BOEKBESPREKINGEN

Jacques Schenderling:
Beroepsethiek voor pastores.
Uitg. Damon, Budel; 238 blz.; € 22,90.
Het vak ethiek is in. Dagelijks kunnen we in de kranten lezen over allerlei morele kwesties. Daarbij zijn er veel zaken die met enige regelmaat terugkeren. Met het boek van ds. Schenderling betreden we een nog onontgonnen wereld. De pastor denkt na over het werk van de pastor. De auteur wil ambtsdragers enig materiaal aanbieden dat hen kan helpen bij het doordenken van ambts-ethische vragen en het maken van verantwoorde ethische keuzes. Daarbij gaat het om de vragen die direct opkomen uit de rolopvatting en functievervulling van de pastor of ambtsdrager.
Nadat de auteur een inleiding heeft gegeven in de ethische theorie en de ambtsopvatting, volgt een tweede, meer praktisch deel. Dan gaat het om vragen of een pastor altijd beschikbaar moet zijn. Hoe je om moet gaan met vertrouwelijkheid, financiën en relaties. Ds. Schenderling pleit in dit boek voor een gedragscode voor pastores. Naar zijn mening heeft het ontbreken hiervan al voor te veel schade gezorgd. Het lijkt me niet verkeerd als er zo’n gedragscode zou zijn, maar ik betwijfel of dit de oplossing is. Het grootste probleem zit niet in het feit dat men het niet weet, maar dat men het niet doet. Nu ziet Schenderling zelf ook wel dat een setje regels niet volstaat, daarom vindt hij het van belang dat de pastorale werker een attitude ontwikkelt. Dat onderstreep ik van harte. De vraag hierbij is wel of dit dan niet wat meer vanuit het geestelijke ingevuld dient te worden. Juist de pastor dient zijn houding primair te ontwikkelen door gebed en meditatie. Wat we nodig hebben, zijn geestelijken, zichtbaar en hoorbaar! Ds. Schenderling kiest echter uitdrukkelijk voor de sociologische benadering. Uiteraard heeft dat zijn waarde, maar is er niet meer over het ambt te zeggen? Hier en daar dreigt de sociologische benadering namelijk een beetje te gaan overheersen. Wat is nog het verschil tussen de pastor en een maatschappelijk werker?
In het tweede deel bespreekt Schenderling allerlei zeer sprekende en herkenbare praktijksituaties. Dat doet hij door een terugkoppeling naar de vier kernwaarden die hij ontleent aan Beauchamp en Childress (bereidheid te dienen, betrouwbaarheid, respect voor autonomie en waarachtigheid of eerlijkheid). De ethische evaluatie beperkt hij voornamelijk tot een terugkoppeling naar deze vier kernwaarden. De vraag is dat of dit de volledige lading van het ambt dekt. Juist in die ethische evaluatie verwacht je een terugkoppeling naar de Schrift. Mozes, Elia of Paulus kunnen ons vast veel leren als het gaat om het ambt.
Eén praktisch punt zou ik naar voren willen halen, namelijk de intercollegiale kritiek. Dat is een notie die ik van harte wil onderstrepen. Het solistische bestaan van predikanten leidt hier en daar tot merkwaardig gedrag. Het lijkt me van groot belang dat predikanten bij tijd en wijle elkaars nieren proeven en dat ook laten gebeuren!
Er is heel veel meer dan dit over het boek van ds. Schenderling te zeggen om hem werkelijk recht te doen. Het is een boek dat uitnodigt tot gesprek en het is goed dat ambtsdragers dit ter hand nemen.

G.C. Bergshoeff, Bergambacht

Reijer Jan de Vries:
Gods Woord verandert mensen. Een praktisch-theologisch onderzoek naar het veranderingsconcept in de pastorale theologie van Eduard Thurneysen.
Uitg. Narratio, Gorinchem; 357 blz.; € 19,50.
In de kerkelijke opleiding van de jaren vijftig was Lehre von der Seelsorge van Eduard Thurneysen, vriend en medestander van Barth, het leerboek dat we voor het vak pastoraat moesten bestuderen. Het is typerend voor het theologisch klimaat van die tijd, gestempeld door Barth’s theologie van het Woord. Het was een denken vanuit de openbaring van God dat ook de praktijk van pastoraat en kerkenwerk normatief moest sturen. Voor de gereformeerde theologie was dat een herkenbaar uitgangspunt, al verzette men zich wel tegen het strenge objectieve karakter van deze theologie. In de jaren zestig kwam een wending waarbij men meer en meer afstand nam van Barth en, voor zover het de praktijk van prediking en pastoraat betreft, van Thurneysen en diens concentratie op de verkondiging van de vergeving. De klacht en de kritiek was dat door die sterke nadruk op verkondiging van de vergeving de menselijke werkelijkheid onvoldoende aandacht kreeg. Psychologie en sociologie, empirisch onderzoek en aandacht voor het concrete leven van mensen, psychotherapeutische methoden zoals die in de hulpverlening gebruikelijk waren, deden ook hun intree in de pastorale theologie. Voor velen had Thurneysen afgedaan, al waren er enkele stemmen – in ons land M.H. Bolkestein en G. Heitink – die er toch voor pleitten niet helemaal afscheid van Thurneysen te nemen.
Dr. R.J. de Vries, predikant van de protestantse gemeente in Maastricht, verdedigt in deze dissertatie een nieuwe lezing van Thurneysen waarbij niet alleen de boeken over de zielszorg aandacht krijgen, maar het geheel van zijn publicaties waaronder ook vele preken en artikelen. Bovendien neemt de schrijver de hele theologische ontwikkeling van Thurneysen in ogenschouw. Zonder de kritiek van de jaren zestig te ontkennen, wil hij laten zien dat het pastorale model van Thurneysen waarin God heel duidelijk ter sprake komt in Zijn heilscheppend woord van vergeving en vernieuwing, van blijvende waarde is, wil pastoraat niet opgaan in hulpverlening op het psychosociale vlak. In het kerkelijk pastoraat zal altijd weer het Woord aan het woord moeten komen in de begeleiding van mensen in geloofs- en levensvragen, hoezeer de aandacht voor de mens en zijn ervaringen ook legitiem is.
De Vries laat zien hoe in Thurneysens ontwikkeling als prediker, pastor en praktisch theoloog de menselijke werkelijkheid steeds meer aandacht krijgt. Verkondiging is maar niets wat over de mensen komt, nee, het Woord van God raakt de hele mens en is gericht op verandering. Daarom moeten de vragen van mensen voluit serieus genomen worden.
De ontwikkeling van het veranderingsconcept van Thurneysen doorloopt verschillende fasen die elk gekenmerkt worden door een theologisch kernmoment. Achtereenvolgens zijn dat: innerlijke omkeer, verandering van het hele bestaan, verandering van de mens naar het beeld van Christus, boete en gedragsverandering in de context van de gemeente, heil voor mens en wereld. Twee lijnen zijn voor Thurneysen bepalend: de verticale lijn van het Rijk van God en de horizontale lijn van het leven van mensen. Praktisch-theologisch probeert hij zowel de theologische visie als de benadering vanuit de menswetenschappen bijeen te houden. God verandert mensen: dat bepaalt een pastoraat dat dichtbij de mensen en dichtbij het te verkondigen Woord wil blijven. Dr. De Vries schreef een mooi boek, niet het minst door de uitvoerige wijze waarop Thurnysens werken geanalyseerd worden. Men leert er een andere Thurneysen uit kennen dan het vaak stereotype beeld dat met name in de laatste decennia van de vorige eeuw geschetst werd. In een vraaggesprek met de auteur las ik dat De Vries van mening is dat Thurneysens visie op pastoraat een brug kan slaan van de gangbare protestantse visies naar de evangelische visie. De titel zal daarom wel niet toevallig zijn. Ze herinnert aan een bekend EO-programma. Toch denk ik Thurneysens visie en dit programma elkaar niet helemaal dekken. De winst van dit boek vind ik dat de auteur laat zien dat in het pastoraat God en Zijn heil in Christus ter sprake moet komen. Het is goed dat dit weer eens helder gezegd wordt.
Er blijven vragen.
Theologisch blijf ik zitten met de vraag wat in dit veranderingsconcept het werk van de Heilige Geest betekent. Dreigt de opvatting van heil voor de wereld in de laatste fase van Thurneysens levenswerk niet zo algemeen te worden dat het toch oproept waar de auteur zich tegen verzet en bovendien geen weerstand kan bieden tegen een horizontalistische invulling?
Praktisch blijft de vraag hoe het concept van Thurneysen concreet gestalte krijgt in de pastorale ontmoeting. De auteur zou velen een grote dienst bewijzen als hij in vervolg op dit boek in een nieuwe studie daarop zou ingaan en aan de hand van gespreksverslagen en ander materiaal laat zien hoe een en ander zich uitwerkt en waar dan op het beslissende moment andere keuzes gemaakt worden. Al met al: een mooie dissertatie die vooral predikanten en kerkelijk werkers van harte ter lezing aanbevolen wordt.

A. Noordegraaf, Ede

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen