BOEKBESPREKINGEN

Peter Schormans Brieven aan Karamazov. Het hart van de mens als slagveld tussen God en duivel. Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 221 blz. € 19, 90.

Dit boek valt moeilijk in een vakje te plaatsen. Is het een inleiding op de roman De broers Karamazov’? Is het een kennismaking met de grote Russische schrijver Dostojevski? Ja, dat is

het ook, maar het boek van Peter Schormans is meer. De auteur, hervormd predikant in het Friese Wijckel en Sloten is al meer dan veertig jaar gegrepen door Dostojevski (1821-1881). Niet alleen

een geniaal verteller, maar ook een kenner van de diepten van de menselijke ziel. Tijdens een studieverlof over enkele passages uit de brief aan de Romeinen, groeide bij Schormans het inzicht dat deze woorden van de apostel bij de hoofdpersonen uit De broers Karamazov tot leven komen en licht op hun leven werpen. Hij besloot in briefvorm het gesprek met de broers aan te gaan. In de roman draait het om een vanwege zijn levenswandel beruchte vader die wordt vermoord. Hij heeft drie zonen, de filosofisch ingestelde Ivan, die verkondigt dat als God niet bestaat alles geoorloofd is; de oudste zoon Dmitri, die leeft als van God los, en de kloosterling Aljosja, die een sterk religieuze inslag heeft. Schormans noemt hem de vleesgeworden verzoening.

Volgens de auteur is ‘een Karamazov’ een mens van twee afgronden. In een moordenaar kan de zachtmoedige zich verbergen, en andersom. Maar is dat ook niet de mens van Romeinen 7? En ligt daarin niet een relatie met de rechtvaardiging van de goddeloze? De mens die tegelijk rechtvaardige en zondaar is?

Aan de hand van citaten uit de nieuwste vertaling van de roman (uitg. Van Oorschot, 2005), gaat Schormans in gesprek met vooral Dmitri en Ivan. Hoe zouden Paulus en Luther, Bonhoeffer en Lapide antwoorden op de grote levensvragen die de Karamazovs stellen? Schormans schrijft niet namens deze theologen maar probeert hun gedachten wel zo goed mogelijk te verwoorden. Dat levert diepzinnige, pastoraal getoonzette brieven op die vanuit grote betrokkenheid zijn geschreven en de confrontatie – met Christus – niet uit de weg gaan. Ik noem slechts enkele inzichten. De aanvechtingen van de boze die Dmitri kwellen, is dat niet het ‘vreemde werk’ van God (Luther), dat Hij gebruikt om tot Zijn ‘eigenlijke werk’ te komen? Hoe heilzaam is Kohlbrugge niet als medicijn tegen alles waarmee we ons voor Christus vermommen? Vaak in de gestalte van de vrome mens die zich bekeerd heeft van de grove naar de fijne wereld. En – met Bonhoeffer – ‘ik geloof dat God uit alles, ook uit het slechtste, iets goeds kan en wil laten ontstaan. (…) Ik geloof dat God ons in iedere moeilijke situatie zoveel weerstandsvermogen geeft als we nodig hebben. Maar Hij geeft het niet vooraf, opdat wij niet op onszelf maar op Hem vertrouwen.’

In dit boek komen dus grote thema’s aan de orde die de (post)moderne lezer een spiegel voorhouden én troosten. Het is een vrucht van jarenlange omgang met theologen, die weet hebben van zonde en genade. En die iets begrijpen van het motto van Dostojevski’s roman, Johannes 12:24.

Maar is het wel vol te houden dat de hoofdpersonen uit dit boek via zoveel verschillende invalshoeken worden benaderd? Laat Schormans hen niet buikspreken? Volgens de twintigste-eeuwse Dostojevskikenner Bachtin is de veelheid van stemmen die opklinkt uit de verschillende personen juist het kenmerk en de grootheid van Dostojevski’s schrijverschap. Het geeft de lezers de kans voortdurend met de hoofdpersonen in gesprek te gaan, ze te bestrijden of bij te vallen. Schormans heeft dat helemaal begrepen en een origineel en rijk boek geschreven, dat net als de romans van Dostojevski nog het meest lijkt op een boswandeling: je moet er de tijd voor nemen en niet bang zijn voor zijweggetjes.

G. van Meijeren, Utrecht

Dr. A.A. Teeuw Oog om oog. Wat het Oude Testament anders leert dan het Nieuwe Testament. Uitg. Groen, Heerenveen, 132 blz.; € 12, 50.

Is vasten iets van vroeger, of heeft het ook betekenis voor vandaag? Mogen we kinderen straffen als hun ouders zondigen? En, is oog om oog nog actueel? Over deze en andere vragen gaat het boekje Oog om oog van de hand van dr. A.A. Teeuw. De ondertiteling kan even verwondering wekken: Wat het Oude Testament anders leert dan het Nieuwe Testament. Anders? Sinds Calvijn zijn we toch gewend om het zo te stellen dat het Nieuwe Testament niet wezenlijk andere dingen leert? De gestalte mag dan verschillen, het gehalte is in Oude en Nieuwe Testament dezelfde. In de inleiding worden we echter meteen uit de droom geholpen. Teeuw legt uit dat hij voortborduurt op de lijn die ds. G. Boer eens uiteenzette in een lezing waarbij hij aangaf dat in het Oude Testament nog niet de diepten geopenbaard zijn, die het Nieuwe Testament wel in zich draagt. Me dunkt dat de lijn van ds. Boer weer helemaal de lijn van Calvijn is. Hoe dit hermeneutisch principe concreet wordt, is het beste met voorbeelden te illustreren. Dat doet de auteur dan ook en zo passeren acht thema’s de revue. Het gaat respectievelijk over rijkdom, vasten, vijanden, vergelding, dieet, steniging, familieleed en ziekte. De keuze voor juist deze onderwerpen wordt verder niet gemotiveerd, de auteur zal er zijn eigen redenen voor hebben. De lezer zal het ene hoofdstuk wellicht met meer betrokkenheid lezen dan het andere, al naar gelang eigen interesses. Ondertussen wordt in kort bestek veel geboden. Een voorbeeld. In hoofdstuk 7 komt de vraag aan de orde of de kinderen gestraft mogen worden wanneer de ouders zondigen. Altijd weer een lastig punt, omdat de Schrift daarin twee lijnen lijkt te hanteren. De geschiedenis uit 2 Samuel 21 tekent ons aangrijpend dat kinderen van Saul de prijs moeten betalen voor de zonde van hun vader. Dat lijkt een bevestiging voor de stelling dat kinderen inderdaad de dupe zijn van wat vaders misdeden. Echter, Teeuw betoogt verder dat we al in

deze geschiedenis de contouren ontwaren van het kruis van Christus. Op Golgotha droeg de Davidszoon de vloek weg voor velen, en in die kruisverdienste mogen mensen particulier delen. Daarom is de (in het Oude

Testament al discutabele) gedachte dat kinderen worden gestraft vanwege de ouders, niet vol te houden. Het algemene element van het ‘hele volk’ in het Oude Testament heeft in Christus een ‘particulier karakter’ gekregen, zo wordt gesteld. Dat is correct, maar de vraag is wel of je er nu helemaal uit bent. Bovendien is de collectiviteitgedachte in het Nieuwe Testament ook nog volop aanwezig. Hoeveel voorbeelden zijn er bovendien niet vanuit de pastorale praktijk die aangrijpend illustreren hoe ‘foute’ keuzen van (groot)ouders generatielang doorwerken?

Het boekje leest vlot weg, en ook jongeren kunnen er hun winst mee doen (voor bijvoorbeeld een inleiding op de jeugdvereniging). Gespreksvragen maken het boekje geschikt om te gebruiken in kringverband.

C.H. Hogendoorn, Oud-Beijerland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen