De dood omarmen is ziekelijk

Vrolijk vergrijzen, schreef Sandra Heerma van Voss (1972) boven haar artikel in NRC Weekblad van 29 januari jongstleden. Zij bedoelt natuurlijk niet de karikatuur van een Zwitserleven Gevoel. Het leven van ruim 2,6 miljoen 65-plussers in ons land heeft ook zijn schaduwzijden. Mantelzorg kan een zware, nauwelijks opgemerkte en niet beloonde taak zijn. Ouderen moeten langer jong en fit proberen te blijven en zich niet te snel oud wanen. Jongeren moeten vroegtijdig leren denken over hun oude dag. Als deze nieuwe culturele vanzelfsprekendheden ingang vinden, dan wordt de vergrijzing geen maatschappelijke plaag meer, maar het natuurlijke gevolg van een welbesteed leven, zo concludeert prof.dr.mr. C.J.M. Schuyt (1943).

‘Voltooid leven’
Als je gemiddeld 1200 euro neertelt – mogelijk AWBZ-gefinancierd – helpt de beoogde Levenseindekliniek in Nederland je binnen gemiddeld drie dagen naar een andere wereld. Jaarlijks ongeveer 1000 ‘bevoorrechte’ mensen, denkt de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillig Levenseinde (NVVE). Het moet ‘een blijde kliniek’ worden. De Levenseindekliniek is bedoeld als aanvulling op de euthanasiepraktijk. Die kliniek komt in een beschermde omgeving: discretie is gewenst ‘gezien de frequentie van het bezoek van uitvaartverzorgers en rouwauto’s’. Maar zitten we echt te wachten op het nieuwe specialisme van ‘driedaagse levenseindedokters’? Waarvoor is die levenseindekliniek een oplossing? Voor kankerpatiënten, alzheimerpatiënten en psychiatrische patiënten, aldus de NVVE. En wellicht voor mensen met een zogenaamd voltooid leven. Artsenorganisatie KNMG benadrukt dat de euthanasiewet artsen voldoende ruimte laat voor levensbeëindiging voor lichamelijk en psychisch zieken. Bovendien mag euthanasie nooit een recht worden. Volgens de KNMG mogen artsen de zware afweging rond levensbeëindiging niet ontlopen door te verwijzen naar zo’n levenseindekliniek.

Misleidend
We kennen abortus‘klinieken’, maar deugt het woord kliniek? Abortus op medische indicatie is een medische handeling. Die indicatie is er zelden. Dan is het woord ‘kliniek’ onjuist. ‘Kliniek’ (Grieks: klinikos) duidt op bedden waar patiënten professionele geneeskundige ondersteuning krijgen. Artsen mogen volgens Hippokrates nooit met raad en daad een dodelijk middel aan de orde laten komen. Het woord ‘levenseindekliniek’ is dus fout en misleidend. KWF-kankerbestrijding noemt het initiatief daarom ‘verbazingwekkend’. De artsenopleiding heeft de eeuwen door geleerd dat de dood een vijand is. Een vijand wil je toch nooit te vriend houden? De dood omarmen is ziekelijk. De beoogde kliniek wekt gevaarlijke suggesties: daar gelden wettelijke regels niet of ze worden omzeild. Weigeren artsen ten onrechte verzoeken om euthanasie en dit zelfs 1000 keer per jaar? Weigeren zij – goeddeels – terecht, dan is aankloppen bij die doodskliniek onterecht. Voor ‘voltooid leven’ bestaat geen regeling. Het met zoveel elan gevoerde pleidooi heeft een nare bijsmaak.

Tegennatuurlijk
Schokkende en ongepaste filmbeelden moeten inspelen op bepaalde emoties totdat het recht op levensbeëindiging is gerealiseerd. Het is toch mijn leven, mijn lichaam? Mag ik daarover niet zelf beschikken? Als ik hoe dan ook lijd aan mijn leven, het psychisch niet aankan of begin te dementeren of gewoon gezond maar klaar ben, dan kies en beslis ik autonoom. Elke vorm van betutteling is taboe. Deze ‘vrije wil’ tot levensbeëindiging zet zich in tegen zichzelf. Onze veelgeprezen zelfbeschikking/ autonomie komt van verlichtingsfilosoof Immanuël Kant (1724-1804). Volgens Kant geldt deze zelfbeschikking nu juist helemaal níét voor de gekozen dood. Jean Améry (1912-1978) schreef een baanbrekende verdediging van de gekozen dood en pleegde zelfmoord. Hij stemt in met Kant en noemt de gekozen dood een absurditeit, een ongerijmdheid en bijna waanzin tot in het onmetelijke. Eeuwenlang worstelden mensen om zich te verzoenen met sterfelijkheid en dood. Dit ontbreekt totaal in en rond activiteiten van de NVVE. Evenmin wordt beseft dat de mens ten diepste niets tegennatuurlijkers kan bedenken dan suïcide. De overheersende analytisch georiënteerde ethiek wil morele problemen direct hanteerbaar maken. Zonder oriëntatie op inzicht in het eigenlijke van die problemen. Alles wordt geperst in een analytische, reducerende mal. Dan kan het volle leven met zijn levensvragen moeilijk overleven.

Betekenis
We moeten recht doen aan waar we vandaan komen. Anders zijn we gedoemd onszelf verkeerd te identificeren. Met het verdwijnen van het transcendente is iets verloren gegaan. Dan gaat het bijvoorbeeld om het fundamentele doel dat ons leven werkelijk betekenis geeft, aldus de Canadese filosoof Charles Taylor (1931). Als we mensen doden die denken dat zij ‘klaar zijn’, komen er ook mensen die zich te veel voelen en denken dat iedereen met hen ‘klaar is’. Mag de samenleving deze mensen zich zo ontzettend eenzaam laten voelen? Duizenden vrijwilligers ondersteunen mantelzorgers en maken met ouderen hun levensboek. Echte aandacht voor hun identiteit bevestigt bij deze ouderen de zinervaring of brengt deze terug en doet de doodswens afnemen. De humanistische zorgorganisatie Akropolis in Rotterdam heeft niets tegen levensbeëindiging en praktiseerde die. Dankzij de levenbestendige zorg sinds 1999 ‘willen de mensen niet meer dood’. Moeten we dan niet zonder reserves gaan staan aan de kant van het leven? Leven en dood blijven ondoorgrondelijke mysteries, zoals God (Job36:26). De middeleeuwse ars moriendi (= welstervenskunst) was gericht op euthanasia: een goede dood. Zo wachtte Jacob op de zaligheid (Gen.9:18), waar geen reiziger zegt: ‘ik ben ziek” (Jes.33:24;Openb.21:1-5). Een stem uit de hemel zegt: ‘Schrijf, zalig zijn de doden die in de Heere sterven’ (Openb.14:13).

---
Dood! Dacht ik…
Dood! dacht ik, maar Gij zeidet: ‘Leven!’
Och, waarom moet ik leven, Heer!
‘Wijl Ik uw laten bloei begeer,
Rozen, die op Mijn adem beven.

Ik wil u dwingen om te geven
Bloeds zware donkerpaarse pracht.
En door het glanzen van den nacht
Zal ’t geuren van hun gloeien zweven’

O God, wat is dit nutteloos.
Wat baat een afgemeten poos
Van aardschen bloei en oogverrukken!

Toen zeidet Gij, en ’t was zoo zoet,
Of Uw Gelaat glansde in mijn bloed:
‘Zal Ik niet zorgen voor het plukken?’
(Willem de Mérode)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen