W.J. op 't Hof Het Gereformeerd Piëtisme Uitg. Den Hertog, 142 blz.; € 9,90

Dit keurig bij Den Hertog in Houten uitgegeven boekje vormt deel 1 van de Hersteld Hervormde Studies onder redactie van prof.dr. W.J. op 't Hof en dr. P.A. de Vries. Het omvat de uitgewerkte oratie van dr. op 't Hof bij zijn aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van het gereformeerd Piëtisme aan de Vrije Universiteit te Amsterdam vanwege de Hersteld Hervormde Kerk op dinsdag 4 oktober 2005. De inaugurale rede blijkt slechts een fractie te zijn van deze uitgewerkte studie over het gereformeerd Piëtisme. Doelstelling is een overzicht te geven van de totale geschiedenis van het gereformeerd Piëtisme, zoals die zich vanaf het einde van de zestiende eeuw tot hier en daar in het heden over drie continenten heeft voorgedaan. Iets wat nog nooit eerder is ondernomen. Er is immers tot op heden nog geen historische en inhoudelijke beschrijving gegeven van het internationaal en interseculair gereformeerd Piëtisme. Op 't Hof neemt zich voor hiervan een eerste ontwerp te ontvouwen.
Hij maakt er zich sterk voor aan te tonen dat de Nederlandse Nadere Reformatie en het Engelse Puritanisme geen afzonderlijke vroomheidsbewegingen zijn geweest. En hij pleit ervoor de term Piëtisme als koepelterm te gaan gebruiken ten aanzien van alle soortgelijke internationale vroomheidsbewegingen.
Volgens de nieuwe hoogleraar bevatte de erfenis die de gereformeerde hervormers aan het nageslacht overdroegen, onmiskenbaar het manco van de vroomheid. De leidende figuren uit de eerste tijd van de Reformatie waren zo bezet met hun krachten te geven aan de verbreiding van de reformatorische inzichten dat zij zich niet specifiek met de vroomheid bemoeiden.
Dit zou zich niet gewroken hebben, ware het niet dat de voor-reformatorische behoefte aan stichtelijke lectuur zich na de Hervorming gewoon heeft doorgezet. Gereformeerde Piëtisten kenden nu eenmaal aan de heiligmaking en de bevinding een zekere meerwaarde toe boven de leer. Dit geldt voor alle internationale piëtisten dat zij in meerdere of mindere mate een zekere relativering van de leer ten gunste van het leven kenden. De nieuwe hoogleraar geeft dan als volgt een korte definitie van genoemde vroomheidsbeweging:
Het gereformeerd Piëtisme was die stroming binnen het gereformeerd Protestantisme die de vroomheid in de meest omvattende zin tot een afzonderlijk thema verhief. De heiliging ging als toetssteen van het echte fungeren en verdrong zo de rechtvaardigmaking, niet in die zin dat deze in dogmatisch opzicht niet allesbepalend voor de heiliging zou zijn, maar wel in deze zin dat waar in de reformatorische theologie de meeste aandacht naar de rechtvaardiging uitging, in de piëtistische theologie de heiliging de plaats van de rechtvaardiging innam.
De lector noemde het een onbetwist punt dat het gereformeerd Piëtisme zich allereerst heeft geopenbaard binnen het Engelse Puritanisme. Inhoudelijk zou er zo goed als geen verschil zijn aan te geven tussen het Nederlandse gereformeerde Piëtisme en het Puritanisme. Het gereformeerde Piëtisme in Duitsland mag in zekere zin door vertaalde puritanistica voorbereid zijn, als samenhangende verschijningsvorm is het vrijwel geheel door impulsen vanuit het Nederlandse gereformeerde Piëtisme tot stand gekomen.
Voor zover prof. Op 't Hof kan zien, is het gereformeerd Piëtisme alleen in ons land vandaag nog een factor van enige, zij het geringe betekenis. De omvang daarvan is zodanig dat met recht gesproken kan worden van een reformatorische maatschappelijke minizuil. Ondertussen karakteriseerde de lector de gereformeerde Piëtisten als de meest katholieken onder de gereformeerden.
Uit deze oratie blijkt zonder meer dat prof.dr. W.J. op 't Hof een onbetwiste autoriteit op dit terrein is. Zijn kennis dienaangaande is werkelijk fenomenaal!
Graag had ik gezien dat hij gewezen had op een evident accentverschil tussen de Nederlandse Nadere Reformatie en het Engelse Puritanisme. Dit bestaat hierin dat de eerste vroomheidsbeweging werd gekenmerkt door het zogenaamde intellectualisme, waarbij het primaat aan het verstand werd toegekend, omdat de Geest eerst het verstand zou verlichten en dan het wils- en gevoelsleven. De Engelse vroomheidsbeweging daarentegen werd vooral beheerst door het zogenaamde voluntarisme, onder invloed van het ramisme (van Petrus Ramus), waarbij het primaat werd toegekend aan het wils- en gevoelsleven (voluntas), omdat de Geest dit eerst zou verlichten en daarna pas het verstand. Naar mijn inzicht heeft het Puritanisme hier heilzaam ingewerkt op de Nederlandse Orthodoxie, ofschoon hier uiteen viel wat bij de Reformatie bij elkaar hoorde. Alleen al hierom ben ik van mening dat bestudering van het Piëtisme een voortdurende oriëntatie op de Reformatie behoeft. Kwestie van tekst en context! Het eerlijk onderkende verschijnsel dat in het piëtisme de heiliging meer aandacht krijgt dan de rechtvaardiging spreekt hier boekdelen en spreekt eigenlijk aldus voor zichzelf. Het geeft te denken als het Piëtisme een vervolmaking wordt genoemd van de Reformatie. Zeker in het licht van de huidige heiligingsbewegingen, die min of meer analoge verschijnselen vertonen als het Piëtisme of vergroeiingen daarvan kunnen worden genoemd.
Wij wensen de nieuwe hoogleraar van harte Gods zegen toe met het oog op het heil en de stichting van de Kerk der Hervorming.

C.A. VAN DER SLUIJS, VEENENDAAL

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen