijd tussen protestanten tegen katholieken.'
Ds. Blenk: 'Historici, ook niet-christelijke, zeggen dat het calvinisme bij de Opstand de doorslag gaf. Het was een vastberaden minderheid, die als motor fungeerde. Bij het beleg van Leiden hadden de burgemeesters een munt laten drukken: 'ter wille van de vrijheid'. Maar de dominee zei zondags: 'Daar had op moeten staan: ter wille van de godsdienst'. Dus midden in de strijd waren de strijders het oneens over de motieven. Dit is een typerend verhaal. Het is dankzij Oranje dat de strenge calvinisten het niet wonnen.'

Koningshuis en kerk
Is het koningshuis voor u nog nauw gelieerd met de Nederlandse Hervormde Kerk dan wel de Protestantse Kerk in Nederland?
Ds. Ter Linden: 'Is die band voor mij essentieel? Nee. Dan zou ik van het staatshoofd vergen dat hij of zij een belijdend protestant moet zijn. Het is wel belangrijk voor veel protestanten en katholieken in ons land dat koningin Beatrix een gelovig iemand is, voor wie kerkgang betekenis heeft. Daarmee is toch iets aangegeven vanuit welke diepere waarden zij denkt en leeft.
Ik heb Alexander al vele jaren op een clubje van oud-Leidse studenten - allen mannen - met wie we iedere vier weken bijeenkomen om de bijbelse verhalen te lezen, en daarmee verwante onderwerpen te bespreken. Op een keer kwam de prins met de wens om belijdenis te doen. Toen hebben we het jaarprogramma omgesmeed en het onderwerp wereldgodsdiensten uitgesteld, maar ging het over vragen als: Wat betekent belijdenis doen? Wat is een kerk? Wie waren Luther en Calvijn? Wat is het eigene van het katholicisme en het protestantisme? Vijf van hen deden toen ook belijdenis, soms tot verbazing van anderen, die dan niet konden nalaten te roepen: 'Jij ook al in de Heer?'
Prins Willem-Alexander mengt zich zeer in die gesprekken en is geïnteresseerd. Na een goede preek is hij geroerd en voor de doopdienst kwamen zij beiden met leuke ideeën aanzetten, zoals het erbij betrekken van de jeugd van het land. Ik voel me het meeste beloond als mensen die niet zo gelovig zijn, me komen vertellen dat ze meer geroerd waren dan ze vooraf van plan waren.'
Ds. Blenk: 'Ook ik ben dankbaar dat het Oranjehuis kerkelijk betrokken is gebleven. Ze trouwen en dopen in de kerk, zijn betrokken op de boodschap zelf. Ik weet ook dat je een persoonlijke geloofsbelijdenis niet kunt afdwingen. Tegelijk weet je dat er in heel veel diensten voortdurend voor hen gebeden wordt. In Delft baden wij dat Willem-Alexander belijdenis ging doen, en korte tijd later gebeurde dat ook. De kroonprins mag weten dat hij in het gebed genoemd wordt.'
Ds. Ter Linden: 'Ik denk dat ze dat wel weten, maar ik beloof dit nog eens ter sprake te brengen.'
Ds. Blenk: 'Ik hoop echt dat de kroonprins de orthodoxie wat beter leert kennen. Je zou eens door willen praten, als de Koningin in Oene kerkt of de opening van de Amsterdamse Noorderkerk meemaakt. Weten ze wat er leeft? Bij een all-round kennismaking met ons volk mogen Alexander en Maxima dit niet overslaan. In de gereformeerde gezindte wordt de traditie van Oranje sterk bewaard, ook in het onderwijs.'
Ds. Ter Linden: 'Ze hebben een overvolle agenda, wat soms een marteling voor hen is. Soms stellen ze de vraag bij een uitnodiging: 'Moet dit nu? ' De synode wilde het paar ooit in Utrecht ontvangen en een cadeau aanbieden. Er was werkelijk geen datum te vinden. Uiteindelijk is het moderamen naar paleis Noordeinde gekomen.'
Ds. Blenk: 'Ik zou zo graag willen dat de kroonprins in Delft eens een gewone dienst bijwoont, waar hij alleen komt voor rouw en trouw. Hij mag zien hoeveel jongeren en studenten er zitten.'
Ds. Ter Linden: 'Ik zou niet liever zien. Ik heb prinses Maxima in haar eerste jaar drie keer ontvangen en ben met haar ook een aantal malen naar de kerkhistoricus prof. J. van den Berg geweest, om haar een indruk te geven van het protestantisme. Met hen beiden zou ik graag nog eens een parcours uitzetten, waarbij ze de kerk beter leren kennen.'

Hofprediker
U bent hofprediker. Kunt u uw taak omschrijven?
'Het woord hofprediker is nooit in verband met mij gebruikt. Zoals je predikant bent voor elke persoon en elk gezin, was ik dit ook voor de koninklijke familie vanwege hun betrokkenheid bij de Kloosterkerk, waar ik jaren predikant was. De Koningin vroeg me destijds de catechisatie voort te zetten, die de jeugdvicaris van de Kloosterkerk vóór mij hield. Elke week ontmoette ik op Huis ten Bosch een groepje met Friso en een tiental klasen schoolgenoten, het jaar daarop kwam Constantijn er ook bij. Ik heb dat vier jaar gedaan. Dat is niet anders dan andere catechisatie. Toen prins Claus ziek werd, heb ik hem uiteraard een aantal malen opgezocht. Uit dat alles is een vertrouwensrelatie met deze familie gegroeid.'

Gaat u op eigen initiatief ook naar de Koningin, of alleen als zij u belt?
'Beide. Vaak nam ik zelf het initiatief, zeker toen er ernstige zorgen leefden om prins Claus, en later om prins Bernhard.'

Ervoer u in dat contact een geestelijke vrijheid? Ik denk aan de profeet Nathan, die niet schroomt om bij koning David een confronterende boodschap te brengen.
'Een situatie als waarin David zich gemanoeuvreerd heeft, is niet voorgekomen. Maar stel dat ik ds. Sillevis Smit, jaren hoofd-vlootpredikant en een goede bekende van prins Bernhard, geweest was en ik had van de prins allerlei verhalen gehoord, had ik misschien wel gevraagd: 'Hoogheid, mag ik eens langskomen?' Toen ik in de laatste twee jaar vier keer bij prins Bernhard kwam, heb ik vooral geluisterd, om hem te leren kennen, zodat ik ook de afscheidsdienst kon leiden. Er moet eerst een vertrouwensband zijn voor je kunt zeggen: 'Was dit nu wel zo verstandig?' Ik denk dat ik wel de positie heb om ook eens een kritische vraag te stellen. Of ik dat lef heb, heb ik niet hoeven te bewijzen.
De vroegere Deense koning is, meen ik, een tijdje ouderling in de kerk geweest, dat zou ik in onze situatie heel mooi vinden, maar dat zie ik de Koningin niet doen. De Lutherse Kerk is daar ook min of meer staatskerk, en onze koningin zou, naar ik vermoed, niet graag aan één bepaalde kerk haar tijd geven.
Om nog eenmaal op uw vraag terug te komen: je moet mijn positie ook niet overschatten. Maar de koningin stelt het wel erg op prijs als mensen die haar goed kennen, ook tegenspel bieden.'

Eminente man
Ds. Blenk: 'In de Jacobskerk in Den Haag heeft J.H. Gunning koning Willem III vaak aangesproken op zijn vele drinken. De koning bleef echter overmatig drinken en bleef naar het avondmaal gaan. Tijdens de bediening brak Gunning het brood, maar sloeg hij de koning over.'
Ds. Ter Linden: 'Dan moet hij het ontzettend bont hebben gemaakt, anders zou je als dominee dit niet uithalen. Maar ja, de hofpredikant zei bij de begrafenis van Willem III: 'Ik heb de dominee bij zijn leven niet geprezen, ik zal het bij zijn dood ook niet doen.' Die Nathan is overigens een eminente man geweest. Die zegt niet tegen David: 'Majesteit, ik moet u even de mantel uitvegen, want u heeft de vrouw van een officier het hof gemaakt en hemzelf de dood ingejaagd.' Hij komt met dat magnifieke verhaal: 'In uw rijk, koning, is iemand die ...' 'Nee, zegt David, 't is niet waar! Ter dood die man!' Dat is pastoraat van de hoogste orde.'
Ds. Blenk: 'Dan noemt Nathan nog niet eens overspel of moord, maar diefstal van een arme!'

Kersttoespraken
Bij haar inhuldiging op 30 april 1980 beleed koningin Beatrix 'Mijn schild en de betrouwen, zijt Gij, 0 God, mijn Heer.' Hoe is die belijdenis deze kwarteeuw meegegaan?
Ds. Ter Linden: 'Ik kan niet aanwijzen waar die belijdenis in haar leven zichtbaar vorm kreeg, maar dat dit geloof voor haar werkelijkheid is en haar in haar leven draagt, dat merk ik aan de betrokkenheid bij de diensten waar zij komt. Als zij laat merken dat een preek voor haar van betekenis was, als zij bij haar zestigste verjaardag, met familie en buitenlandse vorsten en vrienden de zondagse dienst in de Westerkerk in Amsterdam wil bezoeken, als zij bij haar dertigste huwelijksdag met haar familie naar de kerk wil komen, als zij komt als Beyers Naudé er is.'
Ds. Blenk: 'Ik heb dezelfde indruk als ds. Ter Linden. In de kersttoespraken komt haar persoonlijke overtuiging door. Daar spreekt ze niet expliciet christelijk, maar daar spreekt ze wel over het Licht der wereld, dat in Hem is opgegaan. Zo doet ze haar belijdenis van toen gestand, ook al is dat theologisch anders ingevuld dan ik graag zou zien. Maar een kersttoespraak van de koningin is anders dan een kerstpreek van een hervormd-gereformeerde dominee.'
'Ik was bij de rouwdienst van Juliana en Bernhard, was bij het huwelijk van Friso en Mabel. Daarover heb ik best wat vragen en daarin mis ik het nodige. Overigens, al heb ik kritiek, ik heb ook veel waardering voor wat ds. Ter Linden zegt. Ik vond het bij voorbeeld treffend dat u de kersttoespraak van Bernhard citeerde. Het is een dubbel gevoel: ik mis het nodige, maar als ik dan oud-premier Kok en andere paarse ministers zie binnenkomen, denk je dat zij hier wel met kromme tenen zullen zitten. Die paarse ministers zitten dan toch maar onder het Woord.'
Ds. Ter Linden: 'Ik kan slechts zeggen dat ik in een dienst altijd rekening houd met mensen die zelfs geen affiniteit met het woordje God hebben, met de werkelijkheid die daarmee bedoeld wordt. Je moet altijd een loper uitleggen naar je eigen preek en tegelijk niet tekort doen aan de gloed van het bijbelse verhaal. In die spanning sta je ...'
Ds. Blenk: '... staat elke predikant.'
Ds. Ter Linden: 'Als ik Wim Kok zie zitten, maar niet alleen hem, dan hoop ik dat er in de dienst momenten zullen zijn van herkenning, momenten die ook niet-gelovigen raken. Ik ben er niet op uit iemand te bekeren ...'
Ds. Blenk: 'Wij kunnen niemand bekeren.'

Mensenspiegel
Ds. Ter Linden: 'Vanwege de miljoenen die de dienst via de televisie volgen, is het wel een kans om de Bijbel weer eens aan het woord te laten. Laat het maar even opnieuw, zoals een paar eeuwen terug, een boek van ons volk zijn. De Bijbel is een bron van wijsheid, een mensenspiegel, waarin het diepste van het bestaan zichtbaar wordt. Een niet gelovige minister liet eens merken aan mijn partner dat hij geboeid had zitten luisteren. Ik ben daarom al blij als ik obstakels weg kan werken.'
Ds. Blenk: 'Ik bewonder dat, begrijp dat je op je grenzen moet letten. Daarom eerst een heleboel bewondering, maar daarna ook een paar vragen: Ik ben blij dat we U zij de glorie zongen. 'Soms wordt in het lied bewaard wat in de prediking niet meer aan de orde komt,' zei Groen van Prinsterer. Daarom ben ik blij dat dit lied klonk bij de uitvaart van prins Bernhard. Maar dan het zegenen van een dode. Ds. Hudig heeft bij de uitvaart van prinses Juliana voor het eerst in een dergelijke dienst een dode in de kist gezegend, ik wist niet wat ik belééfde!'
Ds. Ter Linden: 'Ik heb het gedaan op verzoek van de dochters. De kist zegenen kan ik niet. Ik kan een dode niet zegenen, hoe moet ik me dit voorstellen? Maar als ik het niet zou doen, terwijl ds. Hudig het daarvóór wel deed, is dat ook een daad. Ik heb daarom, terwijl ik mijn handen hief, God gevraagd om een zegen over dit léven. Opdat wat in Bernhards leven in de geest van God was, altijd vruchtbaar mag blijven.'
Ds. Blenk: 'U heeft een pastorale attitude, maar toch: Was dit nu nodig?
Wetende dat u over het hiernamaals buitengewoon gereserveerd denkt, moet je dan een dode zegenen? '
Ds. Ter Linden: 'Ik heb het léven van de overledene willen zegenen. Die woorden heb ik gekozen.'

Overvloedige liefde
Als u Hare Majesteit ter gelegenheid van 30 april 2005 een bijbeltekst mag doorgeven, welke tekst zal dat zijn?
Ds. Ter Linden: 'Dan zou ik de Koningin willen meegeven de tekst die ik  Willem-Alexander meegaf bij zijn belijdenis, een woord uit de brief van Paulus aan de gemeente te Philippi: "Dit bid ik dat uw liefde steeds meer overvloedig moge zijn in helder inzicht en alle fijngevoeligheid, om te onderscheiden.waarop het aankomt".'
Ds. Blenk: 'Mooi! Ik zou koningin Beatrix mijn intree-tekst in Delft willen meegeven, een woord uit Openbaring: "Houd wat gij hebt, opdat niemand uw kroon neme".'
Ds. Ter Linden: 'Wat mooi, wat mooi.'

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen