Boekbesprekingen

Harry Bisseling, Henk de Roest en Peet Valster (red.) Meer dan hout en steen. Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen. Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 312 blz.; € 24,50.

De sluiting en herbestemming van kerkgebouwen is in Nederland al enkele tientallen jaren geen theoretische kwestie meer. Waar na de Tweede Wereldoorlog door de Hervormde Kerk nog sterk ingezet werd op kerkbouw (vanuit het verlangen een herkersteningsproces in ons land te bevorderen) en talloze kerken in nieuwbouwwijken verschenen, is het op dit moment uitzonderlijk wanneer er een nieuwe kerk gebouwd wordt (en deze niet ingegeven is door scheuring en afsplitsing). Gelukkig gebeurt het hier en daar, maar het aantal gemeentes waar het kerkgebouw meer zorgenkind dan zegen is, is veel groter. Zo groot zelfs, dat Harry Bisseling, Henk de Roest en Peet Valster meenden dat het goed zou zijn wanneer er een ‘handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen’ zou verschijnen. En dat gebeurde vorig jaar; vorige maand verscheen een herdruk.
Het is inderdaad een handboek geworden.
Er is nauwelijks een aspect te bedenken rondom dit thema dat in het boek niet aan de orde komt. Het bestaat uit drie delen.
Deel 1 bestaat uit een groot hoofdstuk waarin prof.dr. Henk de Roest het thema kerksluiting in de bredere verbanden van het sociaal en cultureel sterk veranderende Nederland plaatst. Dit hoofdstuk heeft behalve een informatief ook een pastoraal karakter.
Kerksluiting is immers een thema waarbij veel emoties loskomen en (getuige de vele voorbeelden in het boek) de gemoederen hoog op kunnen lopen. Vaak speelt daarbij ook de ‘schuldvraag’ op de één of andere manier een rol: Wie is hier uiteindelijk verantwoordelijk voor? Wie heeft dit niet weten te voorkomen? Het is juist die vraag die vaak lastig en zeker niet eendimensionaal te beantwoorden is. De Roest oefent zijn lezers in breed kijken. Het is bijvoorbeeld zeer behulpzaam bij een kerksluiting of herbestemming ook demografische en sociaal-culturele ontwikkelingen in dorp of (stads)wijk in ogenschouw te nemen. Dit betekent niet dat in dit hoofdstuk de blik naar binnen wordt geschuwd. Tijdens de studiedag die de IZB organiseerde rondom het boek Marginaal en missionair van ds. W. Dekker, werd hem gevraagd waar dan de schuld lag, die je toch ergens moet veronderstellen wil je de secularisatie een oordeel kunnen noemen, zoals Dekker doet. De Roest helpt verder. Belangrijke oorzaken van kerkverlating, afkalving van (wijk)gemeenten en dus op termijn sluiting van kerkgebouwen worden volgens hem zeker ook gevonden in verarming van de inhoudelijke identiteit (‘innerlijke secularisatie’), gebrekkige leiding en een verziekt kerkelijk klimaat, waar de ‘pest van het wantrouwen’ de zaken ruïneert. Dit zijn de momenten in het boek die het meest raken.
Deel 2, ‘Plaatsbepaling’, is het meest feitelijk- informatieve deel van het boek. Uitgebreid bespreekt het het gebouwenbeleid van de grote kerkgenootschappen, de Protestantse Kerk en de Rooms-Katholieke Kerk, daarnaast de regelgeving en de praktijk van (lokale) overheden. Belangrijk voor wie met de materie te maken krijgt. Interessant is verder het laatste hoofdstuk van dit deel, dat ingaat op creatieve herbestemming van kerkgebouwen, waardoor het gebouw voor de eredienst behouden kan worden. Veel casusmateriaal passeert de revue.
Zelfs als het vervreemding oproept, prikkelt het in ieder geval de gedachten in een creatieve richting.
Want dat willen de schrijvers. Ook als kerksluiting onontkoombaar wordt, zouden zij graag zien dat de proces- en besluitvorming toekomstgericht is. Dat zit al opgesloten in de titel van het boek: méér dan hout en steen. Want dat is een kerk. Hout en steen zijn belangrijk (de kerk als ‘toren in de tijd’, vgl. Willem Barnard), maar uiteindelijk van ondergeschikt belang. De titel kun je trouwens ook nog anders lezen: bij het sluiten van kerken gaat het om méér dan hout en steen. Het gaat namelijk vooral over mensen. Vandaar dat deel 3 gewijd is aan de processen voorafgaand, rondom en zeker ook ná het besluit tot kerksluiting. Want juist deze processen vragen, zeker rondom een emotioneel beladen thema als dit, om grote zorgvuldigheid. Daaraan ontbreekt het aldus de schrijvers van het boek nogal eens, en dat veroorzaakt onnodige (extra) schade.
Voor wie is dit boek bedoeld? In de eerste plaats voor iedereen die met het thema kerksluiting rechtstreeks te maken heeft of krijgt. Bepaalde partijen uit het boek zijn overigens ook interessant voor kerkenraden die bezig zijn met het ontwikkelen van lange termijnbeleid. Ondanks de beperkte kennis die wij van de toekomst hebben, kan het van wijsheid getuigen wanneer een (wijk)kerkenraad zich tijdig bezint op trends die zichtbaar worden in ledenaantallen en (financiële) middelen. Op die manier kan er ruimte komen voor creatief denken, juist als de druk van een onontkoombare sluiting nog niet meteen boven de markt hangt.

W.P. Vermeulen, Goudriaan/Ottoland

---
Martine van Veelen (red.) Geloof in de Wetenschap. Bekende hoogleraren over God, wetenschap en hun levensbeschouwing. Uitg. ForumC/Buijten & Schipperheijn, Amsterdam; 160 blz.; € 16,-.

Enige tijd geleden publiceerde ForumC, een organisatie die het debat over geloof en wetenschap wil stimuleren, de uitslag van een onderzoek naar de religiositeit onder Nederlandse hoogleraren. In De Waarheidsvriend is destijds dit onderzoek besproken. Nu verscheen er als vervolg een boekje met daarin het onderzoeksrapport, maar ook een aantal interviews met zowel christelijke als nietchristelijke hoogleraren. Door die interviews krijgt de ‘kille statistiek’ van het onderzoek wat meer kleur en profiel. Er zijn verschillende wetenschappelijke disciplines in vertegenwoordigd, al zijn de natuurwetenschappen wat pregnanter aanwezig dan de mensen cultuurwetenschappen. Opvallend is dat de christen-wetenschappers soms minder dan hun niet-christen collega’s een relatie zien tussen hun levensbeschouwing en hun wetenschappelijk bezig zijn. Mogelijk is dat het gevolg van het feit dat de meeste christen- hoogleraren in de bundel natuurwetenschappers zijn, maar het is toch opmerkelijk.
Opvallend was ook de uitspraak van de bekende ruimtevaarder- hoogleraar Wubbo Ockels, die durft op te merken dat we het volgens hem wetenschappelijk op dit moment nog totaal bij het verkeerde eind hebben als het gaat om de wording van het heelal. Een niet-christen die het heilige huisje van de kosmologische theorieën durft aan te raken!
Mooi is het getuigenis van Delftse hoogleraar en winnaar van een Spinozaprijs Cees Dekker als hij schrijft dat de natuurwetenschap hem tot diepere verwondering over Gods majesteit gebracht heeft. Om zijn bijdrage aan de doelstellingen van ForumC kreeg Dekker tijdens de op zaterdag 19 november gehouden ontmoetingsdag voor christen-wetenschappers de eerste Reijer Hooykaasprijs. Enkele andere bekende namen van geïnterviewden zijn (in willekeurige volgorde): James Kennedy (christen-historicus), Herman Philipse (de Leidse filosoof ), Herman van Praag (hoogleraar-psychiater) en Dick Swaab (bekend van het boek Wij zijn ons brein).
Voor wie op een luchtige manier iets wil lezen over de manier waarop christen-wetenschappers in het leven en in hun vakgebied staan is dit boekje een aanrader. Het is jammer dat er niet een klein lijstje van populaire boeken is opgenomen voor wie wat dieper wil graven zonder meteen in wetenschappelijke literatuur terecht te komen.
Mogelijk kan dat nog eens op de website van ForumC (www.forumc.nl) worden toegevoegd.

M.J. de Vries, Papendrecht

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen