Werken aan de hertaling

Vrij kort nadat de stichting Herziening Statenvertaling in juni 2002 haar werkzaamheden begon, raakte ik daar als neerlandicus bij betrokken. Er waren toen al verschillende theologen, kenners van het Grieks en het Hebreeuws, en neerlandici met de herziening bezig. Er waren voor het Oude Testament hertaalgroepen gevormd, die bestonden uit neerlandici en kenners van het Hebreeuws, en voor het Nieuwe Testament was er een hertaalgroep van classici. Resonansgroepen beoordeelden de voorgestelde hertalingen en becommentarieerden die. In zo'n resonansgroep zaten theologen, classici en neerlandici.
Om tot een verantwoord resultaat te komen werden er eigenlijk drie verschillende werkwijzen gevolgd. Zo namen voor de hertaling van het boek Genesis de neerlandici het voortouw. Zij deden de eerste voorstellen. De hebraïcus controleerde of de voorgestelde hertaling een juiste weergave was van het Hebreeuws. Vervolgens stuurde de hertaalgroep de tekst ter beoordeling naar de resonansgroep.
Bij de Psalmen ging men enigszins anders te werk. De theoloog deed de voorstellen voor de hertaling. De neerlandici beoordeelden die vanuit hun discipline. Hun gezamenlijk voorstel ging naar de resonansgroep.
Bij de herziening van de nieuwtestamentische boeken was er weer een andere aanpak. De classici stelden een hertaling voor en dat voorstel ging naar de resonansgroep. De hele gang van zaken is totnutoe in grote lijnen dezelfde gebleven.

Evenwicht vinden
Ik had het voorrecht (en heb dat nog) een bijdrage te leveren aan alle drie de werkwijzen. Ik heb als lid van de hertaalgroep meegewerkt aan de boeken Genesis en Psalmen en als lid van de resonansgroep Nieuwe Testament aan de hertaling van twee evangeliën en enkele brieven van Paulus en 1 en 2 Petrus. In het kort wil ik vanuit de positie van een neerlandicus wat opmerkingen maken over de drie manieren van werken.

De eerste methode noem ik gemakshalve de Genesismethode. Het is voor de neerlandicus-hertaler mooi, maar soms ook moeilijk werk om op basis van de zeventiende-eeuwse taal van de Statenvertaling tot een herziening te komen die deze vertaling recht doet en die de lezer van de 21e eeuw helpt in het verstaan van het Woord van God. Er moet een evenwicht gevonden worden in de verhouding tussen de brontaal (in dit verband de weergave van de grondtaal in het zeventiende-eeuwse Nederlands van de Statenvertaling) en de doeltaal (het hedendaagse Nederlands).

Woordenboek
In de eerste plaats moet duidelijk zijn wat de betekenis (en de gevoelswaarde) is van een zeventiende-eeuws woord. Er bestaat echter geen Woordenboek zeventiende-eeuws Nederlands, wel een glossarium dat van een beperkt aantal woorden allerlei hedendaagse betekenissen geeft. Als het glossarium geen hulp biedt, dan is er het WNT, het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Een groot woordenboek, waaraan men in 1851 begonnen is en dat enkele jaren geleden voltooid is. Dit woordenboek bevat verklaringen van 'alle' Nederlandse woorden van de Middeleeuwen tot nu toe.
De hertaler moet zich, in de tweede plaats, telkens weer afvragen of de (jonge) lezer van nu bepaalde woorden of uitdrukkingen uit de Statenvertaling begrijpt. Zo is, om slechts een klein voorbeeld te geven, Genesis 15:4: 'Doch ik zal het volk ook richten, hetwelk zij zullen dienen; en daarna zullen zij uittrekken met grote have' niet voor elke (jonge) lezer duidelijk. De HSV-versie is dat hopelijk wel: 'Maar ook zal Ik het volk dat zij zullen dienen, oordelen en daarna zullen zij met veel bezittingen wegtrekken.'

Stoel der schadelijkheden
Bij de tweede methode, de Psalmenmethode werd het eerste hertalingsvoorstel gedaan door de theoloog. Dat was ook wel nodig, omdat een hertaler zonder grondige kennis van de grondtaal voor grote problemen zou komen te staan.
Zo luidt Psalm 94:20, 21 in de Statenvertaling: 'Zou zich de stoel der schadelijkheden met u vergezelchappen, die moeite verdicht bij inzetting? Zij rotten zich samen tegen de ziel des rechtvaardigen, en zij verdoemen onschuldig bloed.'
Ook met behulp van de Kanttekeningen bij de SV (waar trouwens lang niet iedere bijbelezer over beschikt) komt men daar liet helemaal uit.
De HSV hertaalt: 'Zou de zetel van het verderf een verbintenis met U aangaan, die onheil sticht bij verordening? Zij spannen samen tegen de ziel van de rechtvaardige, onschuldig bloed verklaren zij schuldig.'

In hertaalgroep 'Psalmen' hebben de neerlandici in een aantal gevallen wijigingsvoorstellen gedaan die betrekking hebben op woordkeus, zinsbouw, zinsritme, versvorm en dergelijke zaken. Een opvallend verschil met de Psalmen in de Statenvertaling is dat de HSV Psalmen duidelijk als poëzie te herkennen zijn. Om poëtische redenen is de woordkeus soms wat conservatiever dan in andere hertaalde bijbelboeken.

Leestekens
Als lid van een van de resonansgroepen voor het Nieuwe Testament heb ik de voorgestelde hertalingen van de classici beoordeeld op de taalkundige eisen van het moderne Nederlands. Zo gebruiken we tegenwoordig veel minder participiumconstructies (hebbende opzicht) dan in de zeventiende eeuw (en dan in het Grieks van het Nieuwe Testament).
Ook het gebruik van de leestekens is veranderd: in het zeventiende-eeuwse Nederlands is de interpunctie eerder grammaticaal dan ritmisch, nu eerder ritmisch dan grammaticaal. Dat betekent dat overal waar bij het voorlezen duidelijk moet worden gepauzeerd, een leesteken gebruikt moet worden.
Nu gebruiken we geen gebiedende wijs meervoud zonder begeleidend persoonlijk voornaamwoord meer: Gedenkt. Het verschil tussen 'opdat' en 'zodat' begint in het moderne Nederlands steeds meer te vervagen. Zo noemt het grote woordenboek van Van Dale bij de tweede betekenis van 'zodat' (ter inleiding van bijzinnen die een bepaald gevolg aanduiden) 'opdat' een synoniem van 'zodat'.

Er zijn daarnaast veel andere zaken waarover nagedacht moet worden. Slechts één voorbeeld. U kent allen de cursief gedrukte woorden in de Statenvertaling. Die woorden werden door de vertalers toegevoegd. Men zie o.a. Efeze 2:1 in de SV en de HSV. Hoever mag men gaan met het aanvullen van de letterlijke vertaling?
Bij mijn werk als hertaler, als lid van een hertaalgroep en een resonansgroep voel ik steeds weer de vreugde en de dankbaarheid dat ik op deze manier bezig mag zijn met het Woord van de Heere.
Anderzijds voel je ook de grote verantwoordelijkheid die dit werk met zich meebrengt. Het gaat immers om een poging het geïnspireerde Woord van God weer te geven. in een voor de jonge generatie verstaanbare taal. Die poging kan alleen slagen, als de Heere daarover Zijn zegen gebiedt. 

L.J. BAKKER, HENDRIK-IDO-AMBACHT

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen