Bid en/of help

Ethiopië is 66 keer zo groot als Nederland en telt 55 miljoen mensen. Het land kent één centraal ziekenhuis en 22 poliklinieken. Voor de hele bevolking zijn elf psychiaters, drie psychologen en 83 psychiatrisch verpleegkundigen beschikbaar, zo vertelde een hulpverleenster uit dat land ooit aan de Nederlandse christelijke psycholoog dr. J. van der Wal.
Ze zei: ‘Ja, er is veel te doen, maar we hoeven het niet alleen te doen. Twee dingen zijn een grote steun voor ons, namelijk de familieleden van de patiënten en de religie. Het geloof geeft de mensen steun, door gebed, de Bijbel en de kerkelijke gemeente. En de familie is in ons land altijd zeer betrokken bij de hulp aan psychiatrische patiënten. Je kunt geen goede zorg geven zonder de liefde waar de Bijbel over spreekt en zonder de familie, dat is mijn stellige overtuiging.’

Beperkte plaats
De vraag die om een antwoord vraagt, is die naar de plaats van de geestelijke gezondheidszorg in het pastoraat, niet in Ethiopië, maar in de reformatorische kerken in Nederland. Ik stel allereerst dat dit een beperkte plaats is. Het gros van de ambtsdragers heeft weinig zicht op de noodzaak zich te verdiepen in het werk van de geestelijke gezondheidszorg, laat staan in de relatie die het pastoraat hiermee kan hebben.
Ds. G. Biesbroek schreef vorig jaar in De Waarheidsvriend twaalf artikelen over het pastoraat. Ds. Biesbroek is een zeer ervaren pastor in de kerk, als visitator ook op het bovenplaatselijke niveau. Hij schrijft over de kern van het pastoraat, de houding van de ambtsdrager, het huisbezoek, het ziekenbezoek, het doopbezoek, het ouderenbezoek, het crisispastoraat. In de marge van één bijdrage gaat hij in op de zorg aan psychiatrische patiënten.
Omdat zijn bijdragen tamelijk compleet zijn, vind ik het een veelzeggend signaal dat hij Eleos niet ter sprake brengt. Wel noemt hij dat pastorale werkers zich op de hoogte moeten stellen van zielsziekten door onder meer kennis te nemen van de boeken van Samuel Pfeifer.

Ervaring
In mijn eigen pastorale ervaring van totaal veertien jaar als diaken en ouderling heb ik nauwelijks te maken gehad met de geestelijke gezondheidszorg, al denk ik enige antenne voor psychische problematiek te hebben. Ik vermoed dat die geringe betrokkenheid voor de meeste broeders geldt, misschien ook wel voor degene die belast was met de aansturing van de zogenoemde klaagvrouwen.
Daar komt bij dat in kerkenraden eventueel aanwezige kennis en ervaring sneller dan voorheen verloren gaat, doordat de perioden van ambtelijke dienst korter dan vroeger zijn. Onder de hervormde kerkorde kon je twaalf jaar aaneen ambtsdrager zijn. Omdat dit onder de protestantse kerkorde maximaal acht jaar is, zijn er velen die eerder terugtreden. Ruim zeven jaar geleden werd ik met zes ambtsdragers bevestigd en van ons is er nu nog één kerkenraadslid, de zogeheten bejaardenouderling. Het zal in andere kerken niet veel anders zijn, al ben je in sommige kerken binnen de gereformeerde gezindte nog ambtsdrager voor je leven. Mede hierdoor moeten we voor de deskundigheid op het gebied van psychische problematiek vooral naar de professionele kracht kijken, de predikant.

Predikant
Het gemeentelid met ernstige relatieproblemen, een ontwricht huwelijk of geconfronteerd met incest, huiselijk geweld, suïcidale neigingen, manische depressiviteit enzovoort zal eerder de predikant raadplegen dan een ouderling of diaken, zeker in een dorpssituatie waar families al decennia samen met elkaar leven. Waarom? De dominee staat meer op afstand, zal naar verwachting over een zekere tijd toch weer vertrekken en wordt in staat geacht vanuit een beroepsperspectief naar de problematiek te kijken. Hij heeft een academisch denkniveau en kan zodoende inschatten wat in een ontwrichte of complexe situatie gedaan moet worden.
Hier ligt een sterk punt van het pastoraat, waardoor Eleos en andere instellingen voor geestelijke gezondheidszorg een professioneel aanspreekpunt hebben. Maar tegelijk is het een kwetsbaar punt. Waar bij Eleos sprake is van een team, al is er één hulpverlener die de behandeling doet, in het pastoraat is het samen delen van ervaringen en het zoeken van een goede route er niet of nauwelijks. Een enkele predikant meldt het in de kerkenraadsvergadering summier, als hij langdurig contact heeft met een gemeentelid dat in de hulpverlening zit, mits deze daarmee zelf akkoord is.

Investeren in ouderling
De vraag is dus of Eleos vooral in een goed contact met de predikanten investeert. Of verlangt ze van pastorale ouderlingen en diakenen ook het een en ander, zodat ze met hen ook een relatie wil? Als dat laatste aan de orde is, moet hier concreet beleid op ontwikkeld worden. Dat kan bijvoorbeeld met behulp van het blad Eleoscript. Ik ken een kerkenraad waar predikant en ouderlingen samen nadachten over het thema Geloof en depressiviteit, naar aanleiding van een bijdrage hierover in dit blad.
Al blijft de ouderling als reguliere huisbezoeker iemand die signalen kan opvangen, er lijkt mij veel voor te zeggen dat Eleos het meest investeert in het contact via de beroepsmatige werker, de predikant, ook voor de inzichtelijkheid in verantwoordelijkheden. De predikant heeft daarna een eigen taak om zijn ambtsdragers te scholen in het omgaan van specifieke thema’s in het pastoraat met het oog op hun wijk als ouderling en diaken in de eigen wijk. Voor Eleos is dit ook een plus: een vast aanspreekpunt.

Communicatie
Ik constateer dat Eleos belang hecht aan toerusting van ambtsdragers, maar dat betreft algemene informatie over een diversiteit aan thema’s. Eleos biedt lezingen aan, workshops, biedt kerkenraden folders ter bespreking en heeft een website.
Het pastoraat zou echter van Eleos meer contact willen over de enkele cliënt, het enkele gemeentelid. Het gaat erom alle mogelijkheden te benutten om te komen bij het ene schaap dat verloren is, dat wellicht vastgelopen is een verseksualiseerde samenleving of als de verloren zoon uit de gelijkenis niet meer op kan tegen het overdadige leven in een vergelegen land.
Waar de predikant veelal tegen aanloopt – en lang niet altijd uit onwil – is het omgaan met de privacy-regels. Een van hen vertelde me dat Eleos het pastoraat ‘in naam een onmisbaar onderdeel van de zorg voor een cliënt vindt’, maar dat hij in de praktijk niets weet of hoort. Het enige wat hij hoort, is van het gemeentelid zelf. Als een meisje met zelfmoordgedachten rondloopt en hiervoor bij Eleos in behandeling is, heeft een predikant advies nodig hoe hij zijn taak als geestelijk verzorger moet opvatten. Dan schieten folders en websites tekort. Op dat moment heeft Eleos geen plaats in het pastoraat, terwijl het pastoraat de specifieke deskundigheid van Eleos nodig heeft.
Als er bij een labiele patiënt op zaterdagavond wat gebeurt, is Eleos voor de naaste familie vaak niet in beeld, maar moet de predikant de eerste opvang doen. Hij heeft Eleos daarom nodig, zonder dat privacy-regels en ambtsgeheim geschaad worden. Meer dan tot nu praktijk is, kan het gemeentelid hiervoor toestemming geven. Dit elkaar informeren is nodig, willen predikanten niet meer verwijzen naar de reguliere geestelijke gezondheidszorg in de regio. Het beeld is immers voorbij dat men kerkmensen daar van hun geloof af wilde helpen.
Het pastoraat of de predikanten vragen daarom aan Eleos meer te investeren in een inhoudelijk contact in het belang van en met medeweten van de patiënt. De indruk bestaat dat dit nog te veel een eenrichtingsverkeer is. In het belang van het gemeentelid mogen de grenzen van de wet opgezocht worden. Als dit gebeurt, ervaart de predikant het contact met Eleos als minder krampachtig.
Zelf is de predikant gebonden aan zijn ambtsgeheim, waarbij we helder moeten houden dat het alleen gaat om zaken die vertrouwelijk tot hem zijn gekomen. Het ambtsgeheim is geen doel in zichzelf, maar wil de veiligheid en de bescherming van het gemeentelid waarborgen. Fijngevoeligheid en zorgvuldigheid zijn in dit opzicht van belang, omdat belangen moeten worden afgewogen, bijvoorbeeld ook het belang van een slachtoffer. Daar komt bij dat de predikant die inzicht heeft in het behandelplan van Eleos, hiermee kan rekenen, dit in ieder geval niet onbedoeld doorkruist. Hij kan zijn pastoraat afstemmen op de fase waarin een gemeentelid in de behandeling bij Eleos zit.
De predikant die zich vanuit eigen discipline betrokken weet bij Eleos, zal ook de meerwaarde van de christelijke psychiatrische hulpverlening zien en deze in contacten binnen de gemeente onderstrepen.

Kennis in het pastoraat
Welke kennis is er in het pastoraat, waarvan Eleos gebruik kan maken? De predikant kent de familie, de achtergrond van het gemeentelid en weet soms waarom iemand met depressieve gevoelens rond loopt. Predikanten kunnen een gemeentelid soms langer en in hun natuurlijke leefomgeving observeren en staan daarom veel dichter bij de context van de cliënt dan de hulpverlener van Eleos. Het kan zijn dat zij daardoor wel eens tot een andere visie komen.
Respect voor het eigen karakter van pastoraat en hulpverlening is cruciaal. Elk heeft zijn eigen professie. Dat neemt niet weg dat naar momenten van gezamenlijke zorg gezocht kan worden, zoals ook plaatsheeft bij opnamen in het missionair-diaconaal centrum De Herberg. Voor de nazorg is het verrijkend dat de predikant dan bij het eindgesprek is.
Natuurlijke hulp in de eigen leefomgeving is voor gemeenteleden het meest optimaal, ook al wordt die niet gegeven door deskundigen. De praktijk en onderzoek wijzen dit uit. Een meelevend en ondersteunend sociaal netwerk zijn van grote waarde, zodat de hulpverlening elke mogelijke stimulans aan het functioneren hiervan moet gebruiken. Aandacht, tijd, aanvaarding in de gemeente kunnen mede helend werken. Daar ligt de kracht van het pastoraat.

Dit is een bewerking van een vorige maand tijdens een themadag van de stichting Eleos gehouden lezing. Volgende week een reactie van ds. P. Nobel uit Linschoten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen