Betekenis blijkt uit verband

Naamvallen zijn in de Herziene Statenvertaling (HSV) – op enkele staande uitdrukkingen na – vervangen. Des, den en der zijn zo ongeveer verdwenen uit het Nederlands en daarmee ook uit de HSV. In De HSV op de keper beschouwd vraagt de GBS zich onder andere af waarom de tweede naamval niet is blijven staan. ‘Die is echt niet onduidelijk.’ In de praktijk blijkt dat voor veel mensen zo’n tweede naamval wel onduidelijk is. ‘Des’ betekent lang niet altijd ‘van de’, maar bijvoorbeeld ook ‘voor de’. Niet iedereen is zich hiervan bewust. Oud-GBS-directeur
dr. L.M.P. Scholten meent dat de HSV door elke keer een voorzetsel te kiezen, zich een interpretatievrijheid heeft ingevoerd die op menige plaats discutabel is. Maar als de lezer zelf moet kiezen, gaat dat dan wel steeds goed?

Psalm 16:11
SV Gij zult mij het pad des levens bekend maken;
HSV U maakt mij het pad ten leven bekend;

Als voorbeeld noemt de brochure Psalm 16:11. In de HSV is ‘het pad des levens’ verandert in ‘het pad ten leven’. Scholten: ‘Dat is pad náár het leven. Alsof de weg waarop de Heere Zijn volk doet wandelen, zelf niet behoort tot het leven.’ Deze kritiek op de HSV is vreemd, want ze richt zich tegelijk tegen de Statenvertalers zelf. Zitten zij er in Spreuken dan ook helemaal naast, wanneer ze uitleggen dat het pad des levens ‘dat is, dat tot het ware leven leidt.’ (Spr.5:6) of ‘dat is, die ten leven leidt’ (Spr.15:24). De HSV sluit zich juist aan bij de uitleg van de Statenvertalers.

Inconsistentie
Een ander verwijt dat de HSV treft, is dat ze niet consistent, niet voldoende concordant vertaalt. Nu is ook de Statenvertaling niet zo concordant als menigeen denkt. Ook die vertaalt niet elk grondwoord overal op dezelfde wijze. Dat is ook onmogelijk, omdat de betekenis afhankelijk is van de context. De Statenvertaling hield daar rekening mee. De HSV doet dat ook. Maar te veel, vindt de GBS.

Jesaja 7:14
SV … ziet een maagd zal zwanger worden, en zij zal een Zoon baren…
HSV Zie, de maagd zal zwanger worden. Zij zal een Zoon baren…

De brochure draagt ter illustratie het woord maagd aan. In de HSV soms vertaald met meisje, soms met maagd. En dat is niet concordant. Maar als overal en dus ook in Jesaja 7:14 concordant met meisje vertaald zou zijn, dan waren de rapen gaar geweest. Zie je wel, de herzieners geloven zelfs niet in de maagdelijke geboorte van de Heere Jezus, had het dan geklonken. Deze tekst is er een duidelijk bewijs van hoezeer de HSV in het verlengde van de Statenvertaling ligt. De HSV kiest hier voor maagd en neemt theologisch hetzelfde standpunt in als de Statenvertaling. Maar waarom dan niet overal concordant maagd? Eenvoudigweg omdat de grondtekst niet overal een maagd in de hedendaagse betekenis van het woord bedoelt. Vroeger was de betekenis van maagd breder. Volgens het woordenboek van de Nederlandse taal (WNT) betekent het ook ‘Eene ongehuwde jonge vrouw (zonder dat in de eerste plaats aan de ongereptheid gedacht wordt).’ Maar dat is niet de betekenis die nu bij de lezer bovenkomt.

Context
De HSV kiest maagd in die contexten waar het duidelijk over een maagd gaat. Dat wil zeggen over een jonge vrouw die nog geen geslachtsgemeenschap heeft gehad. In andere situaties, zoals bijvoorbeeld in Exodus 2:8, kiest de HSV voor meisje. In Genesis 24 komen drie woorden voor die op het meisje Rebekka betrekking hebben: na’ara, betoelah en almah. De HSV vertaalt in vers 16 betoelah wel degelijk met maagd. Dat kan ook niet anders gezien de toevoeging. ‘Het meisje was erg knap om te zien, een maagd: geen man had gemeenschap met haar gehad.’ Het Hebreeuwse woord betoelah vertaalt de HSV veel vaker met maagd, maar ook wel met meisje of jonge vrouw. Het hangt van de context af. Hierin volgt ze overigens het spoor van de Statenvertaling die dit woord ook verschillend vertaalt (bijvoorbeeld met jonkvrouw, jonge dochter, jonge vrouw). Voor de vertaling van het woord almah (gebruikt in Jes.7:14) volgt de HSV dezelfde werkwijze als voor betoelah in de Statenvertaling. Ook de Engelstalige King James Version, die vergelijkbaar is met de Statenvertaling, beperkt zich niet tot het woord virgin. We beschikken in het Nederlands niet over drie verschillende woorden die in betekenisnuance overeenkomen met de drie verschillende Hebreeuwse woorden. Daarom moet de context, het verband, de doorslag geven. Toegegeven: dat gaat in dit geval inderdaad ten koste van de concordantie. Maar het komt het begrip ten goede. En dat is het belangrijkste.

Koppeling
De GBS meent dat met de vertaling meisjes in de gelijkenis van de vijf wijze en vijf dwaze maagden (Mattheüs 25) ‘de klem en kracht van deze gelijkenis eruit gaat’. ‘Het waren niet zomaar meisjes, maar parthenoi, afgezonderden, die de christennaam voerden’. Hier hangt men toch duidelijk te veel op aan één woord. De GBS legt een verband tussen woord en betekenis dat er niet is. Het woord maagden maakt zonder nadere uitleg helemaal niet duidelijk dat het over afgezonderden gaat. Laat staan dat je begrijpt dat het vergelijkbaar is met het hebben van een gedoopt voorhoofd. De brede betekenis die voor de GBS meeklinkt in het woord maagd ligt niet enkel in dit woord. Een ander hoort het er ook niet in. Hier het woord meisjes gebruiken verandert daar niets aan. Er loopt een beslissende scheidslijn tussen de ene en de andere helft van deze meisjes of maagden. Maar dat kan niet ontleend te worden aan een diepere betekenis van het woord maagden. Daarvoor heb je de gelijkenis als geheel nodig.

Koppeling
De voorbeelden van de maagd en het pad des levens onderbouwen de theologische bezwaren die er bij de GBS leven tegen de HSV. Maar wie goed naar deze voorbeelden kijkt, ziet dat theologische, dogmatische inhoud, die op zichzelf bijbels is, wordt gekoppeld aan losse uitdrukkingen of woorden. Verandert een zinsnede, staat er een synoniem dan klinkt – openlijk of bedekt – het verwijt dat er een andere theologie achter de HSV schuilt. Maar het is niet automatisch zo dat de bevindelijke lading wegvalt wanneer je een ander, begrijpelijker woord of begrijpelijkere zin gebruikt, die hetzelfde betekent. Over een geknakt riet (Jes.42:3; Matt.12:20,21) valt precies dezelfde preek te houden als over een gekrookt riet.

Breuk
Het gebruik van de HSV hoeft zeker geen breuk met het verleden te veroorzaken, zoals de GBS veronderstelt. Wanneer Smytegelt (bekend van zijn 145 preken over het gekrookte riet) in de derde preek uitlegt wat een gekrookt riet is, dan zegt hij: ‘Dat zijn zulke, die den knak hebben.’ Zijn verdere uitleg laat ik hier in het midden, maar de overeenstemming met de keuze van de HSV spreekt boekdelen. Het woord vredesberaad (in plaats van raad des vredes) in Zacharia 6:13 sluit nauw aan bij de uitleg van Keil/Delitzsch en van Matthew Henry. Bovendien beseft iemand die een boek van een oudvader ter hand neemt uiteraard dat deze niet uit de HSV citeert. De lezer van vandaag is dus alert. Het lezen van oude boeken vergt overigens al de nodige inspanning. Iemand die dit aankan, zal zeker ook het verband kunnen leggen tussen de HSV en de bijbeltekst die een vroegere auteur citeert. Er is inhoudelijk een sterke overeenkomst tussen Statenvertaling en HSV, ook al zijn er vaak andere woorden gebruikt. Verder kan de paralleleditie in dit soort situaties goede diensten bewijzen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen