Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Hart van puriteinse denken

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Hart van puriteinse denken

Ds. De Koeijer onderzoekt geestelijke strijd

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

Nadat ds. R.W. de Koeijer in 1990 bij prof. C. Graafland zijn doctoraalscriptie over John Owen had afgerond, bleef hij zich bij zijn promotieonderzoek op hetzelfde terrein van het puritanisme bewegen. ‘Geestelijke strijd bij de Puriteinen’ is het onderwerp waarop hij in april in Utrecht promoveerde.

A lvorens op zijn werk in te gaan, haast ik me om ds. De Koeijer, hervormd predikant te Putten, mijn welgemeende gelukwensen aan te bieden. Het behandelde onderwerp mag gerekend worden tot een van de meest centrale thema’s van het puritanisme. Er moest dan ook een keuze worden gemaakt uit de vele puriteinse werken die deze strijd tot hun onderwerp hebben. Negen puriteinen werden door de schrijver gekozen: William Perkins en William Gouge, John Downame, Thomas Brooks en William Gurnall, John Owen, Isaac Ambrose, Richard Gilpin en John Bunyan.

Zij allen hebben een of meer werken – soms heel uitvoerige – gewijd aan de geestelijke strijd en vertegenwoordigen verschillende perioden uit het puritanisme. Deze selectie is na een nauwkeurige overweging tot stand gekomen, waarbij rekening is gehouden met de tijd waarin een schrijver leefde, maar ook met andere persoonlijke aspecten, zoals bijvoorbeeld het feit dat Bunyan zich bediende van een bepaald literair genre en Gilpin naast theoloog ook medicus was.

In het historisch gedeelte wordt allereerst een algemene schets over het puritanisme gegeven, waarna de negen puriteinen de revue passeren. Gelet wordt op wat ze schrijven over de christenstrijder en de vijanden in de strijd – satan, wereld en het eigen vlees. De vraag komt aan bod hoe de christen kan reageren op het geweld van de vijanden, waarbij gekeken wordt naar de verhouding tussen Gods genade en de activiteit van de geestelijke strijder. De belofte van de uiteindelijke overwinning blijkt van grote betekenis.

Zware strijd

In het volgende, systematische deel wordt het onderwerp geplaatst binnen de pastorale kaders van de puriteinse praktische theologie. Verder wordt nagedacht over de geestelijke strijd in samenhang met het bijbelgebruik van de puriteinen en ook worden de vijanden in de geestelijke strijd, de christenstrijders en de geestelijke wanhoop nader bekeken. In een derde, concluderend deel worden de resultaten van het onderzoek gelegd naast laatmiddeleeuwse en (post)reformatorische visies op de strijd. Jean Gerson, Erasmus, Luther, Ignatius de Loyola en Beza worden vergeleken met de puriteinen, voordat in het laatste hoofdstuk de achtergrond en een plaatsbepaling van de puriteinse geestelijke strijd worden geboden.

Met alle verschillen waarvan sprake is, kan gezegd worden dat de bedoeling waarmee de puriteinen over de geestelijke strijd schrijven meervoudig is: waarschuwen tegen de vijanden, oproepen tot de strijd en de gelovigen bemoedigen in hun vaak zware strijd. Kijken we goed naar deze intenties, dan laat zich vermoeden dat wij vandaag nog wel eens een dankbaar gebruik van hun werken zouden kunnen maken!

Weinig onderzoek

Dr. De Koeijer heeft een grondig en gedegen werk geleverd. Het is merkwaardig te noemen dat, hoewel het onderwerp voluit het hart van het puriteinse denken en werken raakt, er toch niet veel onderzoek naar gedaan is. Ik meen in het algemeen te mogen zeggen dat er onder ons niet al te veel studie is en wordt gewijd aan het puritanisme, terwijl toch een wat uitvoeriger studie van deze stroming binnen het protestantisme zijn vruchten zou kunnen afwerpen. Daarom te meer ben ik blij met deze studie.

Het is terecht dat dr. De Koeijer de geestelijke strijd plaatst binnen de bredere verbanden van de puriteinse theologie en prediking. Een mooi voorbeeld vind ik de wijze waarop hij aantoont dat de visie van John Owen op de heilsorde doorwerkt in zijn gedachten over de strijd van een christen. Zo zijn bij elk van de negen schrijvers weer eigen accenten aan te wijzen, soms verbonden met persoonlijke omstandigheden en soms ook met bepaalde theologische aspecten.

Algemeen christelijk thema

De verschillende puriteinen die aandacht krijgen, zijn zeker geen kopieën van elkaar. Het is mooi om te zien hoe in een sterke verbondenheid met elkaar toch weer verschillende nuances naar voren komen. Tegelijk kan opgemerkt worden dat de geestelijke strijd ons wel in het hart van het puriteinse denken en preken brengt, maar toch niet uitsluitend en specifiek puriteins genoemd kan worden.

Hebben we hier niet met een veel breder en algemeen christelijk thema te doen? ! Af en toe werd onder het lezen bij mij wel eens de indruk gewekt dat de dingen die ik tegenkwam als puriteins geduid werden, terwijl in allerlei andere stromingen dezelfde of soortgelijke gedachten aangetroffen worden. Zo wordt wel over geestelijke wanhoop gesproken als over ‘dit puriteinse thema’.

Daarom te meer las ik met veel belangstelling hoofdstuk 13, over de puriteinse geestelijke strijd vergeleken met laatmiddeleeuwse en (post)reformatorische visies. Met name de vergelijking van de puriteinen met Luther boeide me zeer, vooral ook omdat het me wel eens was opgevallen dat de preken van Schotse puriteinen meer dan eens sterk doen denken aan Luther.

Het is begrijpelijk dat ds. De Koeijer zich bij de vergelijking met anderen moest beperken. Zijn selectie uit middeleeuwse en reformatorische schrijvers is zeer goed te verdedigen. Toch zou in het kader van de geestelijke strijd nog heel wat te zeggen zijn over de kerkvaders, over verschillende middeleeuwse theologen, over andere reformatoren dan Luther en Calvijn, over Kohlbrugge en mensen van het Réveil. We hebben dus reden om voorzichtig te zijn in het spreken over ‘puriteinse thema’s’, als zouden ze specifiek puriteins zijn. De eeuwen door wordt de geestelijke strijd met al zijn kenmerken gestreden!

Vijanden

Als ik hier nog enkele vragen stel, is dat zeker niet om af te doen aan de waarde van dit werk, want die blijft overeind staan. Een vraag bleef bij me haken op het punt van de vijanden in de geestelijke strijd. Herhaaldelijk valt te lezen dat satan door de puriteinen de primaire tegenstander genoemd werd. Intussen stellen de puriteinen toch ook nogal eens dat het eigen Ik, het vlees van de christen de meest geduchte tegenstander is, omdat hij zich binnen de muren van de stad bevindt. Is hier sprake van een tegenstrijdigheid of moeten we onderscheid maken tussen de primaire en de gevaarlijkste tegenstander? Is het terecht als ik, pag.

304 en 305 lezend, bij de auteur een bepaalde spanning waarneem op dit punt?

Een voorbeeld van een wat opmerkelijke argumentatie: op blz. 142/3 wordt gezegd dat Gouge in vergelijking tot de later (!) levende Gurnall satan als een meer te duchten vijand presenteert. Wanneer dan op pag. 144 gezegd wordt over de ontwikkeling dat de puriteinen meer aandacht gaan wijden aan satan en zijn kracht, valt er nog iets uit te leggen.

Het is nooit moeilijk om bij een onderwerp als in dit proefschrift de vinger te leggen bij onderwerpen die uitvoeriger hadden kunnen worden behandeld. Het is dan ook met een zekere aarzeling dat ik informeer of ds. De Koeijer in het kader van de vastheid van Gods beloften van overwinning niet wat meer had kunnen zeggen over de vraag hoe die vastheid van de beloften in de geestelijke strijd gekend wordt. Juist dit thema is voor de puriteinen allerbelangrijkst.

Actualiteit

Dr. De Koeijer heeft ons een goede dienst bewezen met zijn dissertatie over de geestelijke strijd. Om de woorden van een van de promotoren te gebruiken: ‘Het laat terecht zien: geloven doe je wel beslist, maar niet onbetwist’ (prof. dr. A. de Reuver). Met deze opmerking is al iets van de actualiteit van het onderwerp belicht. Dat de theologie en prediking van de puriteinen onze aandacht ten volle waard is, is naar ik hoop uit het bovenstaande enigszins duidelijk geworden. In een poging deze actualiteit te onderstrepen wil ik ten slotte nog enkele punten noemen.

Er was de puriteinen veel aan gelegen om de tegenstanders in de goede strijd in hun ware aard te tekenen, onder andere opdat ze niet onderschat zouden worden. Is ons denken over de duivel vaak niet erg vaag en oppervlakkig? De puriteinen waren soms gedetailleerd in hun spreken over satan en in ieder geval altijd helder en duidelijk.

Ds. De Koeijer laat ons zien dat iedere christen zijn geestelijke strijd kent, maar ook dat iemands karakter hier niet zonder betekenis is. Denk aan het punt van de geestelijke moedeloosheid. Verder toont hij aan dat de predestinatieleer, zoals de puriteinen die in het algemeen voorstonden, mensen in het Engeland van de zeventiende eeuw niet wanhopig maakte. Ook dit lijkt me een actuele conclusie in dit proefschrift. Naast dit alles zou ik ook willen wijzen op de opvattingen van de puriteinen ten aanzien van de zonde en de heiliging. Geestelijke strijd heeft alles te maken met de heiliging. Met name wil ik hier een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het puritanisme noemen: John Owen. Zijn opvattingen over de heiliging zijn vandaag voor ons uiterst actueel. Ik denk bijv. aan de bekende Engelse theoloog Packer, die tot zijn troost kennis nam van de opvattingen van Owen en zo bevrijd werd van een gevaarlijke heiligingskramp.

Wat niet ontbreken mag: ds. De Koeijer laat niet na keer op keer te wijzen op de zekerheid van de overwinning voor ieder die van Christus is!

M. Goudriaan

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 8 juli 2010

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

Hart van puriteinse denken

Bekijk de hele uitgave van donderdag 8 juli 2010

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's