Zonde, zaligheid, ootmoed

Er wordt al een paar jaar hard gewerkt aan een hertaling van de Statenvertaling (SV) in het Nederlands van de 21e eeuw. Vorig jaar is bij uitgeverij Jongbloed een eerste deeluitgave van deze hertaling verschenen onder de titel: Bijbel in de herziening van de Statenvertaling (afgekort: HSV). Binnen de gereformeerde gezindte wordt de Statenvertaling vrij algemeen geacht te zijn een van de beste vertalingen van de Bijbel in het Nederlands. Ze is getrouw en sluit nauw aan bij de grondtekst, zoals die is weergegeven in de zogenaamde Textus Receptus. De mogelijke hertaling, waarvoor reeds vele theologen, classici en neerlandici in de weer zijn, is geen nieuwe vertaling van de Bijbel, maar zij is gericht op het handhaven en bewaren van de Statenvertaling en wil de toegankelijkheid ervan voor onze tijd bevorderen. Dat wil zeggen dat het zeventiende-eeuwse woordgebruik en de zinsconstructies van de Statenvertaling zijn toegesneden op hedendaags Nederlands.
De hertaling moet in de eerste plaats getrouw zijn aan de brontaal en betrokken op de doeltaal, dus het Nederlands.

Resonansgroep
Met vreugde neem ik gedurende enige tijd reeds deel aan het werk van enkele zogenaamde resonansgroepen Nieuwe Testament. In zo'n commissie werken theologen met neerlandici samen in het beoordelen van een tekst die door een hertaler is gemaakt.
Zo'n hertaler is bekwaam op het gebied van het Hebreeuws of het Grieks. Bij deze arbeid staan ons steeds bepaalde grondlijnen voor ogen die ik in het navolgende puntsgewijs noem:

1. Voor kernwoorden van de Schrift als zonde, genade, zaligheid, gerechtigheid, barmhartigheid, ootmoed, enz. hanteert de HSV geen moderne adequate (= overeenkomstige) alternatieven. Die zijn er namelijk niet.

2. Hetzelfde geldt van 'gemeenschap'. Voor dit bijbelse begrip (Gr. koinoonia) is moeilijk een woord in het moderne Nederlands te vinden, dat de inhoud en lading van dit kernwoord dekt. Het lijkt mij onzin - wat nogal eens beweerd wordt - dat het woord 'gemeenschap' als vertaling van het Griekse woord koinoonia voor de moderne lezer een 'seksuele' connotatie (gevoelswaarde) heeft. Als we alle mogelijke associaties van de moderne bijbellezer bij bepaalde woorden willen vermijden, kunnen we haast geen woorden meer gebruiken. De zondige mens is ook zondig in zijn associaties.'t Is maar waar het hart vol van is. Dit alles wil niet zeggen dat verkeerde associaties die kunnen worden opgeroepen door een bepaald woordgebruik, niet - waar mogelijk - vermeden moeten worden. - Woorden als 'onnozel' en 'wijf' hebben in onze tijd een totaal andere gevoelswaarde dan in de zeventiende eeuw en kunnen in een hertaling van de SV niet gebruikt worden.

Eigenheid gehandhaafd
3. Wie de Bijbel in de HSV leest, zal ontdekken, dat daarin de eigenheid van de Statenvertaling is gehandhaafd, dat wil zeggen dat de brontaal het voor het zeggen heeft en voorrang krijgt op de verstaanbaarheid. Het Hebreeuwse en Griekse taaleigen vraagt om een zo letterlijk mogelijke hertaling, ook als voor de verstaanbaarheid een parafrase of omschrijving voorkeur zou kunnen krijgen. Daar komt bij dat God voor de openbaring van de 'geheimenissen van Zijn eeuwig welbehagen' het Hebreeuws voor het Oude Testament en het 'koinè'- Grieks voor het Nieuwe Testament heeft uitgekozen. En daaraan blijft altijd ook een zekere vreemdheid zitten. Niet alleen omdat het zogenaamde 'dode' (niet meer gesproken) talen zijn van zoveel eeuwen geleden, maar ook omdat dat 'wat God bereid heeft voor hen die Hem liefhebben, nooit in mensenharten is opgeklommen' (1 Kor. 2:9). Ik geef weer enkele voorbeelden:

- De Griekse woorden eusebeia/ eusebès zijn in de HSV weergegeven met 'godsvrucht'/ 'godvruchtig'; daarmee blijft zij zo dicht mogelijk bij de SV die deze vertaalt met 'godzaligheid/ godzalig'.

- In Efeze 5:21 en 22; 1 Tim. 2:11; en in 1 Petr. 3:1 blijft de HSV het woord 'onderdanigheid'/ 'onderdanig' van de Statenvertaling gebruiken, alle feminisme ten spijt.

Context van een woord
De Statenvertalers staan erom bekend concordant te hebben vertaald. Concordant wil zeggen dat een woord, tot de brontaal zo mogelijk steeds op dezelfde wijze in de doeltaal wordt weergegeven. Toch betekent concordant niet dat in de SV een bepaald Grieks woord altijd met hetzelfde Nederlandse woord is vertaald. Blijkbaar heeft de context van een woord ook nog al eens de vertaling beïnvloed. Als voorbeeld noem ik: het Griekse woord parakaleoo. Dit woord is nagenoeg altijd in de SV met 'vermanen' weergegeven (een zeventiende-eeuws Nederlands woord dat niet altijd hetzelfde is als 'bestraffen'), In 1 ThessalonicenZen 4:18 echter leest de Statenvertaling voor 'vermanen: 'vertroosten'. De HSV geeft dit Griekse werkwoord meestal, afhankelijk van de context weer met: smeken en oproepen, soms: bemoedigen.

5. De HSV wil de SV zijn in de eigentijdse vormgeving van de 21e eeuw. Dat wil zeggen dat ernaar gestreefd wordt voor een aantal Nederlandse woorden die in de loop der eeuwen dn inhoud veranderd zijn - zo mogelijk - gelijkwaardige begrippen in het hedendaags Nederlands te zoeken. Dit geldt ook van woorden die weinig of niet meer in gebruik zijn.
Voorbeelden: Het Griekse woord splangna - ingewanden in Filemon 7:12, 20 (SV) is in de HSV weergegeven met 'hart, omdat het woord 'ingewanden' als zetel van gevoelens en affecten in iemands binnenste niet meer in gebruik is. Interessant is dat de zgn. Naardense Bijbel van ds. P. Oussoren, die in 2004 verscheen - een vertaling die als de Statenvertaling zo letterlijk mogelijk vertaalt - , hier nog het oude woord 'ingewanden' handhaaft.
- Moeilijker ligt het bij het woord 'lankmoedigheid'. Dit Nederlandse woord geeft exact weer wat de inhoud is van het Griekse woord makrothumia. Maar het is bepaald geen gebruikelijk hedendaags Nederlands woord meer. Er is dan ook geen bezwaar tegen om dit woord te vervangen door 'geduld'.

Niet afzwakken
6. Het in het voorgaande punt genoemde moet worden aangevuld met het volgende. In de HSV blijven er woorden staan, die bepaald niet in het hedendaags Nederlands voorkomen, maar die zo wezenlijk bij het bijbelse spraakgebruik horen dat zij niet vervangen mogen worden door woorden die de inhoud zouden afzwakken. Ik geef als voorbeelden:

- Het woord 'verdoemenis' als vertaling van het Griekse krisis in onder andere Johannes 5:24 en van het woord Griekse katakrima in Romeinen 8:1. Dit woord wordt helaas vandaag weinig vermeden in zelfvervloekingen, maar daarentegen is het wel taboe geworden op vele kansels. Wie het zich echter heeft ingeleefd wat de Bijbel ermee bedoelt, dat 'de ganse wereld voor God doemwaardig is' (Rom. 3:19), die begrijpt dat men het woord 'verdoemenis' niet moet afzwakken door het weer te geven met 'veroordeling' of 'eeuwig verderf'.

- Het woord 'wraak' in Romeinen 12:19 en Hebreeën 10 30. Dit woord hoort helemaal thuis in het spraakgebruik van het Oude Testament (vgl. Deut. 32:35; vgl. Nah. 1:2). Hoe weerzinwekkend het wellicht in de oren van een moderne bijbellezer klinkt, de zaak waarom het hier gaat, moet niet teloorgaan in onze gedachten en ook niet in ons spreken. Ook hier geldt weer: de exegeet moet het verschil maar uitleggen met wat wij verstaan onder 'zich wreken', 'eerwraak' , enzovoort.

7. We kunnen constateren dat de Statenvertalers nu en dan een keuze hebben gemaakt tussen twee mogelijke vertalingen. Dat blijkt uit de Kanttekeningen. Soms wordt dan in de HSV wel eens de voorkeur gegeven aan de andere mogelijke vertaling, in de Kanttekeningen genoemd. Als voorbeeld verwijs ik naar:
- Spreuken 10:22 (geciteerd in het huwelijksformulier): 'de zegen des Heeren, die maakt rijk en Hij voegt er geen smart bij.' De Kanttekening van de Statenvertaling (53) oppert - met een verwijzing naar Ps. 127:2 - de mogelijkheid om te vertalen: en de smart [dat is de smartelijke arbeid] voegt er niet bij. De laatste vertaling verdient bepaald de voorkeur.

Biddend meeleven
8. Ten besluite nog een aantal min of meer los van elkaar staande opmerkingen:
- In het algemeen zijn tweede naamvallen met 'der' en 'des' in de HSV vermeden, maar niet in staande uitdrukking als volheid des tijds, vreze des Heeren, enzovoort.
- Lange zinnen (bv. Ef.1:3 - 14) konden, zonder dat aan de inhoud tekort werd gedaan, in kortere zinnen worden uitgesplitst.
- Deelwoorden (bv. gekomen zijnde) worden vaak vervangen door een bijzin (toen hij gekomen was).
- Soms - maar alleen wanneer dat noodzakelijke is ter wille van de verstaanbaarheid - wordt een enkel woord cursief toegevoegd, zoals ook in de Statenvertaling wel gebeurt (of cursief of tussen vierkant haken).
- Zinswendingen als 'zowel ... als ook' en 'noch noch' worden zoveel mogelijk vermeden.
- Verder wordt ook eenheid nagestreefd in schrijfwijzen van bijbelse namen en bij tekstaanduidingen.
- Voor de aanspreekvorm is niet gekozen voor 'gij' ('Gij') met als meervoudsvorm 'gijlieden', zoals in de Nieuwe Vertaling 1951, ook niet voor 'jij'/ 'jullie' zoals in verschillende nieuwere vertalingen, maar steeds voor 'u' ('U').Het enige nadeel is dat soms niet kan worden uitgedrukt of er sprake is van een enkelvoud of meervoud.

De hierboven gegeven opmerkingen zijn bedoeld om de lezer enig inzicht te geven in de vragen en problemen rondom een hertaling van de Statenvertaling. Voor het welslagen van dit project is van groot belang dat het werk van de vele medewerkers aan de HSV biddend wordt gedragen. Op dat biddend meeleven wil ik graag een beroep doen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen