Sabbatsrust op zondag

Waarom wordt dit gebod nergens genoemd als in het Nieuwe Testament de Tien Geboden worden geciteerd (zie Luk.18:19 en Rom.13:9)? Hoe kon het gebeuren dat de zevende dag als rustdag is afgeschaft wanneer die dag gebaseerd was op een patroon van werken en rusten dat God Zelf in de schepping had gelegd? Dient een christen de zondag net zo in te vullen als een Jood de sabbat? De vragen met betrekking tot de sabbat en de zondag zijn niet alleen theologisch van aard. Zij brengen ons ook bij ontwikkelingen in de samenleving. Welke plaats heeft de zondag (nog) in de Nederlandse samenleving? Ik denk aan de protesten tegen een 24 uurseconomie, waarin geen ruimte meer voor een gemeenschappelijk moment van rust is. Kan het christendom nog zo’n stempel op de samenleving drukken dat de eerste dag van de week het karakter heeft van een algemene rustdag? En niet onbelangrijk, hoe dient een ‘neutrale’ overheid om te gaan met de rustdag van andere godsdiensten als die dag niet samenvalt met de christelijke zondag?

Pleidooi
Het populaire essay Stil de tijd. Pleidooi voor een langzame toekomst (eerste druk oktober 2009 / twaalfde druk november 2010!) van de hand van Joke J. Hermsen laat zien dat niet alleen christenen zich met het thema rust bezighouden. Als fi losoof legt zij de vinger bij de manier waarop wij als moderne mensen met onze tijd omgaan en houdt zij een pleidooi voor rust, verveling, aandacht en wachten. In haar essay bezigt Hermsen nauwelijks de woorden zondag en sabbat, maar het lijkt erop dat ze de kern van het vierde gebod via citaten van schrijvers en fi losofen toch onder de aandacht brengt. Alleen noemen we het niet langer zondagsrust: ‘Steeds meer overheerst het gevoel dat de tijd op hol is geslagen of dat de tijd niet meer bij te benen is. omdat de veranderingen zo snel gaan en niemand zich meer in staat acht zich aan die veranderingen aan te passen, krijgt men eerst het gevoel achter te lopen en vervolgens het gevoel uitgerangeerd te zijn. Om dat te voorkomen voelen de mensen zich gedwongen de veranderingen bij te houden. Hijgend lopen ze als het ware achter de tijd aan, want er is nauwelijks tijd om zich de vele veranderingen toe te eigenen. Juist deze door de tijd voortgedreven mens doet zich daardoor voor als een tijdloze mens, dat wil zeggen een mens die niet meer kan verwijlen bij de tijd. Want we willen wel onthaasten, rust vinden, consuminderen en vertragen, maar het lijkt ons niet echt te lukken’ (19).

Keizer Constantijn
De zondag als rustdag kunnen we ons niet voorstellen zonder de beslissing van keizer Constantijn in het jaar 321. Voordat hij aantreedt als nieuwe heerser worden de christenen van 301 tot 311 heviger dan ooit vervolgd. Eindelijk ziet Constantijns voorganger keizer Galerius op zijn sterfbed in dat de kerk toch niet kan worden uitgeroeid. Hij geeft bevel de vervolgingen te beëindigen. Constantijn treedt aan als nieuwe heerser over het westelijke deel van het Romeinse Rijk. Zijn zwager Licinius wordt keizer over het oostelijke deel. Samen vaardigen zij in 313 het edict van Milaan uit. Het christendom wordt vanaf dat moment een ‘geoorloofde godsdienst’. Constantijn wil dat de vrede in zijn rijk zou berusten op de verering van de enige, ware God. De bisschoppen beschouwen het optreden van Constantijn als een gebedsverhoring. In 321 bepaalt Constantijn dat de zondag de offi ciële rustdag in het Rijk zou zijn: ‘Alle rechters, de bevolking van steden en allen die in de nijverheid werkzaam zijn, moeten op de vererenswaardige dag van de zon rusten. Alleen de boeren zullen vrij en ongehinderd het werk op de akkers verrichten, omdat het vaak voorkomt dat geen dag geschikter is om het zaad aan de voren toe te vertrouwen of de wijnstokken te planten in de gaten die daarvoor gegraven zijn. Aan de gunst van het ogenblik, waarvoor de hemelse voorzienigheid gezorgd heeft, mag niet voorbij gegaan worden.’ Deze wet moeten we zien in het licht van Constantijns pogingen om de groeiende christelijke minderheid in zijn rijk voor zich in te winnen. De keizer wil een religieus karakter aan deze dag geven, maar de invulling draagt nog geen uitgesproken christelijk karakter. De wetten van Constantijn zorgen voor nieuwe vragen: hoe moet invulling worden gegeven aan een dag waarop voorheen door velen gewoon gewerkt werd? Van de kant van de kerk komt er meer aandacht voor het oudtestamentische sabbatsgebod. Na Constantijn worden sabbat en zondag zo in elkaar geschoven dat de rust van de sabbat over de zondag wordt gelegd.

Overgedragen
Nieuw is de manier van lezen van Psalm 92, het sabbatslied. Een kerk-vader schrijft: ‘Alles wat in deze Psalm is voorgeschreven voor de sabbat, vervullen de christenen op zondag.’ Geliefd wordt de uitdruk-king: ‘De Heere heeft de sabbat overgedragen op de dag des Heeren.’ Na Constantijn wordt de kerk gedwongen zich theologisch en pastoraal bezig te houden met de invulling van de rust op zondag. In een anonieme toespraak over de zondagsrust lezen we: ‘En ik beveel u dat men op de heilige dag van de Heere niets zal doen. Vervloekt is degene die op de heilige dag van de Heere enig werk verrichten zal, behalve de verzorging van het vee.’ In de voorgaande eeuwen was zo’n uitspraak ondenkbaar.

Augustinus
Aan het einde van de periode van de Vroege Kerk, op de overgang naar de Middeleeuwen, ontmoeten we de kerkvader Augustinus (354–430), wiens gedachtegoed tot op de dag van vandaag intensief bestudeerd wordt. Augustinus legt het sabbatsgebod op de manier van de Bergrede uit: voor christenen betekent het een geestelijke rust van de zonde. In zijn oorspronkelijke vorm is het vierde gebod ceremonieel van aard: voor de christenen heeft het afgedaan. Ontslagen zijn van slavenwerk kan volgens Augustinus alleen maar dagelijkse onthouding van de zonden betekenen. In het Nieuwe Testament gaat het immers niet om de lichamelijke, maar om de geestelijke rust en het goede geweten. De kerkvader keurt de naam zondag af, omdat deze te nauw verbonden is met de astrologie en de verering van de zon. ‘Zoals wij deze dag (nl. de zondag, red.) ‘dag des Heeren’ noemen en op die dag niet de zon, maar de opstanding van de Heere vieren, zo werd de sabbatsrust door de vaderen zonder verering van Saturnus in acht genomen.’ Augustinus interpreteert de sabbat eschatologisch: Gods sabbatsrust na de zes scheppingsdagen wijst naar de eschatologische rust aan het einde van de tijd. Prachtig heeft hij dit verwoord in zijn Belijdenissen: ‘Heer God, geef ons de vrede – alles immers hebt gij ons geschonken – de vrede van de rust, de vrede van de sabbat, de vrede zonder avond. Want heel deze ordening van zeer goede dingen zal haar maten vervullen en aldus voorbij moeten gaan: bij die dingen immers is het én morgen geworden én avond. De zevende dag echter is een dag zonder avond en hij kent geen ondergang, want gij hebt hem geheiligd tot eeuwigdurend blijven. Zo kan uw rust op de zevende dag, die rust na uw zeer goede werken, die gij overigens rustend verricht hebt, door de stem van uw boek verteld worden om ons tevoren te zeggen, dat ook wij na onze werken – die daarom zeer goede werken zijn, omdat gij ze ons gegeven hebt – op de sabbatdag van het eeuwig leven onze rust zullen vinden in u’ (13.50-51, vert. G. Wijdeveld).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen