Wat is gereformeerd denken?

‘De werkelijkheid is gefragmentariseerd.’ Zomaar een zin die je ergens kunt lezen. Bedoeld wordt: ons leven bestaat steeds meer uit losse componenten. De grote samenhang ontbreekt. Normen en waarden thuis zijn soms in je werkomgeving totaal anders geformuleerd. Dat veroorzaakt onduidelijkheid. Het maakt je ook onzeker. Ligt de waarheid soms ergens in het midden? Vaagheid is het gevolg.

Alleen de Schrift
In de Reformatie stond het Sola Scriptura (het alleen de Schrift) centraal. Alleen de Bijbel heeft gezag. Maar wie de Schrift leest, ‘ontdekt’ dingen, ziet de samenhang tussen verschillende bijbelteksten.
Dat geeft verwondering: daar wordt het gereformeerde denken geboren. Zo hoeft het ‘alleen de Schrift’ en ‘gereformeerd denken’ niet tegenover elkaar geplaatst te worden, maar komt het een uit het ander op!
Een prachtige illustratie hiervan is en blijft het hoofdwerk van Calvijn, de Institutie. Vrucht van zijn omgang met het Woord. Datgene waar hij in zijn commentaren op de verschillende bijbelboeken te weinig ruimte voor had, werkte Calvijn uit in een apart boek: zo werd de Institutie geboren. Tot op de dag van vandaag een schitterend voorbeeld van gereformeerd denken.

Heel ons verstand
Van de notie van het ‘denken’ hoeven we ook niet te schrikken. Het was immers de Heere Jezus Zelf die ons leerde dat we de Heere God niet alleen met heel ons hart moeten liefhebben, maar ook met heel ons verstand! Waar theologisch nadenken achterwege blijft, het gereformeerde denken wegzakt, gebeuren theologische bedrijfsongevallen. De notie van het ‘gevoel’ blijft alleen over. En ‘gevoel’ op zichzelf, zonder correctie en inspiratie van het verstand, kan alle kanten op.
Juist nu is gereformeerd denken geboden. In de studie worden veel studenten geconfronteerd met de resultaten van de moderne wetenschap. Best verwarrend. Hoe reageren wij daarop?
Zonder gereformeerd denken komen we in een geweldige spagaat terecht. Het geloof op zondag verhoudt zich op geen enkele manier met het wetenschappelijk bezig zijn doordeweeks. Met alle gevolgen van dien. Net als in de Vroege Kerk krijgt het christendom er vandaag de dag flink van langs. Tegenargumenten waarom mensen niet geloven, vliegen ons om de oren.
Gereformeerd denken motiveert ons om bezig te zijn op het terrein van de apologetiek (de verdediging van het christelijk geloof ) en ook op het terrein van de elenchtiek, het ontmaskeren van het ongeloofsdenken. Hierin hebben we nog een aardige inhaalslag te maken!

Samenhang
Fragmentarisatie maakt een mens onrustig en onzeker. De samenhang ontbreekt. Dat geldt voor de maatschappij, maar zeker ook voor de kerk.
Gereformeerd denken zorgt voor samenhang, zo stelden we al. Enkele voorbeelden.
Onze omgang met de Bijbel, toegespitst: de verhouding tussen Oude en Nieuwe Testament:
Blijven veel christenen vaak niet steken in het Nieuwe Testament, met daarbij nog een uitstapje naar de psalmen? Noem dat maar een gefragmentariseerd gebruik van de Bijbel. Gereformeerd denken doordenkt echter de samenhang tussen de twee testamenten. Als het Nieuwe Testament het boek van de vervulling is, dan is het toch van belang om te weten wat er eerst toegezegd, beloofd is.
Dan lees je in het Oude Testament over het Koning-zijn van God. Er is sprake van het Recht van God. De Dag des Heeren komt aan het licht als een dag van verlossing maar ook als een dag van gericht. Behalve het volk Israël komen ook de overige volkeren van deze aarde in beeld.
Zonder gereformeerd denken lopen wij het risico van de Bijbel een verzameling ‘mooie teksten’ te maken, die op de klank af aardig klinken, maar los van de

Schriftgedeelten
- Johannes 1:1-18. Een treffend gedeelte waarin schepping en herschepping beiden voorkomen. - Mattheus 22:34-40: de samenvatting van de wet: hart en verstand.

Voor verdere studie
Erg inspirerend, als het gaat over de actualiteit van het gereformeerde denken, vind ik de handboeken van dr. B. Wentsel: Hij-is-er-bij. Dr. L. Floor heeft in verschillende boeken het onderscheid tussen ‘heilshistorisch’ en ‘heilsordelijk’ heel treffend uitgewerkt. Onder andere in de boeken:
- De doop met de Heilige Geest. - De gaven van de Heilige Geest in bijbels-theologisch perspectief.

werkelijkheid staan. De dynamiek van de Schrift, de eschatologische notie – opgestart in het Oude Testament, geworteld in het sterven en opstanding van Christus, zich ontplooiend door het werk van de uitgestorte Geest – ontbreekt. Het is vlak en binnenkerkelijk. Met Israël weten we vervolgens niet veel te beginnen. Als we het Oude Testament nog openen en we komen Israël tegen, betrekken we dat, gemakshalve, op onszelf: de gelovigen.

Heilshistorisch
Om dit op een theologische noemer te plaatsen: gereformeerd denken leert ons oog te hebben voor de ‘heilshistorische lijn’ in de Schrift. De gang en ontwikkeling van Gods heil de eeuwen door. Vanuit een overgeconcentreerd zijn op ons eigen geestelijk heil hebben wij vaak alleen oog voor de heilsorde: hoe wordt het geloof mijn bezit, hoe wordt Jezus mijn Heiland? Hoe werkt de Heilige Geest het geloof in mijn hart? Belangrijke vragen, laat dát duidelijk zijn. Ook daar is in de Reformatie over nagedacht. We noemen dat de orde salutis, de orde van het heil. Welke elementen spelen een rol bij het tot geloof komen en het uit het geloof leven?
Behalve het heilsordelijke is er dus het heilshistorische. Belangrijk om ook daar oog voor te hebben, bijvoorbeeld ten aanzien van de persoon en het werk van de Heilige Geest.
In Handelingen 19 treffen we Paulus in Efeze aan. Hij ontmoet daar enige discipelen en vraagt hen: hebt u de Heilige Geest ontvangen toen u tot geloof kwam? Aangrijpend is het antwoord: wij hebben niet eens gehoord dat er een Heilige Geest is. Vervolgens vraagt Paulus: waarin bent u dan gedoopt? En zij zeiden: in de doop van Johannes. Paulus doopt hen vervolgens in de Naam van de Heere Jezus en legt hun de handen op: de Heilige Geest komt op hen.
Wie alleen maar kijkt vanuit een ‘heilsordelijk kader’, trekt de lijnen als volgt door: zo kunnen er ook nu mensen wel gelovig zijn, maar eigenlijk nog niet echt weet hebben van de Heilige Geest. Met de Geest zijn ze eigenlijk nog onbekend.

Hernieuwde vervulling
Gereformeerd denken heeft behalve oog voor het heilsordelijke ook aandacht voor het heilshistorische. Vanuit dat laatste mogen we stellen: de doop van Johannes wordt nu niet meer bediend. Het boek Handelingen beschrijft een overgangsfase in de heilshistorie van de kerk. Daarom kunnen we zo’n hoofdstuk niet zomaar naar onze tijd en onze situatie overplaatsen. Daar moet (gereformeerd) over nagedacht worden. Anders wordt het verwarrend. Je zou dan bijvoorbeeld wel ‘gelovig’ kunnen zijn, maar nog niet ‘de Heilige Geest hebben ontvangen’. Zo ga je een ‘heilshistorisch gegeven’ heilsordelijk doorvertalen.
Gereformeerd denken zorgt voor een heilzame correctie. Bij Paulus lees ik dat iedere gelovige deelt in de Heilige Geest. Geloven zonder de Heilige Geest: ten enenmale onmogelijk. Wel klinkt de (terechte) aansporing om vervuld te worden met de Heilige Geest. Niet omdat in het leven van de gelovige de Heilige Geest er eerst niet was, maar hernieuwde vervulling is wel nodig.
Gereformeerd denken geeft orde in je geloofsleven, en structuur aan het gemeenteleven.

Schepping en herschepping
Gereformeerd denken heeft de eeuwen door ook sterk oog gehad voor de tweeslag van schepping en herschepping. Niet alleen maar de herschepping (dat God door Zijn Geest Zijn genade in je leven uitwerkt), maar ook de Schepping: dat God deze werkelijkheid waarin wij leven, geschapen heeft.
Het gereformeerde denken heeft voor de notie van de schepping veel aandacht gevraagd. Herschepping zonder schepping is namelijk een schilderij zonder lijst. Het komt in de lucht te hangen.
Elementen als algemene openbaring, de mens als beelddrager Gods, zijn juist in deze tijd van secularisatie wezenlijk. Onlangs vroeg de GZB in een advertentie een theoloog voor overzee: om contextueel bezig te zijn: hoe vertaal je het evangelie door op de plek waar je als christen geroepen bent? Kennis van sociologie en antropologie werd vereist.
Een typisch voorbeeld van gereformeerd denken: het heeft oog voor de landingsplaats van het evangelie, zeker nodig nu merken wij dat het Woord niet automatisch landt. Dat brengt ons, als het goed is, tot gebed. Maar ook tot doordenking. Hoe vinden wij aansluiting bij de mensen om ons heen, zonder dat we ons aanpassen?

Drie-eenheid
De triniteit (drie-eenheid) is een klassiek leerstuk. Alleen maar iets moeilijks, voor dogmatische fijnproevers? Of is dit essentieel? Vader, Zoon en Heilige Geest – zij communiceren onderling door de liefde. Zo intens aan elkaar verbonden.
Gereformeerd denken mondt uit in verwondering en aanbidding. En blijft tegelijkertijd met twee benen op de grond staan.
Om te kunnen communiceren, moeten wij eigenlijk met de Vader, de Zoon en de Heilige Geest verbonden zijn. Zonder deze kennis van de drie-enige God verzandt ons geloofsleven en komen we niet verder dan wat eigen, op zichzelf staande, opvattingen. Maar ook ons ‘gewone’ leven stagneert: we hebben elkaar steeds minder te zeggen.

Stabieler
Gereformeerd denken: intellectuele hoogstandjes? Onze ledematen worden geregeerd vanuit ons hoofd. Daar worden de bevelen gegeven. Ons denken beheerst ons leven. Orthodoxie (de rechte leer) komt tot uitdrukking in orthopraxie (het rechte leven). Dat heeft dus alles te maken met ons doen en laten.
Waar kennis van de Bijbel minder wordt, kwijnt het geloofsleven weg. Zijn we vatbaar voor allerlei theologische modegrillen en wordt het ook in de kerk zo gefragmentariseerd? We krijgen een ad hoc-beleid: voor elk wat wils. En zijn van principieel pragmatisch geworden. En leven daardoor bij de waan van de dag.
Gereformeerd denken maakt ons minder trendy, maar wel stabieler.

Over twee weken gaat dr. W.H.Th. Moehn in de serie ‘Evangelicalisering van de gemeenten’ in op de relatie tussen gereformeerd en dopers in de tijd van de Reformatie.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen