Boosheid is bijbels

Emotie en geloof [1]

E moties vormen een integraal onderdeel van ons mens zijn. De Engelse arts-theoloog dr. D.M. Lloyd-Jones zegt: ‘We zijn op zo’n manier gemaakt dat zij (de emoties) een belangrijke plaats hebben in onze samenstelling. Ik veronderstel dat een van de grootste problemen in ons leven hier op aarde, niet alleen voor christenen, maar voor alle mensen, het juiste omgaan met onze gevoelens en emoties is.’ Als emoties zo wezenlijk zijn voor ons mens zijn én verantwoordelijk zijn voor veel problemen, is het zinvol om ons hierop te bezinnen.

Allerlei vragen roepen hier om antwoord. Waarom heeft de Heere ons zo gemaakt? Wat wil Hij met onze emoties? Wat voor plaats mogen ze innemen in ons leven? Moeten we ze weerstaan of ons er juist door laten leiden? Wat zegt de Bijbel hierover?

Emotie en gevoel

Als ik het over emotie heb, dan is dat niet hetzelfde als gevoel. Wij gebruiken die termen wel vaak door elkaar, maar dat is niet terecht. Gevoel heeft met je lichaam te maken, emotie met je geest. Emotie is een gestalte van je geest. In het verleden werden emoties wel aangeduid als genegenheden of affecties. Het bekende boek van de Amerikaanse theoloog Jonathan Edwards over de rol van emotie in het geloofsleven heet dan ook Religious Affections. Genegenheden, affecties of emoties hebben in dit spreken altijd betrekking op de menselijke geest.

Laat ik een voorbeeld gebruiken om het verschil tussen emotie en gevoel duidelijk te maken. Als je ergens tegenop ziet, kun je je zenuwachtig voelen. Dat uit zich op een lichamelijke manier: je voelt spanning of je voelt je verkrampt. Maar dat gevoel is nog niet je emotie. Dat wat ik voel is lichamelijk – en dat gevoel is opgewekt door een emotie. Ik ben zenuwachtig – dat is mijn geest die een bepaalde inschatting maakt van de stand van zaken – en dat vertaalt zich in het gevoel van mijn lichaam, waardoor ik gespannen ben. Emoties komen dus uit je geest – en niet uit je lichaam, zoals mensen vaak denken.

Negatief beeld

Als het gaat over emotie, zitten we met een negatieve erfenis. Velen van ons hebben van jongs af aan ingeprent gekregen dat je emoties onbetrouwbaar zijn. Je moet niet te veel luisteren naar je emoties, is dan de boodschap. ‘Ga niet af op je gevoel, gebruik je verstand!’ Het verstand moet de leiding hebben.

Volgende keer: emoties bij God en bij de mens.

‘Beheers je emoties in plaats van dat je emoties jou beheersen’, horen we dan. Emoties zijn onbetrouwbaar, die kun je maar beter onderdrukken of negeren. We maken vaak een scheiding tussen verstand en emotie, waarbij het verstand vervolgens de voorrang krijgt. Dat is niet bijbels.

Waar komt dat beeld dan wel vandaan? Om dat te begrijpen moeten we een duik in de geschiedenis nemen. In onze westerse cultuur is een lange traditie die niet goed raad weet met emoties. Voor de wortels ervan moeten we ver terug. Het was Griekse filosoof Plato die beweerde dat verstand en emotie twee gescheiden werelden zijn. Je verstand is het hogere deel van je mens zijn en moet als een wijze ruiter het wilde paard van de emoties besturen. Volgens René Descartes, invloedrijk zeventiendeeeuws filosoof, komen emoties uit je lichaam. Je hebt er eigenlijk weinig grip op. Ze overkomen je – en dat is gevaarlijk. Hetzelfde zien we in het evolutiedenken. Emoties van de mens zijn een soort erfenis van de dieren. Darwin ziet het als resten van het instinct van de dieren.

Plato, Descartes en Darwin hebben veel invloed op onze westerse cultuur gehad. Er is de gedachte ontstaan dat emoties lager zijn dan het denken, dierlijk zelfs. Je moet ze overwinnen en je moet er boven staan.

Bijbel

Deze negatieve waardering is zo totaal anders dan wat de Schrift leert. De Amerikaanse theoloog Matthew Elliot heeft onderzoek gedaan naar de plaats van emotie in de Bijbel en hij komt tot heel andere conclusies. Emoties zijn niet minder of slechter dan ons verstand, ze zijn er gelijkwaardig aan. We zijn net zo goed met emoties geschapen als met verstand. Niet de emotie moet je leiden, maar je verstand evenmin. Ze moeten samengaan in het spoor van Gods Woord.

De Heere heeft ons met emoties gemaakt, ze maken deel uit van ons bestaan en we kunnen ze ook niet missen. Emotie geeft het leven kracht en energie. We luisteren immers veel gemakkelijker naar iemand die bewogen is bij wat hij zegt, dan naar iemand die een dor verhaal staat te vertellen. Het gebruik van emotie maakt iemands spreken levend. Elliot noemt emoties onze vleugels. Ze geven je leven vaart en beweging. Als je die vleugels niet gebruikt, word je vleugellam. Dan zit er geen voortgang, geen beweging meer in. Iemand die alleen op zijn verstand drijft, komt onbewogen over; hij lijkt kil en rationalistisch.

Bedoeling

Wat is de bedoeling van emoties dan? Waarom heeft God ons zo gemaakt? En hoe zit het met de verhouding tussen ons denken en ons gevoel? Moet je voorrang geven aan je denken of moet je juist je gevoel volgen? Dit is een belangrijk punt.

Matthew Elliot zegt: ‘Emotie is gemaakt om energie en vitaliteit aan ons leven te geven. Ze was bedoeld om hand in hand met rede en logica samen te werken om ons te leiden in onze beslissingen.’ Geen voorrang dus voor het verstand, maar een tegelijk optrekken van verstand en emotie. Soms is het goed om je verstand te gebrui-

ken, soms is het goed om naar je emotie te luisteren.

De ouderling die moeite met het optreden van de nieuwe scriba heeft (zie kadertekst op blz. 10), had naar zijn emotie mogen luisteren. Zijn emotie zei hem: ‘Doe wat. Het klopt niet wat die scriba doet.’ Op dat moment sprak de emotie de waarheid. Maar hij dacht: ik moet mijn verstand gebruiken en mijn emotie onderdrukken. Dat is niet goed. Emoties die je onderdrukt, komen er op een andere manier wel weer uit. Had hij dan boos mogen worden? Ja. De Bijbel zegt nergens dat je niet boos mag worden.

Boosheid is een emotie die we voelen als iets niet klopt, als iets niet waar is, als er onrecht wordt gedaan. Dat is niet verkeerd. Het is wel verkeerd je door je boosheid te laten verbitteren. Paulus zegt: Word toornig, maar dan zo, dat je niet zondigt (Ef.5). Een goede reactie van boosheid maakt gelijk duidelijk aan die ander: wat ik doe kan niet. Dat zegt soms meer dan veel woorden. Wij vinden dat moeilijk, maar ik geloof wel dat de Bijbel meer ruimte laat dan wij vaak denken.

Eigen taal

Emotie heeft een eigen taal. Iemand kan praten als Brugman, maar zijn emotie kan heel wat anders zeggen dan zijn woorden. Dat voelen we aan. Iemand kan zeggen: ‘Ik houd van je’, maar zijn emoties laten zien dat het niet waar is. Emotie spreekt vaak de waarheid. Het verhaal van de twee vrouwen die met een kind bij koning Salomo komen, illustreert dat. Salomo zegt uiteindelijk: snijd het kind door midden. Dan spreekt de emotie de waarheid: de vrouw die echt de moeder is, laat haar emotie de vrije loop. Aan haar reactie bepaalt Salomo de waarheid.

Pascal zei: ‘Het hart kent zijn redenen die het verstand niet kent.’ Emoties zijn waardevol, want ze laten zien waar onze genegenheden liggen, waar onze sympathie en waar onze antipathie ligt. Dat moeten we niet onderdrukken, maar een plaats geven in ons leven.

M. Klaassen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen