In memoriam dr. W. Aalders [1909-2005]

Nu op de avond van de eerste Kerstdag 2005 dr. Willem Aalders is ontslapen, werd mij de vraag voorgelegd: wat betekent zijn uitgebreid oeuvre voor nu en voor morgen? Het is gemakkelijker uitvoerig dan beknopt op deze vraag in te gaan. Maar laat ik eerst heel in het kort, vooral voor jongeren, iets vertellen over zijn levensloop.
Geboren in 1909 als de zoon van een predikant van de Gereformeerde Kerken, die zelf ook weer een domineeszoon was, koos hij in zijn studententijd bewust voor de Nederlandse Hervormde Kerk. Zijn vader was in het gevolg van dr. J.G. Geelkerken in de Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband beland. Maar de zoon zag geen perspectief in deze kleine kerkgemeenschap. Deze heeft trouwens maar korte tijd bestaan, van 1926 tot 1946, en het Hersteld Verband deed wat Willem Aalders eerder had gedaan: het werd opgenomen in de Vaderlandse Kerk. Vanaf 1936 tot 1967 diende ds. Aalders een viertal gemeenten van deze kerk (vanaf 1946 de gemeente van ’s-Gravenhage) als predikant.

Lector in Nijmegen
Gepromoveerd op Pascal, kwam hij niet in aanmerking voor een hoogleraarschap namens zijn kerk, want in de jaren veertig, vijftig en zestig moest men wel Barthiaan zijn om kerkelijk hoogleraar te kunnen worden, behalve wanneer uit kerkpolitieke overwegingen van deze regel moest worden afgeweken. De Katholieke Universiteit van Nijmegen had hem echter ontdekt en benoemde hem tot lector in de geschiedenis van het Protestantisme. Daar werd hij de opvolger van prof. dr. H. van der Linde, die hervormd predikant was geweest maar priester in de Rooms-Katholieke Kerk was geworden. Zijn openbare les over Luther de derde Elia zette direct de toon. Zo heel graag had hij die post bekleed namens de Hervormde Kerk, maar dit werd hem door het moderamen van de synode geweigerd.
Vanaf die tijd verscheen de ene studie van zijn hand na de andere. Op de een of andere wijze cirkelden zij alle rond het thema van ‘de kerk’. Het verschijnsel ‘de kerk’, het bestaan van de kerk in deze wereld, de betekenis van het christelijk geloof heeft hem zijn hele leven beziggehouden. En verbonden daarmee thema’s als: de staat, de historie, de eredienst van de kerk, de vroegchristelijke dogmata, de catholica.
Op indringende wijze heeft hij de betekenis van Luther aan de orde gesteld. Diepgaand is hij door Edmund Burke en mr. G. Groen van Prinsterer beïnvloed. Trouwens door heel het Réveil, omdat hij daarin vond de eerste beweging die zich bezon op de gevolgen van de Franse Revolutie.
Ik ken niemand die even scherp als dr. W. Aalders de verwoestende gevolgen van de Verlichting en de Revolutie van 1789 voor de hele Europese samenleving en voor de kerk inzag. Bij de Réveilvrienden, en dus met name bij Groen, bestudeerde hij hoe dezen daarop reageerden en wat zij daartegenover stelden. Ook de theoloog dr. H.F. Kohlbrugge, diens optreden en theologisch denken, zag hij veel meer tegen de achtergrond van het Réveil en van de geestesstromingen van de negentiende eeuw dan tegen de achtergrond van de Nadere Reformatie. Op grond van zijn publicaties betreffende het christelijke denken in Nederland na de Reformatie over staatsrechtelijke en politieke onderwerpen verkreeg hij in 1990 de jhr. mr. A.F. de Savornin Lohmanprijs. Al eerder was hij benoemd tot ridder van Oranje Nassau, mede om zijn houding in de Tweede Wereldoorlog en zijn inzet voor Joden in die tijd. Maar over dit laatste liet hij zich nooit uit.

Verzaking van Gods wet
Het heeft hem pijn gedaan dat de leidinggevende theologen nooit serieus op zijn werk zijn ingegaan. Zij negeerden hem, terwijl hij vanuit een enorme belezenheid en kennis en een heel scherp inzicht de ene studie na de andere in het licht gaf. Hij schreef over het huwelijk, de godsverduistering, het revolutiedenken, het boek Job, de brief aan de Hebreeën, wet en Evangelie, Europa, de Septuagint, de apocalyptiek en nog andere onderwerpen. Talrijk zijn zijn bijdragen aan het Kerkblaadje, dat in de jaren negentig de naam Ecclesia ging dragen. Artikelen van zijn hand zijn in vele periodieken te vinden, zoals in Theologia Reformata, de Waarheidsvriend, Protestants Nederland, het Hervormd Weekblad. Een aantal daarvan is gebundeld onder de hem typerende titel: De tijdgeest weerstaan (1984).
Juist de apocalyptiek hield hem de laatste jaren heel erg bezig, omdat hij voorvoelde een verdergaande ontbinding van de samenleving, die, in het spoor van de Revolutie, geheel op drift is geraakt door de verzaking van Gods wet. Hij bracht naar voren dat de boodschap aangaande Christus, dat het evangelie als heilstijding, daarop is berekend. Met hartstocht wees hij op de betekenis van Christus, de Zoon des mensen, aan Wie alle macht gegeven is, in hemel en op aarde.
Hij was bewogen over de morele neergang van het Nederlandse volk en het wankelen van het staatsgebouw. Hij zag er – tevergeefs – naar uit dat de kerk in deze ontwikkeling haar stem zou laten horen vanuit het evangelie. Bedroefd was hij dat zij in officiële geschriften alleen maar de dwaling bevestigde, zoals in Revolutie en gerechtigheid.
Driemaal was hij heel nauw betrokken bij een appèl op de kerkelijke leiding. De eerste maal in 1967 bij de Open Brief van ‘de 24’: een groep theologen die samenkwam ten huize van de oud-secretarisgeneraal van de Hervormde Kerk, dr. K.H.E. Gravemeijer, eredoctor van de Utrechtse Universiteit.
Daarna, in 1971, bij het Getuigenis en in 1994 bij het Hervormd Pleidooi. Dit laatste geschrift, gedragen door een aantal gemeenteleden en theologen uit de volle breedte van de Hervormde Kerk, waarschuwde tegen de consequenties van een fusie van de drie Samen-op-Wegkerken, omdat de beoogde nieuwe kerk niet zou wortelen in de historie. Dat de synode daartoe tóch besloot met een meerderheid die te danken was aan het stemgedrag van enkele leden van de Gereformeerde Bond, was hem bitter.

Geschiedenis
Tot het einde van zijn leven heeft het gegeven van de historie hem beziggehouden. Tegen elke vorm van gnostiek verzette hij zich tot het uiterste: ‘Het Woord is vlees geworden.’ Het is in de tijd gekomen. Het heeft deelgenomen aan de geschiedenis. De kerk wortelt in de goddelijke Openbaring én in de historie. Kijk maar naar de grote dogmata, die niets anders beoogden dan de geheimenis aangaande de Christus te bewaren. ‘Er is geschreven en er is geschied.’ Dit adagium van Groen citeerde hij vele malen. Het was werkelijkheid voor hem. En dáárom kun je niet als kerk per notariële akte opnieuw beginnen. Die kerkenfusie zal brokken veroorzaken, voorzag hij. En een machteloze kerk tot stand brengen. En wat het gereformeerde gehalte betreft: dit zal in die nieuwe kerk verdampen.
Hij voelde zich na de ondergang van Nederlands Kerk der Hervorming ‘kerkloos’, maar desondanks in de catholica en haar geloof. In zijn laatste boek (Confiteor) wilde hij een weg wijzen die een christen kan gaan: Christus maakt zichzelf bekend als de Goede Herder en Hij leidt de zijnen ook door duistere tijden heen.
Het was geen grote kring die voor de boodschap van deze denker open stond, maar daar wist men dat hier iemand streed en leed die het karakter van de tijd doorzag, wie het om Gods waarheid was te doen en voor wie kerkpolitiek en eerzucht volstrekt vreemd waren. Daarom heeft menigeen aan deze markante, soms hoekige theoloog iets profetisch onderkend. Slechts tot eigen schade kan men aan zijn geestelijke erfenis voorbijgaan.

L.J. GELUK, ROTTERDAM

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen