Reformatie en huwelijk

Wie de kerk en daarmee ook de samenleving wil reformeren, heeft in het huwelijk een goed instrument. Het was de reformator Martin Bucer, die hier een scherp oog voor had. Hij zag breder dan de levensverbintenis tussen man en vrouw, hoe waardevol die op zich ook al is. ‘Kerk en maatschappij zullen alleen maar gereformeerd kunnen worden als de reformatie van het huwelijk daaraan voorafgaat’, lezen we in de dissertatie van dr. H.J. Selderhuis, Huwelijk en echtscheiding bij Martin Bucer.

Augustinus’ invloed
Wel, die reformatie was beslist nodig. Na de vijftien eeuwen kerkgeschiedenis voor de Reformatie was een bijbels zicht op het huwelijk onvoldoende uitgekristalliseerd. Huwelijk – en ook seksualiteit – werden nog altijd als iets minderwaardigs gezien, behorende tot het natuurlijke leven, dat op een lager niveau zich bevond. Doorwerking van het gedachtegoed van Augustinus is hier aan te wijzen, de kerkvader die het zorgen voor nageslacht als belangrijkste betekenis van het huwelijk zag. Vergaand was de overheersende opvatting dat de seksuele gemeenschap tussen twee mensen op zichzelf zondig is en daarom de genade van de kerk nodig heeft. Om die reden werd het huwelijk als een sacrament gezien – immers een instrument waardoor de genade ontvangen wordt.
Reformatie was ook nodig inzake het denken over het huwelijk van de geestelijken – een thematiek die nog altijd als een torso om de nek van rooms-katholieke priesters hangt. Waar het huwelijk in geestelijke zin voor weinig positieve gedachten zorgde, is het celibaat ontstaan, het verplichte ongehuwde leven voor alle kerkelijke leiders, van priester tot paus. Helaas hebben de vele seksschandalen in met name de Verenigde Staten, die hiervan het gevolg zijn, het imago van de kerk geen goed gedaan. Daarbij komt dat zij die in de kerk leiding geven, op niet-bijbelse grond een levensgezellin onthouden wordt. Want ondanks dat Petrus een schoonmoeder had en Paulus aan Timotheüs aanwijzingen geeft waaraan een opziener moet voldoen, schreef paus Paulus VI nog dat ‘de participatie in de waardigheid en de taak van de Priester en Middelaar Jezus Christus des te volmaakter is, naarmate de heilige dienaar vrijer is van de banden van vlees en bloed’.

Minder huwelijken
Aandacht voor de betekenis die God aan het huwelijk gaf, is niet alleen nodig tegen de achtergrond van rooms-katholiek leven ten tijde van de Reformatie, maar ook als we letten op de actuele waarde ervan voor veel mensen. Het is veelzeggend dat deze maand bekend werd dat het aantal gesloten huwelijken in 2005 op een na-oorlogs dieptepunt terechtgekomen is: 72.000. In 1989 werden nog bijna 89.000 huwelijken gesloten. Zetten we deze cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek af tegen de 124.000 huwelijken uit 1970, dan weten we genoeg: de waarde van het huwelijk wordt in Nederland door minder mensen gezien. Een geregistreerd partnerschap of samenwonen is, ook als er kinderen zijn, voor velen een alternatief.
Daar komt nog iets bij, dat vele malen schokkender is. Niet alleen kiezen minder mensen voor het huwelijk, ook hebben velen geen besef van de essentie van het huwelijk. Mijn oog viel dezer dagen in de omroepgids op de aankondiging van een door Veronica om half negen ’s avonds uitgezonden tv-programma, getiteld Undercover lover. De omschrijving van het programma: ‘Zes stellen worden twee weken van elkaar gescheiden. Van elk stel moet één partner zich voordoen als vrijgezel en openstaan voor verleiding om kans te maken op een geldprijs.’ Wat zal weer de invloed zijn van een dergelijke geraffineerde en ondermijnende uitzending op het huwelijk van jongeren of ouderen?

Gouden Kooi
De kamerleden Kalsbeek en Dijsselbloem van de PvdA – de verontwaardiging leeft gelukkig breder dan in de christelijke fracties – hebben aan de Minister van Justitie vragen gesteld over de deelname van een moeder aan het Talpa-programma De Gouden Kooi, waarin tien mensen zich in een luxe landhuis in Eemnes laten opsluiten, terwijl overal de camera is opgesteld. Toen de moeder voor een jaar afscheid nam van haar kinderen en een van hen daarbij hartverscheurend huilde, kreeg het te horen dat ze ‘normaal moest doen’.
Geldzucht, ongebreideld egoïsme, spelen met wat God in Zijn genade aan de mens gegeven heeft, een gebrek aan trouw aan en respect voor de ander – het huwelijk is voor velen een flinterdunne afspraak, omdat ze de waarde ervan niet ontdekt of gezien hebben. Verdient tegen deze schokkende achtergrond het al genoemde woord van Bucer niet alle aandacht: ‘Kerk en maatschappij zullen alleen maar gereformeerd kunnen worden als de reformatie van het huwelijk daaraan voorafgaat.’ In die zin is het goed verdedigbaar als tijdens de komende Reformatieherdenking op kansels niet alleen over de genade, het Woord, het geloof, maar ook over het huwelijk wordt nagedacht.

Schepping van God
De vraag is nu vooral wat de Reformatie ons over het huwelijk geleerd heeft. Allereerst noemen we daarbij dat het huwelijk positief, als een schepping van God, wordt gewaardeerd. In zijn Grote Catechismus uit 1529 gaat Luther in op het feit dat God man en vrouw verschillend heeft geschapen, ‘niet tot onreinheid, maar opdat zij bij elkaar blijven, vruchtbaar zijn, kinderen krijgen, voeden en opvoeden tot Gods eer’. Alsof hij kon voorzien wat Veronica, Talpa of wie dan ook later zou bedenken, voegt Luther, als hij stelt dat God het huwelijk boven alles gezegend heeft, het volgende toe: ‘Hieruit wordt het ook duidelijk dat het bij het huwelijk niet gaat om een spel of om een zekere nieuwsgierigheid, maar dat het een voortreffelijk ding is en dat God er ernst mee maakt.’
Luther neemt ook afscheid van Augustinus’ opvatting dat seksualiteit zondig is, al erkent hij de bedreigende kanten die aan de begeerten zitten. Echter, de oorzaak daarvan ligt in de wil van de mens, tot zondigen geneigd. Vooral rekent de reformator uit Wittenberg af met de roomse opvatting dat het huwelijk een sacrament is, een visie die gebaseerd is op een onjuiste vertaling van Efeze 5:32. Het huwelijk is geen sacrament, maar een geheimenis. In een van zijn bekende tafelgesprekken, waarin hij zijn vrouw Käthe hoger acht dan het koninkrijk Frankrijk of de republiek Venetië, vinden we een prachtige uitspraak: ‘De grootste reden om haar lief te hebben en te waarderen is deze, dat zij geloofd heeft en oprecht is, zoals het een vrome, eerbare vrouw past. En als een man dit alles overweegt, zal hij gemakkelijk zich heen zetten over kleine moeilijkheden en zich weten te beheersen bij alle aanleiding tot twist, die de satan zo graag tussen man en vrouw zaait.’

Heiligheid
Calvijn benadrukte in het voetspoor van Luther het huwelijk als een geschenk van God, een bij de schepping ontvangen gave, waarbij onderlinge hulp en bijstand in de moeite van het leven van groot belang zijn. Calvijn legt ook sterk de nadruk op de heiligheid van het huwelijk, dat een afschaduwing is van de band tussen Christus en Zijn gemeente. Die notie hebben we in onze tijd hard nodig, om te beginnen in de kerk. Zou een reformatie in de kerk waartoe wij behoren, niet hiermee kunnen beginnen dat de kerk het huwelijk de plaats geeft die haar toekomt? ‘Het huwelijk is een instelling van de God, die heilig gehouden dient te worden’, verwoordde de hervormde kerkorde. Bij de totstandkoming van de kerkorde voor de Protestantse Kerk liepen de meningen over het huwelijk sterk uiteen, waardoor er over het huwelijk slechts gesproken kon worden in het kader van de eredienst, door de aanduiding ‘trouwdiensten’. Het blijkt niet mogelijk in de kerk met elkaar te belijden dat het huwelijk een instelling van God is! Juist dit is het eerste wat de Reformatie over het huwelijk zegt, zowel Bucer als Luther en Calvijn. Die bijbelse fundering mag in een samenleving waarin het huwelijk aan betekenis verliest, waarin er televisiespelletjes plaatsvinden met wat God als Schepper ons aanreikt, in de kerk niet ondersneeuwen. In het huwelijk raken we aan een grondstructuur van ons menselijk samenleven. Tot grote schade voor het welzijn van de kerk en de maatschappij zal het leiden, als het huwelijk niet krachtig gestimuleerd wordt en jonge mensen hierin niet worden toegerust. Reformatieherdenking anno 2006 vraagt ook aandacht voor de basis van en het leven als man en vrouw binnen het huwelijk.

Wie meer over de waardering van het huwelijk in de Reformatie wil lezen, wijzen we op de brochure uit 2003 van dr. W. Verboom: Het huwelijk in het licht van de Reformatie. Uitg. Willem de Zwijgerstichting, Enschede.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen