De rustdag en de samenleving

In het eerste artikel heb ik ingezet met enkele gedachten van de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer, die de overtuiging was toegedaan dat de kerk schuld moest belijden voor haar rol in de uitholling en teloorgang van de rustdag, omdat die grote gevolgen voor de samenleving had gehad. Is die gedachte in de Bijbel zelf verankerd? In de fundering van het sabbatsgebod in Deuteronomium 5 gaat het in de eerste plaats om rust voor de Israëliet, om te 'gedenken - dat fundamentele woord voor de omgang van mensen met de HEERE - dat gij dienstknechten in Egypte geweest zijt, en dat de HEERE, uw God, u vandaar heeft uitgeleid met een sterke hand en een uitgestrekte arm'. Egypte is het diensthuis, het huis van de slavernij, van de reële doodsdreiging. De sabbat wordt hier gesteld tegen de achtergrond van de slavernij. Het is een dag van vrijheid, van weten niet langer slaaf te zijn. 'Ik ben de HEERE, UW God, die u uit het land Egypte heb geleid, opdat gij hun niet meer tot slaven zoudt zijn; Ik heb de stangen van uw juk verbroken en u rechtop doen gaan.' (Lev. 26:13) Als we die laatste woorden op ons in laten werken, gaan we begrijpen waarom K.H. Miskotte bij de bevrijding in 1945 preekte over Psalm 92, de sabbatspsalm!

Ook de dieren
In Deuteronomium 5 worden ook de dieren genoemd. Ze krijgen net als de mensen vrijaf. Je os en je ezel, je werkdieren, mogen rusten. Dat aspect werkt door in die andere gestalten van de sabbat: er is ook een sabbatsjaar, en dan krijgen ook de akker en de boomgaard rust. Leviticus 25 spreekt ervan en laat zien: de sabbat is voor de HEE RE, maar de mens en de dieren mogen erin delen en de vruchten ervan plukken. Omdat Gods goedheid en genade daarin uitkomen, is het zoals Calvijn ons heeft voorgehouden: de eer van God is het heil van de mens.
De vreemdeling wordt met name genoemd. Hij mag niet vergeten worden. Door de HEERE bevrijd te zijn uit Egypte en je dat voor de aandacht brengen, maakt een mens verwonderd, ootmoedig en gunnend. Je leeft immers uit het verbond dat de HEERE heeft gesloten met Abraham, en dat als inhoud heeft dat alle volken van de aardbodem in hem - Abraham - gezegend worden?! De vreemdeling onderdruk je daarom niet, die laat je op adem komen, en alvast delen in het geschenk dat God jou heeft gegeven.

De generaties
In het sabbatsgebod in Deuteronomium 5 wordt nadrukkelijk gezegd dat ook 'uw zoon en uw dochter' moeten rusten, maar 'uw vrouw' wordt niet genoemd. Het is dus niet een uitvoerige aanduiding van heel het gezin, het is bewust: je kinderen. In het vijfde gebod gaat het in de omgekeerde richting: 'eer uw vader en uw moeder'. Het vierde en het vijfde gebod zijn ook de enige twee positief geformuleerde geboden in de Tien Woorden. Ze vormen het hart, ze laten het eigene zien van de geboden die de HEERE aan Israël geeft. In Leviticus 19 gaan ze samen voorop, en komt de bijzondere plaats van deze beide geboden op die manier uit.
De sabbat herinnert ons eraan dat de echte rust de keerzijde is van het leven met de HEERE. Dat moeten anderen - en zeker ook onze kinderen - weten, dat wij leven uit het geschenk van de sabbat, uit de genade, die ons ook doet ondervinden hoe de Schepper het leven heeft bedoeld. Als we dat overdragen, komen ons personeel, de vreemdeling, en vooral ook onze kinderen in aanraking met wie de HEERE is en waar het op aankomt in het leven.
Het vierde gebod houdt in: we staan anders in de wereld, je bent niet de 'schepper' van je succes en je geluk, de samenleving is niet maakbaar, maar je let op God, je volgt, je dient. Dan alleen zien jongeren dat het geheim van het leven niet gelegen is in 'de kracht van de jeugd', maar in het leren van wijsheid.
Het vierde en vijfde gebod vertellen samen dat de HEERE het doet, en dat Hij ervoor zorgt dat ons werken in het leven 'niet vergeefs' is (Ps. 127). Het gaat erom Hem door zijn Geest in ons te laten werken, zegt de Heidelbergse Catechismus. Dat is niet een puur innerlijke zaak. In Psalm 127 worden we opgeroepen Hem ook het 'huis' (= ons gezin, ons nageslacht) te laten bouwen (Ps. 127).
Het vijfde gebod - het eren van vader en moeder - is dus verankerd in en dient te worden verstaan vanuit de rust van de sabbat. In deze twee geboden maakt God duidelijk dat Hij niet alleen de grenzen trekt, zoals in de andere geboden, maar dat Hij ook laat zien wat het leven met Hem inhoudt. Tegen deze achtergrond is het voor mijn besef hoopvol dat de zondagsviering - en met name het kerkbezoek - niet het probleem van de jongeren is, maar van hun ouders. In de tweede dienst zijn de jongeren er vaak wel, terwijl hun ouders het laten afweten. Maar beseffen die ouders wel dat de zondag niet op zichzelf staat, maar aan de onderlinge verhoudingen tussen de generaties raakt? Als we met onze jongeren niet meer spreken over de rust, die in de dienst van de HEERE ons wordt geschonken, heeft dat gevolgen voor de verhouding tussen de generaties.

Gesprek in de gemeente
Deze vragen zou ik in een gesprek in de gemeente centraal willen stellen. Hier zijn we voor mijn besef bij de kern. We redden de zondag niet door er een 'sabbat' van te maken, met allerlei verboden die je hebt te doen. Nee, we kunnen beter te rade gaan bij hoe de sabbat in de geschiedenis van Israël is gegroeid, dat men er zelf gelovig vorm aan gaf door synagoges te stichten, waar men samenkwam om te bidden en te leren. En daarbij helder het gevaar voor ogen houden dat een legalistische invulling de sabbat in haar tegendeel heeft verkeerd. Een schip op het strand is een baken in zee ... Alleen, laat dat niet ons laatste woord zijn, dat het beeld van Israël ook bepaalt. Wie daaraan twijfelt, doet er goed aan één van de vroege romans van Chaim Potok te lezen. Of beter
nog: het fijnzinnige boekje van A.J. Heschel over de sabbat, dat ik tot beschaming en verrijking gelezen heb. God herinnert ons in de sabbat als inkeping in de tijd eraan dat onze tijd op zijn toekomst gericht is. En de zondag leeft van de opstanding van Christus als aanbreken van die toekomst, van ongedacht en volkomen heil.
Ik zou gemeenteleden met de vraag benaderen wat er voor die tweede dienst in de plaats komt.
Is er bij hen een geest van creativiteit, van behoefte aan echte invulling?
Leeft bij hen en ons het besef dat ons leven in een ander licht is gezet?
Onderkennen we dat onze huidige cultuur het heden viert en bejubelt, en dat het zicht op de toekomst is weggevallen?
Doen we mee in een wereld die de tijd ziet als ruimte om mijzelf te profileren en te genieten, en die daarin vastloopt?

Dankbaar gereformeerd
Hierop komt het aan: dat wij weten wat er op het spel staat, en daarom des te meer ons houvast zoeken in het evangelie van Jezus Christus en het Ieven met de HEERE. En dat we ook ervaren dat het goed is om vandaag dankbaar gereformeerd te zijn, te genieten van de zondag en er ontspannen en betrokken invulling aan geven. Het zou goed zijn om elkaar niet de maat te nemen, maar wel samen te zoeken naar hoe we ervoor onszelf en onze kinderen alles aan doen dat de rustdag een feestdag is, een ruimte in de tijd die ons geschonken is echt op adem te komen bij de HEERE. En onze samenleving moet weten wat het geheim van ware vrijheid is!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen