Geloof en/of werken?

In Trente - het antwoord van de Rooms-Katholieke Kerk op de Reformatie - zijn rechtvaardiging en heiliging in elkaar geschoven. God zou de mens mede op grond van zijn innerlijke vernieuwing rechtvaardigen. Hij rechtvaardigt door het geloof, maar dat is niet meer dan het begin. Het heil rust volgens dit zestiende-eeuwse concilie op het geloof en op de werken.
We voelen wel aan dat dit op gespannen voet staat met de leer van de reformatoren over de rechtvaardiging van de goddeloze door het geloof alleen, zonder de werken der wet. Hoe rechtvaardiging en heiliging zich tot elkaar verhouden, zal altijd wel een strijdpunt blijven - niet alleen met Rome.

Wat is rechtvaardiging?
Als het gaat over de begrippen, wordt in de gereformeerde theologie scherp onderscheid tussen rechtvaardiging en heiliging gemaakt. Onder rechtvaardiging verstaan we dat God als Rechter de Zijnen vrijspreekt van de schuld van en de straf op de zonde door de vergeving van de zonden en de toezegging van het eeuwige leven geeft, op grond van het verzoeningswerk van Christus.
De rechtvaardiging ligt dus op juridisch terrein. Volgens Calvijn is de rechtvaardiging de aanneming, waarmee God ons in genade aanneemt en voor rechtvaardigen houdt, en deze is gelegen in de vergeving der zonden en in de toerekening van Christus' gerechtigheid (Justitia imputata).
Hierin ligt dus een wezenlijk verschil met Rome. Volgens Rome is de rechtvaardiging geen juridische daad, die door toerekening van Christus' verdiensten plaatsvindt, maar een ethische: de gerechtigheid van Christus wordt in ons uitgestort (Justitia infusa) . De mens zou vergeving van zonden kunnen krijgen in zoverre hij door de ingestorte genade geheiligd is en zichzelf heiligt door goede werken. Volgens Rome is de rechtvaardiging dus afhankelijk van de heiliging.

Wat is heiliging?
Onder heiliging verstaan we dat God de smet van de zonde wegwist, de macht daarvan tenietdoet en de zondaar herschept tot een nieuw schepsel. Anders verwoord: in de heiliging sterft de oude mens, zoals hij door de val van Adam geworden is, af. De nieuwe mens, zoals hij door Christus en door het werk van de Heilige Geest geworden is, staat op.
De Heidelbergse Catechismus noemt dat waarachtige bekering. We kunnen ook zeggen dat in de heiliging het beeld van God hersteld wordt. Een van God afgekeerd leven wordt weer een leven met God in een rechte en reine verhouding. De heiliging raakt de innerlijke gezindheid en onze uiterlijke levensopenbaring. Het leven gaat vruchten dragen.

Volgorde
Niet alleen wat betreft de begrippen, maar ook zakelijk maakt de gereformeerde theologie onderscheid tussen rechtvaardiging en heiliging. Ook al is de heiliging onlosmakelijk met de rechtvaardiging verbonden, zij volgt wel op de rechtvaardiging. In die zin is ze er ook van onderscheiden. De schuld en de straf komen eerst aan de orde, daarna de ontsmetting en vernieuwing van het leven.
Er moet dus wel onderscheid gemaakt worden. Paulus behandelt in zijn brief aan de Romeinen eerst onze doemwaardigheid en verlossing en daarna het nieuwe leven van de kruis- en paaschristen in de dienst van God en onder de bezielende heerschappij van de Geest.
Dat wil niet zeggen dat we er een belevingsorde van moeten maken. Bij de Nadere Reformatie is meer dan de samenhang de volgorde dominant geworden. Paulus stelt echter ook wel eens de heiliging voorop, bijvoorbeeld in 1 Korinthe 6:1-11. Ook al omdat zowel rechtvaardiging als heiliging in het leven van de gelovigen voortdurend terugkomen, kan het niet om een belevingsorde gaan.

Proces
Een ander onderscheid dat gemaakt moet worden is dat in de rechtvaardiging alleen van gave te spreken is, nooit van opdracht. De rechtvaardiging wordt aan ons voltrokken: we worden gerechtvaardigd. Enerzijds wordt er van de heiliging ook gesproken als van gave: 'Maar uit Hem zijt gij in Christus Jezus, Die ons geworden is wijsheid van God, en rechtvaardigheid, en heiligmaking, en verlossing.' (1 Kor. 1:30) Het ligt helemaal in Christus. En Hij belooft dat degenen die in Hem blijven, vruchten zullen dragen. Hij heiligt door Zijn Geest.
In de heiliging worden we actief betrokken en is er ook sprake van opgave. Er staat immers: 'Zijt heilig, want Ik ben heilig' ( 1 Petr. 1:16). En in Hebreeën 12:14 worden we opgeroepen de heiligmaking na te jagen. De apostel roept ons ook op de heiligmaking te volmaken in de vreze Gods (2 Kor. 7:1).
De rechtvaardiging geschiedt in dit leven volkomen en ze geschiedt ineens en voor altijd. De apostel heeft er wel naar gejaagd, maar de volmaaktheid in dit leven niet bereikt. De heiliging doorloopt een proces.

Nauwe samenhang
We moeten ook op de andere kant wijzen. Er is namelijk wel een nauwe samenhang tussen rechtvaardiging en heiliging. We moeten deze twee onderscheiden, maar beslist niet van elkaar scheiden. Rechtvaardiging en heiliging zijn in de eerste plaats beide weldaden van de Drie-enige God.

Van God de Vader: Rechtvaardiging en heiliging komen beide op uit de verkiezing van God de Vader. 'Die God de Vader tevoren verordineerd heeft, heeft Hij ook geroepen; en die Hij geroepen heeft, heeft Hij ook gerechtvaardigd.' (Rom. 8:30) God de Vader heeft de Zijnen uitverkoren in Christus, opdat zij heilig en onberispelijk voor Hem zouden zijn in de liefde. (Ef. 1:4) God de Vader verklaart schuldigen onschuldig en maakt de Zijnen rechtvaardig en heilig. In God zijn gerechtigheid en heiligheid niet te scheiden.
Van God de Zoon: Christus heeft door Zijn lijdelijke en dadelijke gehoorzaamheid beide weldaden verworven. 'Hij is ons geworden tot rechtvaardigheid en heiligmaking'. (1 Kor. 1:30) Christus is in dezelfde zin onze heiligheid voor ons als onze gerechtigheid voor ons. Rechtvaardiging en heiliging zijn ons door God in Jezus Christus gegeven. Het geloof grijpt de gehele Christus aan. We doen tekort aan de volmaaktheid en algenoegzaamheid van Christus, als we menen dat wij ons zelf voor God kunnen heiligen. Die in Christus is, is een nieuw schepsel. Calvijn zegt: 'Christus rechtvaardigt dus niemand die Hij niet tegelijkertijd heiligt. Want deze weldaden zijn door een voortdurende en ondeelbare band verbonden, zodat Hij hen verlost, die Hij door zijn wijsheid verlicht, en hen rechtvaardigt, die Hij verlost, en hen heiligt, die Hij rechtvaardigt. ( ... ) Ook al onderscheiden wij ze, toch bevat Christus ze beide onafscheidelijk in zich. Wilt gij dus de rechtvaardigheid in Christus verkrijgen? Dan moet ge tevoren Christus bezitten. En gij kunt Hem niet bezitten, zonder zijn heiligmaking deelachtig te worden, want Hij kan niet in stukken gescheurd worden.'
Van God de Heilige Geest: Zij die dus Christus tot hun gerechtigheid bezitten, bezitten ook de Heilige Geest, want Christus en de Heilige Geest zijn niet van elkaar te scheiden. Daarom zijn ook rechtvaardiging en heiliging 'noodzakelijk' aan elkaar verbonden. Het geloof kan nooit Christus aangrijpen tot gerechtigheid zonder de Geest der heiligmaking. Aan de goddelijke vrijspraak paart zich de Geest der heiligmaking, Die ons innerlijk deel geeft aan de gerechtigheid en heiligheid van Christus en verder ook daadwerkelijk heel ons leven vernieuwt.

Dood en opstanding
Rechtvaardiging en heiliging hebben in de tweede plaats beide te maken met de dood en de opstanding van Christus.
De apostel Paulus spreekt veelvuldig over het met Christus gekruisigd en opgestaan zijn. Hij heeft dat voor de Zijnen ondergaan en gedaan, maar we worden er ook bij betrokken. Als we de rechtvaardiging daarin alleen zien uitgedrukt en de heiliging erbuiten laten, doen we tekort aan de eenheid van rechtvaardiging en heiliging en aan de tweevoudigheid van Gods genade.
Het brengt in het leven van de gelovigen ook sterven en opstaan mee. We zijn niet alleen betrokken geworden op wat er toen gebeurd is, maar de betekenis van het heil van Christus' dood en opstanding brengt in ons bestaan door de werking van de Heilige Geest het sterven van de oude mens (mortificatio) en het opstaan van de nieuwe mens (vivificatio) mee (= heiliging). Met deze termen wordt het verlost worden van de smet en de macht van de zonde en het gebracht worden onder de gehoorzaamheid van Gods gebod kernachtig uitgedrukt.

Geen dood geloof
Rechtvaardiging en heiliging hebben in de derde plaats beide hun relatie tot het geloof. De gerechtigheid van Christus wordt ons deel door het geloof. We omhelzen Christus ermee, met al Zijn verdiensten. Ook de heiligheid wordt ons deel door het geloof. Het begin van de heiliging, met name de openbaring van het nieuwe leven, ligt dus bij het geloof.
En als deze heiligheid ons deel wordt, horen we tegelijkertijd het gebod: 'Zijt heilig, want Ik ben heilig.' Volgens Calvijn is namelijk de echte boetvaardigheid als het afsterven aan de zonde vrucht van het geloof. Ook de voortgang van de heiliging is een geloofszaak. In een levende verbondenheid met Christus kunnen we en zullen we door de kracht van de Heilige Geest tegen onze zondige aard strijden. Daar zal Christus Zelf zorg voor dragen. De rechtvaardiging van de goddeloze door het geloof maakt geen zorgeloze en goddeloze mensen. Het is geloof dat door de liefde werkt. Het is geen dood geloof. Christus laat ons niet zoals we zijn, maar vernieuwt ook naar Zijn evenbeeld. Als we rechtvaardiging en heiliging van elkaar scheiden, maken we de genade dienstbaar aan de zonde.

Volgende week het slot van dit tweeluik, dat een bewerking is van een voordracht gehouden tijdens de laatste jaarvergadering van de Gereformeerde Bond.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen