Als de ‘nooduitgang’ trekt

Joyce sprong van elf hoog en was op slag dood. Mevrouw Barendsen nam een dodelijke hoeveelheid pillen in. Klaas-Jan werd weggerukt van voor een aanstormende trein, hij overleefde, evenals de hoogbejaarde mijnheer Van Arnhem, die in diepe wanhoop dreigde zijn polsen door te snijden. Was er bij de laatste sprake van reëel suïcidegevaar of was zijn dreiging louter een schreeuw om aandacht en hulp? Zorgwekkend is de stijgende lijn zelfdodingen onder jongeren.

Risicogroepen
Bestaan er risicogroepen? Jazeker. Er zijn psychische ziekten met onhoudbare angsten, wanen en hallucinaties, al dan niet met dwang- en bevelcommando’s. Het proces van verwerking van de werkelijkheid kan zo verwrongen zijn dat sprake is van ontoerekeningsvatbaar gedrag. Niet of onvoldoende opgehelderde innerlijke conflicten kunnen het pad effenen naar de ultieme wanhoopsdaad. Hetzelfde geldt van verdrongen intermenselijke conflicten – ze kunnen of mogen niet geuit worden – waardoor agressie naar binnen slaat. Bedoeld voor de ander, keert ze zich nu tegen het eigen ik. Dan zijn er nog schuld- en minderwaardigheidsgevoelens die zich vertalen in een idee van mislukt te zijn, gefaald te hebben, (onvergeeflijk) gezondigd te hebben. Het behoeft geen betoog dat chronische somberheid, depressie, langdurige eenzaamheid en verslaving aan bedwelmende middelen een glijbaan creëren richting suïcide. Een sleutelbegrip in deze tragiek is ‘verlies’, het wegvallen van toekomstperspectief, werk, een geliefde, het eigen ik, naam, status of gezondheid.

Maatschappij op tilt
De risicogroep is dus divers, zeker in een maatschappij die op tilt is. Waar samenhang en verbanden eroderen. Waar door teloorgang van geschiedenis en traditie velen ontwortelen. Waar waarden ontwaard zijn – een ‘waardenvrije’ opvoeding voert naar een ‘waarden- loze’ maatschappij. Waar sociale vangnetten als gezin (vaak gebroken of ontwricht), familie en kerk goeddeels hun betekenis verloren. We werden steeds meer op onszelf teruggeworpen. Een prima klimaat voor doorgeslagen narcisme. Voor nadrukkelijke profilering van het eigen ik – the survival of the fittest. Voor ellebogenwerk en hanengedrag. Het deleten van personen blijft niet beperkt tot de virtuele wereld, je kunt van de ene op de andere dag ‘afgedankt’ zijn in de wegwerpmaatschappij, die opbergt of wegstoot wat lastig, vreemd en zwak is. Perfectie – ook van lichamelijke schoonheid –, opbrengstmaximalisatie en winstcijfers (cijfermatig denken) brachten een inhumane samenleving die steeds harder moet rennen om haar huidige welvaartspeil te behouden. In deze al maar sneller bewegende mallemolen draaien velen door en dol. Wie niet scoort mist de boot. Verklaart dat voor een deel de toename van suïcide onder jongeren? Onder kinderen? Onder veertigers en vijftigers? Onder succesvolle sporters (Robert Enke, Dimitri de Fauw) of populaire acteurs (Antonie Kamerling) en topartiesten die leven onder forse stresspieken en enorme prestatiedruk? Er is naast gezonde ook ongezonde concurrentie en competitie op de werkvloer (ook in de kerk!). Er is ziekmakend treiter- en pestgedrag in en buiten het gezin, op school en daarna. Als laatste risicogroep noem ik hen die seksueel misbruikt werden en worden.

Signalen
Mensen die steeds verder opschuiven naar de ‘nooduitgang’ zenden doorgaans wel signalen uit. De vraag is of de omgeving die oppikt. Ze zijn niet altijd gemakkelijk te ontcijferen. Maar wie niet gehoord wordt, zet zijn appèl op de ander meer kracht bij. Daarom hebben we iedere suïcidedreiging en -poging wel degelijk serieus te nemen. Ik denk aan een megafoon. Het is een levensgevaarlijke misvatting te menen dat wie ‘erover praat’ geen serieuze plannen heeft. Onjuist is ook de veronderstelling dat wie aan zelfdoding denkt naar de dood verlangt. Dít leven is ondraaglijk, de mens die gebogen gaat onder diepe en felle levenspijn smacht naar vrede, rust en (innerlijke) harmonie. Soms naar hereniging met een geliefde die hem of haar van het hart gescheurd werd. Het zichzelf verwonden (zelfautomutilatie) is ook een teken aan de wand. Iemand straft zichzelf in plaats van de gehate ander, of omdat hij slachtoffer is van het strenge geweten. Het is haat het eigen ik. Er is geen innerlijke vrede. Hier kan het van kwaad naar erger gaan. Een andere indicator is vluchtgedrag in alcoholica en narcotica, als een wanhopige poging om nog op de been te blijven, om problemen het hoofd te bieden of angsten de kop in te drukken. Maar na gewenning volgt verslaving. De curve gaat neerwaarts, niet zelden tot de fatale afloop zich aandient. Overdreven schuld- en schaamtegevoelens zijn evenmin waardevrij. Wie overtuigd is als persoon ‘failliet’ te zijn, concludeert al snel net zo goed gemist te kunnen worden (een chronisch negatief zelfbeeld). Hetzelfde geldt de mens die overal afwijzing ervaart. Er kan sprake zijn van uitvergroten van teleurstellingen, maar ook van gemis aan vaardigheden om er adequaat mee om te gaan.

‘God hoort mij niet’
Nog een signaal dat opmerkzaam is geloofsverlies. ‘God hoort mij niet meer, bidden helpt niet meer, ik ben verworpen. Alles is verloren!’ klaagde de oude mijnheer Van Arnhem. ‘Erger kan niet...’ De wanhopige stond op het punt de ‘verdiende straf ’ zelf te voltrekken. In dit verband noem ik ook het ontvluchten van de (intermenselijke) communicatie en zich terugtrekken in het eigen bastion, op het gevaar af te gronde te gaan aan eindeloos gepieker en zelfverwijt.

Helpen
Het is winst wanneer we oog krijgen voor ziekmakende factoren. Ik noem een aantal dingen die we kunnen doen. Mijd iedere reactie die suïcide bevorderend werkt doordat negatieve gevoelens er alleen maar door aangewakkerd worden: afwijzing, onbegrip, beschuldigingen en veroordelingen. Ga niet preken, moraliseren of opbeuren, dat is het laatste waar een wanhopige behoefte aan heeft. Hij vraagt begrip, liefde en empathie. Een relatie leggen begint met luisteren. Dat betekent overigens niet dat we geen weerstand mogen bieden aan zijn verwrongen visie op de werkelijkheid. Vraag op tactische wijze of hij misschien wel eens gedacht heeft zelf een eind aan zijn leven te maken. Het kan voor de ander aanleiding zijn de deur van zijn hart op een kier te zetten, zo niet verder te openen. Houd er rekening mee dat door die geopende deur een stroom van boosheid en sarcastische verwijten een uitweg zoekt, waarvan jij dan wel niet de oorzaak bent, maar op dat moment wel het adres.

Netwerk
Trouw en betrouwbaarheid zijn een must in de omgang met de aspirant suïcidant. Maak afspraken die wederzijds nagekomen worden. Een solide netwerk van betekenisvolle relaties is tot op zekere hoogte levensreddend. Hier ligt een belangrijke taak voor de kerkelijke gemeente. Maar overweeg tevoren wel goed of u de confrontatie met zoveel levenspijn echt aan kunt. De levensmoede naaste na enige tijd laten vallen drijft hem nog meer in de armen van de dood. Ten slotte: wees erop bedacht dat wij niet altijd een mens kunnen weerhouden van de hand te slaan aan zichzelf. Zelfdoding houdt iets onvoorspelbaars.

---
Handvatten
- Gevoelens van hopeloosheid zijn een ernstige risicofactor voor suïcide.
- Let op verliessituaties.
- Soms uit een aspirant suïcidant zich paradoxaal.
- Onwaar is: wie dreigt doet het niet. Net als: wie eens een (mislukte) poging deed, doet het geen tweede keer. - Sociale steun is een sleutelfactor in preventie.
- Schroom niet als u vermoedens hebt op kiese wijze suïcide gedachten bespreekbaar te maken.
- In een crisissituatie is het belangrijk kalm te blijven en rustig te spreken.
- Ga niet zelf dokteren, maar roep op tijd deskundige hulp in (bij voorkeur in overleg met de betrokkene).
- Soms is het nodig onmiddellijk alarm te slaan.
- Laat in een werkelijk dreigende situatie de wanhopende niet alleen achter.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen