Waardigheid van de mens

De waardigheid van de mens in de idealistische benadering is gelegen in het streven naar of deel hebben aan een hoger doel, een hoogste goed, of dat nu het deel hebben aan het beeld Gods is, of aan de morele mens, of de autonome mens of wat ook. Dat gaat wel ten koste van de stof, en dus van het lichamelijke, het lichaam dat, zoals een beroemd verlicht Duits fi losoof zei aus krummen Holz geschnitzt is. Ook zonder vertaling kan de lezer wel aanvoelen dat dit niet meteen positief is bedoeld. Op deze wijze lijkt de menselijke waardigheid tegengesteld aan, op z’n minst op gespannen voet te staan met zijn lichamelijkheid. Is dat eigenlijk niet vreemd? Het fysieke neemt zo’n centrale plaats in, hoe kan dat dan op gespannen voet staan, of zelfs tegengesteld zijn aan de menselijke waardigheid? Zou dat er op de een of andere manier juist niet bij moeten horen? Dat is precies wat ik wil duidelijk maken: menselijke waardigheid is onlosmakelijk verbonden met lichamelijkheid.

Uitstraling
Op welke wijze ervaren we de waardigheid van een mens, de waardigheid van de persoon tegenover ons? Waardigheid presenteert zich in een bepaalde wijze van voorkomen en optreden van die persoon; een houding die respect afdwingt, en die uitdrukking is van het innerlijk. Dat staat er niet los van, dat gaat samen op. Daarbij horen een rechtop gaan, een opgeheven hoofd, een gepaste tred, een wijze van spreken, een beheersing van emotionaliteit, en een soevereiniteit in het omgaan met onverwachte situaties. Dat alles komt niet gemaakt of geforceerd over, maar authentiek, en is ontwikkeld door oefening en levenservaring. Zo treedt ons in de waardigheid van de ouderdom de volheid van het geleefde leven en de ervaring tegemoet. Als ik het zo zeg, krijgen we vast wel mensen voor ogen. In feite gaat het om uitstraling, die ontzag, respect, ‘vreze’ oproepen. Je doet bij wijze van spreken een stapje achteruit, en wordt bewaard voor al te plompe vertrouwelijkheid. er ontstaat dus ook iets van distantie, gegeven het gezag dat de persoon als persoon, en/of door zijn/haar ambt, positie uitstraalt. Niet dat die persoon macht uitoefent, dat is namelijk helemaal niet nodig; het is er gewoon.

Lichamelijkheid
Maar, en daar gaat het nu om, de eerste plaats van deze waardigheid zoals die zich aan ons voordoet, is de lichamelijkheid: de lichamelijke aanwezigheid van de persoon in kwestie, die in de wijze van aanwezig zijn en uitstraling beheerst en soeverein tegenover impulsiviteit, zichzelf weet te begrenzen en zich uitdrukt in aanhoudende invloed in plaats van in kortstondig machtsvertoon. Waardigheid is zodoende belichaamde soevereiniteit, waarbij de overeenstemming tussen innerlijke en uiterlijke houding beslissend is; waar deze eenheid ontbreekt, ontbreekt authenticiteit (echtheid) en is het gespeeld of overdreven, wordt het opgeblazen of belachelijk. De innerlijke houding moet dus met de waardigheid van de zichtbare verschijning overeenkomen. Dat vereist vorming, karaktervorming die zich richt op doelen en principes in plaats van op (kortstondige) bevredigingen. Het gaat er ook om zichzelf en zijn overtuiging trouw te leren blijven; men is desnoods bereid daar alles voor te geven, onafhankelijk en vrij van eerste behoeften en strevingen. Dat alles toont zich in de genoemde uitstraling! Anders gezegd, in de lichamelijkheid toont zich de mogelijkheid deze soevereiniteit en uitstraling tot ontwikkeling te brengen. Het lichaam wordt daarmee de drager van deze waardigheid, het middel om deze te tonen. Dat blijkt ook uit de beschermingsmaatregelen die we nemen om het uitgeleverd zijn aan het lijfelijke te begrenzen door ons terug te trekken, onze behoeften doen we in een zekere heimelijkheid (met de deur op slot).

Gelaat
Waardigheid, om nog een laatste aspect te noemen, toont zich aan anderen met name in het gelaat. Niet alleen in lichaamstaal, maar juist ook in mimiek, gezichtstrekken, in de blik van de ogen toont zich de persoon. ‘Je gezicht redden’, ‘je gezicht verliezen’,’ gezichtsverlies lijden’, zijn stuk voor stuk uitdrukkingen die daaraan herinneren. In de lichamelijkheid van de ontmoeting met de ander is juist iets ervaarbaar van het beeld Gods, niet buiten de lichamelijkheid om, maar in en door de stof waaruit wij geschapen zijn. De menselijke waardigheid voltrekt zich in een zichzelf worden en zichzelf zijn, in belichaamde soevereiniteit die door anderen in de uitstraling van die persoon ervaren en onderkend wordt, in de intensiteit van de lichamelijke presentie. Waardigheid is belichaamde waardigheid met het lichaam als middel en uitdrukking van verworven, ontvangen persoonlijke authenticiteit. Sterker nog, het lichaam maakt deze persoonlijke waardigheid mogelijk. Het brein is op die eigenschappen en kenmerken aangelegd om die tot ontwikkeling te brengen. Dat begint meteen al, vanaf de geboorte. Lichamelijkheid is dan ook niet een soort van betrekking tussen een organisch geheel (inclusief hersenen) en een psychische, geestelijke bovenbouw. Nee, het is het leven, de levensadem, het ontvangen bestaan dat beide doordringt en op elkaar betrekt.

Mensenrechten
Er is nog een aspect. Wij zijn gehouden die waardigheid te (ond)erkennen en te respecteren, ook als ze in het geding is. Menselijke waardigheid en het beschermen daarvan gaan dan ook schuil achter zaken als mensenrechten, menselijkheid, menselijke veiligheid. Het beschermen van waardigheid speelt een belangrijke rol in de gezondheidszorg en de hulpverlening bij psychische problematiek; recht op menswaardig sterven en recht op waardige psychische behandeling. Zo zijn misdaden tegen de menselijkheid misdaden die de menselijke, lichamelijke waardigheid aantasten of vernietigen. Kortom, de menselijke waardigheid als belichaamde waardigheid is een groot goed, dat onze bescherming meer dan waard is. De kunst is dan ook die waardigheid niet alleen te onderkennen wanneer ze in volle bloei staat om zo te zeggen, maar ook wanneer ze zich nog volledig moet ontwikkelen en als belofte aandient, of wanneer ze na haar bloei als levende herinnering tot zegen strekt.

Geen gestalte
Wellicht dat we op grond van het voorgaande zouden kunnen besluiten nog een (Hebreeuws) woord toe te voegen aan het rijtje woorden dat we in de vorige aflevering bespraken: het woord voor heerlijkheid (Ps. 8; Jes. 53: 2; glorie), waarmee de mens bekleed is, waarmee de huisvrouw bekleed is (Spr. 31: 25). Wijst dat woord wellicht in de richting van de waardigheid waarmee de mens bekleed is? De menselijke waardigheid (heerlijkheid, glorie) is de reden waarom we iemand aanzien, zoals ik hiervoor aangaf, en zoals een mens door God wordt aangezien. Als er dan ook staat dat ‘als wij Hem aanzagen, zo was er geen gestalte, dat wij Hem begeerd zouden hebben’ (Jes. 53: 2), dan is die mens kennelijk geheel ontdaan van waardigheid en eerst dan verliezen mensen alle respect en veroorloven mensen zich met Hem te doen wat ze maar willen. Wij waarderen dus het lichaam met het onderkennen van de waardigheid van de mens als uitstraling van lichaam en ziel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen