Lage literatuur lezen

De zichtbare trends zijn nogal zorgwekkend. Een gebrek aan idealisme en een te grote invloed van de massamedia leiden tot vervlakking. Ook uit het onderwijs lijkt de waardering voor de literaire traditie grotendeels te zijn verdwenen.
Een belangrijk kenmerk van de hedendaagse literaire wereld is de mediatisering. Vroeger was literatuur echt iets voor artistieke fijnproevers. Het besloten domein van de gestudeerde elite, imponerende boekenlijsten op het gymnasium en ernstige literaire tijdschriften; hoge cultuur dus, beslist niet bedoeld voor alle mensen.

Schrijver centraal
Wie nu naar de literaire wereld kijkt, ziet iets heel anders: talkshows, internetfilmpjes voorleesavonden, debatten, leeskringen, literaire prijzen en signeersessies. Lezen draait anno 2008 niet alleen meer om het tekstuele, het boek. Literatuur is gemediatiseerd. De aandacht is voor een groot deel verschoven naar het persoonlijke en sensationele: de schrijver, zijn verschijning en optreden in de media.
Het literaire veld bedient zich nu veel meer dan voorheen van communicatiemiddelen die eigenlijk bij de lage, populaire cultuur horen: televisie, film, internet en tijdschriften. Er is dus sprake van een vervaging van de grens tussen hoge en lage cultuur. Het literaire tijdschrift Hollands diep bijvoorbeeld, ziet er uit als een heuse glossy.
De trend van mediatisering heeft onmiskenbaar geleid tot vervlakking. De literaire wereld gaat teveel mee met de wensen van de massa. Als schrijvers worden ingekapseld door de cultuurindustrie, kan literatuur geen authentieke waarden meer uitdragen, maar worden verkoopcijfers, een goed uiterlijk en een vlotte babbel toonaangevend. Dat leidt tot oppervlakkige literatuur, die vergeten is als de mediastorm gaat liggen. Nu is het gelukkig niet zo dat er geen goede literatuur meer geschreven wordt. Het probleem is echter dat goede literatuur bijna geen bestaansrecht meer heeft, doordat het in de media nauwelijks nog aandacht krijgt. In plaats daarvan worden auteurs naar voren geschoven die mediageniek zijn. Voorbeelden bij uitstek van deze trend zijn auteurs als Saskia Noort en Heleen van Royen. Laatstgenoemde auteur liet zich fotograferen door de Playboy om inspiratie op te doen voor haar roman en trok daarmee veel aandacht. De vraag of we hier met literatuur van doen hebben, werd door de media gemakshalve overgeslagen.

Boekverfilmingen
Een ander voorbeeld van de vermenging tussen hoge en lage cultuur is de stroom aan boekverfilmingen sinds de jaren zeventig. Literatuur is daardoor niet alleen meer het domein van lezen, maar ook van kijken, bijvoorbeeld De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch. Het is verwonderlijk dat Mulisch, die zich graag laat voorstaan op zijn intellectualistische manier van schrijven, er niet moeilijk over doet dat er concessies aan zijn roman werden gedaan om de verfilming toegankelijk te maken voor een breed publiek.
Daarnaast is er een principieel bezwaar tegen boekverfilming. Lezen is een indringende, actieve vorm van kennis vergaren. Juist omdat goede literatuur over belangrijke zaken gaat, is het jammer dat lezen steeds meer vervangen wordt door het oppervlakkiger kijken. De onzichtbare werkelijkheid is niet uit te drukken in beeld, wel – of in elk geval meer – door het woord. Dat moet christenen te denken geven in hun beeldconsumptie.
De vervaging van de grens tussen hoge en lage cultuur heeft alles te maken met de afkeer van zaken als gezag, idealen en traditie. Het postmodernisme rekende af met de autoriteit van de kleine elite, die bepaalde wat goede literatuur was. Dit verzet tegen traditionele kwaliteit heeft iets decadents. Als waardering voor de klassiek-literaire traditie taant, zegt dat iets over de waarde die de maatschappij hecht aan het zoeken naar essentie in het leven. En als essentie verdwijnt, blijft alleen vermaak over, dat mensen verdooft in plaats van opscherpt. De huidige literaire wereld heeft een hoog vermaakgehalte. Literatuur is daardoor meer iets van lifestyle geworden dan van serieuze doordenking: een veeg teken. Vraag daarbij is natuurlijk ook: is dat wat door de media naar voren geschoven wordt wel echt literatuur?

Onderwijs
De vervlakking is ook zichtbaar in het onderwijs. Moesten leerlingen vijftien jaar geleden voor het vak Nederlands nog tientallen boeken tot zich nemen; nu leest een scholier als het meezit acht boeken van het kaliber Joe Speedboot of hij kijkt even op literatuurgeschiedenis.nl naar de plaatjes uit Van den vos Reynaerde.
Dat heeft natuurlijk alles te maken met overheidsbeleid. Door gede-

De serie Christen & tijdgeest brengt in kaart wat op diverse levensterreinen in onze samenleving gaande is, wat de positie van het christelijk geloof is en welke invloed antichristelijk gedachtegoed heeft. Een poging om de tijdgeest te verstaan.

De volgende keer spitst prof. dr. G. van den Brink het thema Christen & tijdgeest in een slotartikel toe op de theologie.

gen literatuuronderwijs af te schaffen, is een traditie van honderden jaren literaire wijsheid en ideeëngeschiedenis in de uitverkoop gedaan. Dat is heel jammer. Jongeren worden als geen ander gestuurd door de oppervlakkige input van de media. Het is kwalijk gesteld met het onderwijs als daaraan geen tegenwicht wordt geboden via gedegen literatuuronderwijs. Leerlingen missen dan niet alleen een belangrijk deel geestelijke vorming, maar leren ook niet om onderscheid te maken tussen pulp en kwaliteit in het literaire aanbod.

Generatie Nix
Ook het literaire werk van de afgelopen decennia laat een vervlakking zien, met name in inhoudelijk-ideologisch opzicht. Auteurs treden vooral individueel op en groepsvorming valt min of meer weg. In een postmoderne samenleving waarin levensbeschouwelijke idealen niet meer samenbindend zijn, is dat niet zo verwonderlijk.
De laatste tien jaar treden enkele jonge schrijvers naar voren die qua levenshouding overeenkomsten vertonen. In Nederland gaat het om auteurs als Ronald Giphart, Joost Zwagerman en Arnon Grunberg. Het werk van deze auteurs kenmerkt zich door gecultiveerde onverschilligheid ten opzichte van de maatschappij, afwezigheid van idealen, landerigheid en verveling. De personages uit de betreffende romans zoeken naar verstrooiing om het besef van zinloosheid te verdrijven. In hun verveling 'zappen' ze van de ene kick naar de andere. Ze vermaken zich met seks, drugs, alcohol en consumptie.
Deze auteurs worden gerekend tot de 'generatie Nix'. Die naam heeft te maken met de afwezigheid van ideologische of intellectuele stellingname in hun werk. De genoemde auteurs hebben evenmin duidelijke literatuuropvattingen, maar wel een sterk imago in de media. Hun werk is actueel, vlot en leest gemakkelijk. De literatuur van Nix speelt met lage cultuur, maar bezit tegelijkertijd een kritische ideologische dimensie: het leven heeft geen bedoeling. In dit statement zijn auteurs als Giphart en Grunberg geslaagd; ze weten als geen ander de verwording en richtingloosheid van de jonge generatie onder woorden te brengen. Hoewel deze boodschap nogal triest is, heeft de literatuur van generatie Nix daarin kwaliteit: het is een treffende seismograaf van de actuele samenleving.

Christelijke traditie
Hoewel er weinig aandacht voor is in de reguliere media, lijkt religie in de literatuur de laatste jaren wel weer te 'mogen'. In 1997 zijn de christelijke dichters Rien van den Berg en Hilbrand Rozema genomineerd voor de C. Buddinghprijs, de landelijke debutantenprijs voor dichters. Uitschieter vormt de toekenning van de Libris Literatuurprijs in 2005 voor Willem Jan Ottens' roman Specht en zoon.
De meeste christelijke auteurs steken echter niet echt boven het maaiveld uit. Dichters van het kaliber Willem de Mérode of Guido Gezelle zijn de laatste jaren niet meer opgestaan. De schrijvers rond het christelijke tijdschrift Liter zijn vaak zo ingewikkeld experimenteel, dat hun werk voor veel lezers niet meer herkenbaar is.
De grootste stroom van christelijke literatuur komt uit de Verenigde Staten. Helaas is het werk van de christelijke Amerikanen vaak zo clichématig dat het nauwelijks literatuur genoemd kan worden. Een positieve uitzondering is schrijfster Marilynne Robinson.

Spiegel
Al met al is de literaire wereld anno 2008 een treffende spiegel van de maatschappij: literaire verdieping is een welkome variatie, maar het moet niet teveel tijd en concentratie kosten en het moet er vooral goed uitzien. Hopelijk komt er zowel in het onderwijs als in de media weer aandacht voor kwaliteit. De samenleving is er hard aan toe. Literatuur is een van de belangrijkste middelen tot geestelijke vorming. Het biedt stof tot denken over moraal, essentie, waarheid en zin. Hier liggen ook kansen voor christenauteurs. Geen traditie die rijker en diepgaander schrijfstof biedt dan de christelijke.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen