Gebod met een belofte

H et is altijd belangrijk om de Tien Geboden te plaatsen in de tijd waarin zij voor het eerst klonken. Dat geldt elk gebod afzonderlijk, en zeker ook het vijfde: eert uw vader en uw moeder. Hoe waardevol de uitleg van de Heidelbergse Catechismus ook is, ze heeft de uitleg van het vijfde gebod erg gestempeld.

Wat ik bedoel? Allereerst is het opvallend dat het antwoord van de catechismus geen enkel woord wijdt aan de belofte die bij het vijfde gebod klinkt. Terwijl die ontzettend belangrijk is voor de betekenis van het gebod. Vervolgens focust de catechismus meer op de gehoorzaamheid van het kind dan op het respect dat ouders mogen ontvangen. Dat laatste is juist betekenisvol als het gaat om de waarde van het gebod.

Generaties

Toen het volk Israël rondom de berg Sinaï stond en daar de Tien Geboden klonken, stonden daar verschillende generaties. Kinderen, ouders en grootouders hoorden er het vijfde gebod: ‘Eert uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land dat u de Heere uw God geeft.’ Wat voor impact moet dat hebben gehad in deze patriarchale samenleving! Kinderen hoorden dat ze hun vader én moeder moesten eren.

In dat woord ‘eren’ klonk het woord kabod. De eer, de kabod, die God heeft te ontvangen, is ook voor ouders en grootouders. Zowel (groot)vaders als (groot)moeders mogen delen in dat voorrecht. Het is niet verwonderlijk dat in het jodendom het vijfde gebod meer getrokken is naar de eerste vier geboden dan naar de volgende vijf. In de eer die (groot) ouders ontvangen, wordt God vereerd.

Teken van overdracht

Dat geeft aan dat het vijfde gebod in het teken van de overdracht staat. De vader en een moeder – en op de achtergrond de grootvader en de grootmoeder – hebben de heilige taak om de kinderen en kleinkinderen op te voeden in de vreze des Heeren. Als Paulus in Efeze 6 het vijfde gebod aanhaalt, zegt hij – let wel: als Jood – dat ouders geroepen zijn om hun kinderen op te voeden ‘in de lering en vermaning des Heeren’. Dat is niet voor niets.

Waar gaat het om in die eer en het respect wat ouders hebben te ontvangen? Wel, dat door hun opvoeding heen God geëerd wordt. Dat kind en kleinkind respect hebben voor hun (groot) vader en (groot)moeder, omdat deze hen tot God gebracht hebben. Dat de Naam van God van kind tot kind wordt voortgeplant. Het klinkt als een scharniergebod, tussen de geboden die spreken over de liefde tot God en die over de liefde tot de naaste – ouders zijn de eerste naasten die een kind meemaakt –, daar op die berg Sinaï.

Reikwijdte

De Heidelbergse Catechismus betrekt in de uitleg van het gebod de betekenis al snel op ‘allen die over mij gesteld zijn’. Niet alleen de ouders moeten gehoorzaamheid ontvangen, maar ook de ambtsdrager in de kerk, de leerkracht op school en de chef op het werk. We weten allemaal hoeveel spanningen deze verhoudingen kunnen geven. Vandaar dat de catechismus spreekt over ‘behoorlijke gehoorzaamheid’. In ieder geval is duidelijk dat de reikwijdte van het gebod wijd is. De cirkel van de ouders, die toch alleen maar in het vijfde gebod getrokken wordt, wordt wijder.

Is dat verkeerd? Nee. Als er maar gelet wordt op dat aspect van de overdracht. Het is zeker waar dat niet alleen ouders een rol spelen in de overdracht van het geloof. Leerkrachten en ambtsdragers

kunnen daar een bijzondere rol in spelen. Het is daarom belangrijk om primair te letten op dat aspect van de overdracht als het gaat om de reikwijdte van dit gebod.

Het gaat dus om de geheiligde traditie. De eeuwen door heeft er overdracht plaatsgevonden van de vreze des Heeren. Daar speelt dat vijfde gebod een grote rol in.

Dwingen ouders respect af in de opvoeding van hun kinderen? Dat geldt niet alleen voor het volk Israël in de woestijn, maar ook als ze in het beloofde land zijn aangekomen. Het geldt niet alleen voor Israël de eeuwen door, maar ook voor de gemeente van Christus, die de eeuwen door dit vijfde gebod heeft horen noemen in haar samenkomsten. Hebben kinderen hun ouders de eer kunnen geven voor het ‘ongeveinsde geloof ’ dat hen overgedragen werd? Was dat er of ontbrak het? Deze reikwijdte heeft het vijfde gebod ook!

Verlengd

Afgezien van het feit dat niet iedereen te maken heeft met een gezinssituatie, heeft toch iedereen te maken met een of andere opvoedingssituatie waarin hij of zij heeft verkeerd of nog verkeert. Welke overdracht heeft daar plaatsgevonden en vindt daar plaats? De discussie tussen Arjen en Jacco (zie kader) geeft aan hoe nauw dat luistert. Natuurlijk is het waar dat niet iedere opvoeding die gestempeld wordt door de vreze des Heeren dezelfde vrucht oplevert. Wat dat betreft is het schrijnend welke verschillen er in een gezin kunnen zijn als het gaat om de doorwerking van de christelijke opvoeding.

Toch neemt dat niet weg dat er vanuit het vijfde gebod terdege gelet wordt op de manier waarop de overdracht van het geloof plaatsvindt. De Heere wil dat zegenen. Vandaar dat er zo’n heerlijke belofte bij het gebod staat: opdat uw dagen verlengd worden. Voor de eerste hoorders van het gebod was dat vooral gericht op het komen in het beloofde land. Er mag zegen verwacht worden als het vijfde gebod op de juiste wijze functioneert, en die zegen heeft te maken met het komen in Kanaän. Natuurlijk betekent dat niet dat iedereen die zijn ouders eert ook oud wordt. De praktijk wijst uit dat het anders kan zijn. Maar dat er zegen ligt in het goede hanteren van het vijfde gebod is onmiskenbaar.

Welgaan

Het is opvallend dat Paulus dit nadrukkelijk aanhaalt als hij het vijfde gebod in de brief aan de Efeziërs noemt. Hij denkt dan waarschijnlijk meer aan de lezing uit het boek Deuteronomium van het vijfde gebod dan uit Exodus. Hij heeft het immers over het ‘welgaan’ op de aarde als het vijfde gebod naar twee kanten gehouden wordt: naar de ouders en naar de kinderen.

Het zal het geestelijk welzijn van kinderen – en daarmee van een hele samenleving – bevorderen als de ouders respect afdwingen voor de geestelijke wijze waarop ze hun kind(eren) opvoeden, dicht bij God en Zijn Woord. Zo heeft het vijfde gebod nog steeds een onschatbare betekenis.

R.W. van Mourik

Volgende keer schrijft ds. J. Flikweert over het zesde gebod: niet doden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen