Leven met wat (n)ooit komt

E r komen steeds meer mogelijkheden om – terwijl we nog gezond zijn – kennis te verkrijgen over ziekten die we zouden kunnen krijgen. Wat moeten we met die kennis doen? Hoe staan we als christenen tegenover de toenemende drang om dat soort kennis te ontwikkelen? Heeft onze Heidelberger met zijn verwijzing naar Gods vaderlijke hand daarin vandaag nog iets te zeggen?

Hielprik

Veel ouders blijken door middel van de bekende hielprik hun pasgeboren kindje op mogelijke onbehandelbare ziekten te willen screenen. Tot nu toe identificeert die hielpril alleen (aanleg voor) behandelbare ziekten. Maar liefst zeventien aandoeningen kunnen zo opgespoord worden lang voordat de ziekte zich openbaart. Juist door die vroege opsporing kan effectiever worden ingegrepen, zodat de uiteindelijke gezondheidsschade vaak veel geringer is dan zonder die kennis.

Uit een onderzoek van Anne Marie Plass, gepubliceerd in het medische tijdschrift Pediatrics, blijkt dat meer dan 70 procent van de ouders ook wil weten of er sprake is van onbehandelbare ziekten (in aanleg) bij hun kind.

Ontwikkelingen

Het is een ontwikkeling die niet op zichzelf staat. Niet alleen van pas-geboren kinderen, maar ook van volwassenen kan kennis beschikbaar komen over ziekten die zich nog niet geopenbaard hebben maar in aanleg wel aanwezig zijn. Je kunt te weten komen of je in de toekomst mogelijk borstkanker krijgt, of een spierziekte.

Het is vooral de nanotechnologie die zulke mogelijkheden opent. Het doel van nanotechnologie is het maken van uiterst kleine structuren. ‘Klein’ betekent dan: van de afmeting van nanometers. Wie een menselijke haar twintigduizend keer in de lengte doorsnijdt, krijgt een haar ter dikte van ongeveer een nanometer, een miljardste meter. Binnenkort zijn wetenschappers in staat met nanotechnologie een chip (de kleine elektronische onderdeeltjes die in computers en andere apparaten zitten) te maken die een heel laboratorium kan vervangen. Men spreekt dan van een lab-on-a-chip. Met zo’n chip zijn met kleine hoeveelheden bloed zeer uitgebreide analyses uit te voeren. Op dit moment moeten voor een wat uitgebreidere bloedanalyse meerdere buisjes bloed afgetapt worden, maar straks is een druppel ruimschoots genoeg.

Het wordt dan aantrekkelijk om standaard veel uitgebreidere analyses te doen dan momenteel gebeurt. Nu beperkt het onderzoek zich vaak tot het vinden van de oorzaak van symptomen die zich al voordoen. Straks wordt het gemakkelijk om, net als bij de hielprik, te screenen op allerlei ziekten die nog slechts in potentie aanwezig zijn. We noemen dit nieuwe gebied de moleculaire geneeskunde.

Beheersing en perfectie

In de BBC-documentaire Visions of the Future presenteert de natuurkundige Michio Kaku deze nieuwe vorm van geneeskunde. In de eerste minuten van deze documentaire zet hij deze technologie meteen in het kader van wat hij noemt de ‘historische overgang van het tijdperk van de wetenschappelijke ontdekkingen naar het tijdperk van de wetenschappelijke beheersing’. Volgens Kaku zal de mens in de 21e eeuw in staat zijn energie, materie, intelligentie en uiteindelijk het leven zelf onder controle te krijgen. De moleculaire geneeskunde is bij uitstek een voorbeeld daarvan.

Het streven is uiteindelijk de mens fysiek en mentaal te vervolmaken. Futurulogen als Kaku en de bekende Ray Kurzweil denken dat de techniek ons uiteindelijk in staat zal stellen de dood steeds maar voor ons uit te schuiven, zodat we in feite onsterfelijk zijn. De woorden beheersing en perfectie staan hier centraal.

Het zijn termen die herkenbaar zijn voor christenen. Immers, God heeft ons, als kroon op Zijn scheppingswerk, de opdracht gegeven als rentmeesters de aarde te onderwerpen (Gen.1:28) en na de zondeval geeft Hij het vooruitzicht op een nieuwe hemel en aarde, die door volmaaktheid gekenmerkt zullen worden. Maar bij Kaku zijn deze termen volledig geseculariseerd. Niet God, maar de mens is heerser en zal door eigen krachten, buiten het verlossingswerk van Christus om, het eeuwige leven en de volmaaktheid bewerken.

Ethische vragen

Er is nog iets dat te denken geeft. Dat wordt naar voren gebracht in het boek Leven als bouwpakket van Tsjalling Wierstra, Marianne Boenink, Bart Walhout en Rinie van Est. Zij wijzen erop dat door de nieuwe technische mogelijkheden de grens tussen ziek en gezond

zijn vervaagt. Behalve ziek of gezond is iedereen nu potentieel ziek. Dat was natuurlijk eigenlijk altijd al zo, maar nu weten we ook welke ziekten we potentieel hebben en vaak ook wat de kans is dat we die ziekte gaan krijgen. Kans, want ook al hebben we aanleg voor een bepaalde ziekte, dat betekent nog niet dat we die ook zullen krijgen.

Dit roept ethische vragen op. Is het verantwoord om iemand potentieel ziek te verklaren terwijl er alleen sprake is van een kans dat iemand een bepaalde ziekte krijgt? Die vraag wordt helemaal belangrijk als we er consequenties aan gaan verbinden voor bijvoorbeeld de premie die iemand moet betalen voor zijn ziektekostenverzekering. Is dat rechtvaardig? En wat te denken van de veranderingen in het zelfbeeld van iemand bij wie een potentiële en onbehandelbare ziekte is vastgesteld? Heeft zo iemand misschien een leven lang de last van deze kennis te dragen, terwijl de ziekte zich nooit zal voordoen?

Verzekerd

In het laatste hoofdstuk van Denken, ontwerpen, maken, een inleiding in de reformatorische techniekfilosofie, hebben drie collega’s en ikzelf aandacht gevraagd voor een onderscheid dat stamt van Maarten Luther, namelijk dat tussen securitas en certitudo. Het zijn beide woorden voor ‘verzekerd zijn’, maar op verschillende manieren. De eerste is deze: ‘Ik ben verzekerd voor ziektekosten.’ Dat is een verzekering die wij zelf regelen. Die vorm van verzekerd zijn wordt tegenwoordig in toenemende mate gezocht. Hoe meer beheersing wij hebben over de risico’s die we lopen, hoe liever. Het liefst creëren we een volmaakte wereld, waarin geen risico’s meer bestaan. Volledige uitroeiing van alle ziekten en de aanleg daarvoor.

De certitudo daarentegen is het ‘Ik ben verzekerd…’ van de apostel Paulus in Romeinen 8:38. Dat is geen verzekering die wijzelf tot stand brengen. Het is de verzekerdheid die wij ontvangen wanneer wij ons in vertrouwen overgeven aan God. Die verzekerdheid krijgen we wanneer we vraag en antwoord 27 van de Heidelbergse Catechismus leren spellen.

Teken van volmaaktheid

Wat betekent dat voor onze houding als christen? Als ouders het beste voor hebben met hun kinderen mogen zij dan geen gebruikmaken van de nieuwe mogelijkheden die ontstaan door de voortschrijdende medische techniek? Als we Gods zegen vragen over de middelen, dan mogen we met een goed geweten die middelen gebruiken. Dit in de wetenschap dat ze uit zichzelf niets vermogen, maar dat de Heere er genadig de werking aan wil verlenen. Dan mogen we elke genezing zien als een teken van de volmaaktheid die eenmaal komt wanneer onze Heere en Heiland in heerlijkheid zal verschijnen.

Wanneer dat perspectief verdwijnt en we alleen gericht zijn op de gezondheid zelf, komen we gemakkelijk in de ban van het streven naar beheersing en een door de mens bewerkte volmaaktheid. Dan zullen we ontdekken hoezeer onze zelfbewerkte zekerheden kunnen wankelen. Hoe gemakkelijk loopt een vermeende beheersing uit de hand. Juist op medisch gebied hebben we al meermalen gezien welke onverwachte neveneffecten er kunnen zijn en met welke ingrijpende gevolgen.

Gerichtheid

Het gaat hier uiteindelijk om een zaak van het hart. Zoeken wij securitas in de menselijke prestatie of zoeken wij de certitudo in de liefde van een verkiezend God? We kunnen in het aanbod van de hedendaagse medische technieken alleen de goede keuzen maken wanneer we dat doen in gebed om de leiding van de Heilige Geest. Er is geen medisch-ethisch spoorboekje dat ons vertelt in welke situatie we hoe te handelen hebben. Het is de juiste gezindheid en gerichtheid op God die de grenzen zal vinden tussen wat voortkomt uit het motief van liefde en zorg en wat voortkomt uit het motief van beheersing. Het zou een zegen zijn als de toenemende complexiteit van deze vragen ons meer op de knieën brengt om de afhankelijkheid aan de Vader, verwoord in vraag en antwoord 27 van de Heidelbergse catechismus, te leren. Laat ons gebed er ook voortdurend zijn voor allen die professioneel betrokken zijn in de nieuwe medische ontwikkelingen.

M.J. de Vries

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen