Vertalen is moeilijk

Menigeen klinkt de eerste zinsnede van Johannes 5:39 bekend in de oren: ‘Onderzoekt de Schriften; want gij meent in dezelve het eeuwige leven te hebben; en die zijn het, die van Mij getuigen.’ Verschillende mannenverenigingen dragen deze naam. Laat ik nu juist van iemand van een mannenvereniging, waarvan de naam zich laat raden, de bovenstaande vraag voorgelegd krijgen.

Getuigenis
Aan de hand van dit versgedeelte staan we stil bij de boeiende arbeid van het vertalen. In Johannes 5:19 tot en met 47 gaat het over Jezus’ getuigenis van Zichzelf. In het voorgaande gedeelte kunnen we lezen hoe een zieke man uit Bethesda door Jezus wordt genezen. Het probleem is dat dit gebeurde op een sabbat. In het gesprek met de Joden (lees: Joodse leiders; 5:16- 18) escaleert dit. Zij willen Jezus doden, omdat Hij niet alleen de sabbat heeft geschonden, maar ook omdat Hij God Zijn Vader noemde. Zoiets stond voor hen gelijk aan blasfemie – Hij stelde Zich met God gelijk.
Dan volgt een lange rede, waarin Jezus uitlegt wie Hij is. Van Zichzelf kan Hij niets doen; Hij is gezonden door Zijn Vader. Wat Hij doet, doet Hij namens Zijn Vader.
Jezus beroept zich ook op het getuigenis van Johannes de Doper. Hij was een brandende en schijnende lamp. Jezus presenteert Zich hier als het Licht der wereld (Joh. 8:12). Dan volgt ons tekstgedeelte, waarin Hij de joodse leiders wijst op het belang van Schriftonderzoek.

Andere toon
Wanneer wij de tekst lezen zoals de Statenvertaling hem heeft vertaald, dienen we deze te lezen als een aansporing. Onderzoekt toch de Schriften! Dan zult u zien dat Ik gelijk heb. De Schriften – het Oud(st)e Testament – getuigen van Jezus Christus. Maar als wij de Herziene Statentvertaling lezen, krijgt dit gedeelte een heel andere toon. Nu spreekt Jezus in verwijtende zin: U bent zo ijverig in het onderzoeken van de Schriften. Hoe is het dan toch mogelijk dat U Mij verwerpt?

X=3
De spannende vraag is nu: welke vertaling is juist en waar komt dit verschil vandaan? Als eerste wil ik adviseren om niet te snel te denken in termen van goed of fout. Voor mij is het een enorme verrijking geweest om te ontdekken dat vertalen een moeilijke, maar ook verdiepende activiteit is. Het is bijvoorbeeld niet te vergelijken met het oplossen van een analytische vergelijking in de wiskunde. Als er een oplossing is, dan is die eenduidig. Stel dat het antwoord x=3 is, dan is dat niet voor tweeërlei uitleg vatbaar. Bij vertalen ligt dit veel gecompliceerder. Gecompliceerd, omdat het vertaalwerk te maken heeft met het betekenisveld van een woord. Een woord heeft vaak meerdere betekenissen, maar krijgt de uiteindelijke betekenis door de context van het tekstgedeelte. Een bekend voorbeeld is: Hij zit op de bank. De kans is groot dat we dan een voorwerp bedoelen waar je op kunt zitten (of het zou te maken moeten hebben met minister Bos). Wanneer we dus een tekst gaan vertalen, is dat geen omzetting van één op één. Om de simpele reden dat onze woorden ook een betekenisveld hebben. Er zijn uiteraard nog veel meer redenen te noemen, waardoor het vertalen van de Bijbel zo ingewikkeld is. In Johannes 5:39 hebben we te maken met de vervoeging van het werkwoord ‘onderzoeken’. Moeten we dat nu vertalen in de gebiedende wijs (SV) of in de aantonende wijs (HSV)? Wat blijkt nu? Beiden vertalingen zijn vanuit het Grieks mogelijk. De context bepaalt hier welke werkwoordsvorm het beste is. De statenvertalers hebben de tekst gelezen als een aansporing. Lees toch eens goed de Schriften! Nagenoeg alle andere vertalers hebben later ingezien dat het beter is om het te lezen als een verwijt: Jullie lezen zoveel in de Schriften. Hoe kan het dan dat jullie niet bij Mij uitkomen?

‘Beter’ en ‘minder goed’
Ik kies ook voor de laatste vertaling. Maar laten we oppassen om niet te snel te oordelen. Het zou ons sieren om bij bijbelvertalingen meer te spreken in ‘beter’ en ‘minder goed’, dan in goed en fout. Nagelaten dat er in de Statenvertaling een enkele fout is ontstaan omdat de vertalers minder kennis van de grondtekst hadden dan wij op dit moment hebben. Ik heb er vertrouwen in dat deze fouten ook zullen verdwijnen in de herziene vertaling.
Wat betreft de naam van menige mannenvereniging. Ik zou die naam niet veranderen. Laten wij vooral standvastig doorgaan met dit prachtige werk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen