Klokkenist der kleine luyden

Dat ideaal is wellicht het beste getypeerd met de zinsnede uit het boek, die prof.dr. D.Th. Kuiper citeerde over ‘de constante’ in het leven van Kuyper: ‘De sleutel tot begrip van Kuyper ligt toch in zijn overtuiging dat hij met zijn wedergeboorte rechtstreeks een opdracht van God had ontvangen (…) Zoals Mozes het volk Israël door de woestijn naar het beloofde land had geleid, zo gidste Kuyper zijn anti-revolutionairen tot voor de poorten van de nieuwe tijd.’ Kuyper beoogde herkerstening van de samenleving en daarin bevordering van ‘de ere Gods op alle terreinen des levens’.

Systeem
Kuyper ontwikkelde, zegt Kuiper, een samenhangend systeem van denkbeelden: soevereiniteit in eigen kring, antithese, gemene gratie. Hij werd, zoals de marxist Jan Romein in een essay van hem zei, ‘klokkenist der kleine luyden’. Hij gaf dat volksdeel een universiteit, een politieke partij, een krant en een kerk. Daarin werd hij organisatorisch een voorbeeld, stelde Kuiper, voor ds. G.H. Kersten, die in 1907 de Gereformeerde Gemeenten constitueerde en in 1918 de Staatkundig Gereformeerde Partij vormde, alsook voor de vorming van de latere reformatorische zuil. Datzelfde gold voor de vrijgemaakt gereformeerden.
De denkbeelden van Kuyper zijn in de loop van de tijd overigens ook eenzijdig benadrukt: de sociale Kuyper (W.F. de Gaay Fortman) en de autoritaire Kuyper (Van Weringh). De traditionele Kuyper vond navolging bij Jan Schouten, A.B. Roosjen, H. Algra en Maarten Schakel.
Prof.dr. H.W. van den Dunk zei van Kuyper dat niemand in dit land zo’n spoor heeft getrokken als hij, behalve Thorbecke. Nochtans achtte hij Kuyper in die zin uniek dat hij zijn sporen op eigen kracht trok in Nederland, waar hij de gereformeerde orthodoxie op de kaart zette, terwijl de liberale Thorbecke, evenals de socialist Troelstra meebewogen op respectievelijk de internationale liberale en socialistische bewegingen. Kuyper streefde met zijn neo-calvinisme naar terugkeer tot de zestiende eeuw en keerde zich daarmee opstandig tegen de tijdgeest.
In zijn openingstoespraak bij de presentatie zei de auteur dat een ontmoeting van Kuyper met Groen van Prinsterer op 18 mei 1969 in de consistorie van de Utrechtse Domkerk van beslissende betekenis is geweest. Hij werd een geesteskind van Groen. Maar er waren telkens in zijn leven ‘dramatische omslagpunten’, die hem een eigen weg deden gaan.

Typeringen
Tijdens de presentatie van het boek kwamen tal van typeringen van Kuyper over het voetlicht, die te maken hadden met diens persoonlijkheidsstructuur. ‘Kuypers persoonlijkheid sneed als een mes door de harten en hoofden van de mensen’, zei Balkenende. ‘Kuyper in meervoud (in negenvoud)’, zei de historicus Kuiper. Ik doe verder een greep: theatraal, demagogisch, autoritair, machtsbelust, pathetisch, een barokke calvinist, volkspoliticus. ‘Kan het niet een beetje minder?’, vroeg de auteur, zelf rooms-katholiek en van huis uit ‘vreemdeling in het calvinistisch leven’, zich af en toe al schrijvende af.
Van den Dunk verheelde intussen niet dat Kuyper in ‘grote kwesties’ vandaag nog uiterst actueel is. Hij noemde de neutrale staat, de grenzen van de neutraliteit en de onderwerping van wetenschap aan geloof. Daarbij betrok hij ook de kwestie van evolutie en geloof, toeval of schepping.

De biografie
Op het kloeke boek zelf kom ik terug. Voorafgaand aan de presentatie was er al een flinke ruis vanwege een bespreking door prof.dr. A.Th. van Deursen in het Reformatorisch Dagblad. Hij achtte de auteur, als gezegd van rooms-katholieke huize, in feite niet bevoegd om een nieuwe biografie te schrijven, na het standaardwerk van P. Kasteel uit 1938. Hij kopte zijn bijdrage zelfs met de woorden ‘taal van een libertijns pamfet’ en ‘even arm aan informatie als aan leesgenot’. De (vrijgemaakt gereformeerde) historicus G.J. Schutte sprak echter in het Nederlands Dagblad van ‘een succesvol werk’, al moet er over ‘de toon van de biografie’ discussie mogelijk zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen