BOEKBESPREKING

De Vroege Kerk mag zich verheugen in een toenemende belangstelling. Ook in de serie Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond (THGB) is nu een deel verschenen dat gewijd is aan de eerste eeuwen van de christelijke kerk. Hierin schrijven diverse deskundigen over een specifiek thema dat gerelateerd wordt aan

een van de kerkvaders. In de eerste bijdrage vraagt A. van de Beek aandacht voor een vroeg geschrift: de brief aan Diognetus. Hij concentreert zich op de thematiek van de christelijke vreemdelingschap op aarde en gebruikt de betreffende brief als ontmaskerende spiegel voor de tegenwoordige kerkelijke praktijk. Daarbij lijkt Van de Beek soms te

pleiten voor een christendom dat weigert verantwoordelijkheid te nemen in de politiek, de maatschappij en in bijvoorbeeld het leger. Al is een dergelijke houding in de Vroege Kerk aanwijsbaar, overigens met name in tijden van vervolging, het is een intrigerende vraag in hoeverre de schrijver van de brief aan Diognetus een dergelijke vreemdelingschap bedoelt. De wijze waarop in deze brief wordt geschreven over de ‘onzichtbare’ en tegelijkertijd onmiskenbare aanwezigheid van christenen in de wereld lijkt participatie in het maatschappelijke leven immers niet uit, maar in te sluiten. Hoe dan ook, zeker is dat christenen van meet af aan te vinden zijn in bijna alle lagen van de samenleving, ‘wel in de wereld maar niet van de wereld’.

H.A. Bakker geeft aan de hand van een geschrift van Tertullianus tekst en uitleg bij diens visie op het martelaarschap. Daarbij gaat hij uitvoerig in op het montanisme, een charismatische beweging met grote aandacht voor bijzondere openbaringen en werkingen van de Heilige Geest. In de loop van zijn leven wordt Tertullianus een verdediger van dit montanisme. Al refereert Bakker aan de grote spanningen die deze beweging van de ‘nieuwe profetie’ in de Vroege Kerk veroorzaakt, hij onthoudt zich van kritiek op de charismatische trekken van Tertullianus. Ondertussen kan de lezer opnieuw concluderen dat veel van de problemen waarmee de kerk vandaag worstelt niet zo nieuw zijn als ze veelal lijken.

Een fraaie bijdrage komt van de hand van A. Goudriaan. Na een korte schets van de relevante achtergronden gaat hij dieper in op de kerkleer van de Cyprianus, bisschop in het Noord-Afrikaanse Carthago. Boeiend zijn de doorkijkjes die hij geeft van de doorwerking van diens ecclesiologische grondlijnen in de reformatie en in latere gereformeerde theologie. Aan de hand van de vraag ‘Wie is Jezus? ’ concentreert P.F. Bouter zich op christologische thema’s bij Athanasius. Het leven van deze Alexandrijnse kerkvader wordt gestempeld door de strijd tegen de arianen. De arianen erkennen wel de menselijkheid maar niet de goddelijkheid van Christus. Met gevaar voor eigen leven keert Athanasius zich tegen deze dwaalleer, omdat hij beseft hoezeer hier het hart van het Evangelie in het geding is. Bouter maakt daarbij inzichtelijk hoe actueel deze

oude strijd is voor de kerkelijke praktijk van vandaag, niet alleen in de confrontatie met (semi-) vrijzinnige en gnostische Jezusbeelden, maar ook in ontmoetingen met jodendom en islam. M.A. van Willigen haalt Ambrosius voor het voetlicht. Hij geeft een dogmenhistorische uiteenzetting van diens visie op zonde en genade, in het bijzonder de erfzon-

de. Daarbij reikt hij interessante autobiografische gegevens aan, onder andere over de contacten die Ambrosius onderhoudt met diverse keizers. Indrukwekkend is de wijze waarop de bisschop van Milaan de tucht van het Woord durft te hanteren, zelfs tegenover de hoogste machthebbers van de wereld.

In het hoofdstuk over Augustinus gaat K. van der Zwaag in op de verhouding tussen Gods genade en de menselijke verantwoordelijkheid. De auteur beschrijft op aansprekende wijze hoe Augustinus recht wil doen, zowel aan de vrijheid van de menselijke wil als ook aan de volstrekte soevereiniteit van God en Zijn genade. In dit verband attendeert hij de lezer op overeenkomsten met bepaalde passages in de Dordtse Leerregels. Wanneer Van der Zwaag opmerkingen maakt over het verschil tussen de oosterse en de westerse kerk, noemt hij de heilshistorische inslag als kenmerkend voor de oosterse kerk en de ontologische voor de westerse kerk. Ongeacht de vraag in hoeverre dit algemeen gesproken geldt, maakt bestudering van Augustinus duidelijk dat juist voor deze westerse theoloog heilshistorische denkpatronen karakteristiek zijn.

De bundel sluit af met een artikel van J. Hoek over de grote betekenis van de kerkvaders voor de reformatoren. Al blijft voor iemand als Calvijn de Heilige Schrift de hoogste norm, hij hecht grote waarde aan het gezag van de patres, vooral van Augustinus. Wie in de voetsporen van de reformatoren wil treden, kan niet om de bronnen van de Vroege Kerk heen.

Al met al biedt dit boek een toegankelijke toegang tot enkele van deze bronnen. Het nodigt uit tot lezen. Nog meer is het bedoeld als uitnodiging om de kerkvaders zelf ter hand te nemen.

J.B. ten Hove, Katwijk aan Zee

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen