Donkere wolken

Als het gaat om het geestelijk en sociaal welzijn vormen zich in de jaren dertig van de vorige eeuw dreigende wolken boven land en volk, die steeds zwarter worden. Direct na deze periode komt de ontlading: de Tweede Wereldoorlog.

Positieve dingen
Je kunt in deze periode zeker positieve dingen in De Waarheidsvriend lezen. Het is duidelijk dat de kerk aan invloed wint. Gemeenten groeien en de kerkgang neemt in belangrijke mate toe. In Rotterdam- Zuid verrijst de Maranathakerk en in Rijssen, Ede en Wezep, om maar enkele plaatsen te noemen, worden ook nieuwe kerken gebouwd. Het aantal vacatures in de kerk neemt af (van 337 in 1930 tot 229 in 1939) en het aantal kandidaten dat in hervormd-gereformeerde kring aan de slag gaat neemt duidelijk toe. Ook treedt er een kring van hulppredikers aan.
Er komen meer orthodoxe kerkelijke hoogleraren.
De Gereformeerde Bond telt in De Waarheidsvriend al die zegeningen.
Het blad zelf, dat in 1934 25 jaar bestaat, verschijnt in een kleiner formaat en een nieuw jasje.

Geen stap verder
Toch zijn deze dingen slechts open gaten in het donkere wolkendek. Er is zoveel te melden wat anders is.
Wanneer we lezen hoe het in de Hervormde Kerk gaat met de plannen om de kerk te reformeren, dan merken we dat tien jaar tijd geen stap verder brachten. De synode stemt – vaak met tien tegen negen stemmen – alles waarop de Gereformeerde Bond hoopt bijna onverschillig weg.
Moet het dan nu maar de weg op naar een richtingenkerk? Absoluut niet, zegt de Gereformeerde Bond, we blijven ijveren voor herstel van een voluit belijdende volkskerk.

Verdeeldheid
Maar dan zal er in eigen gelederen een krachtbron moeten zijn, die nodig is om in het geheel van de kerk invloed uit te oefenen. Precies daar bevindt zich in deze jaren dertig de zere plek. De Gereformeerde Bond worstelt met innerlijke verdeeldheid, frustraties en teleurstellingen in elkaar. Ondanks de vele initiatieven van de Activiteiten Commissie en van de Evangelisatie Commissie, begint steeds meer duidelijk te worden dat er sprake is van verdeeldheid.
In de beginperiode is de Gereformeerde Bond duidelijk in zijn politieke keuze. Je behoort tot de ARP en op de Veluwe tot de CHU. Maar hoe langer hoe meer winnen andere partijen aan invloed, vooral de SGP met als voorman
ds. P. Zandt. De nieuwe secretaris, ds. J.J. Timmer, houdt op de jaarvergadering van 1937 een lezing, getiteld:
‘De moeilijkheden in de Gereformeerde Bond’. Veel leden willen ontkoppeling van kerk en partijpolitiek.

Geestelijk verdeeld
Daarmee is lang niet alles gezegd.
De politieke meningsverschillen zijn een exponent van een geestelijke verdeeldheid. Er bestaat vanaf het begin een prominente stroming die nadruk legt op het verbond en op kerkelijk denken. Ds. M. van Grieken is er een belangrijke vertegenwoordiger van. Maar ook ds. J.G. Woelderink, die hoe langer hoe meer in De Waarheidsvriend gaat schrijven. Uit diens artikelen over het doopformulier ontstaat een belangrijk boek.
Het krijgt bijval maar roept ook kritiek op. Op de achtergrond speelt de invloed van het Gereformeerd Weekblad mee. Ingezonden stukken pleiten voor meer nadruk op de bevinding van het geloof.
Hier doorheen speelt de kwestie van de evangelisatie. Oorspronkelijk bedoeld als een middel om een gereformeerde prediking te kunnen horen in moderne gemeenten, wordt het steeds meer een manier om in eigen gelederen te ‘wroeten’.
Ds. Van Grieken waarschuwt voortdurend tegen deze ontwikkelingen.
De toon van de bestrijding over en weer is vaak zo scherp dat er enkel verliezers zijn.

Prof. Visscher
Daar komt nog de ‘kwestie’ prof. Hugo Visscher bij. Nu eens doet hij mee, krijgt zelfs een nieuwe leerstoel in Leiden, dan ineens haakt hij weer af. Ten slotte schrijft ds. Woelderink dat hij diep teleurgesteld in hem is. Studenten lopen weg.
Prof. Visscher bedankt als lid van de Gereformeerde Bond. Prof. J. Severijn komt meer en meer in beeld en krijgt langzaam maar zeker een leidende positie.
Over nieuwe ontwikkelingen in de Hervormde Kerk zijn de bonders verdeeld. Sommigen wijzen de nieuwe gezangenbundel in 1938 niet af, anderen wel. Sommigen achten het een ramp dat er zo weinig theologisch geschoolde doctores in de Gereformeerde Bond zijn, anderen vinden dat er wel ergere dingen zijn. Sommigen vinden jeugddiensten en een vrouwelijke burgermeester prima, (veel) anderen zeggen: geen vrouwelijke ambtsdragers, dan natuurlijk ook geen vrouwelijke burgermeester en geen beroepsopleiding. Gewoon consequent zijn; de vrouw hoort in het gezin.

Karl Barth
Intussen krijgt de Zwitserse theoloog Karl Barth steeds meer invloed in Nederland. Hij is in Duitsland afgezet en krijgt een leerstoel in Basel. Maar binnen de Gereformeerde Bond is de verwachting die er aanvankelijk was, veranderd in argwaan en vervolgens in bestrijding. Hervormd-gereformeerden ontdekken dat Barth de kinderdoop afwijst. De verdeelde partijen vinden in hem een gemeenschappelijke tegenstander.
Zo is het in veel opzichten. We kunnen gerust zeggen dat leidinggevenden in de Gereformeerde Bond onder deze ontwikkelingen geleden hebben. Ds. Van Grieken niet het minst, de moedige man van het eerste uur. Hij biedt zelfs aan om maar als voorzitter weg te gaan. Gelukkig houden anderen hem tegen.

Hitler
Dan is er de toenemende armoede in de gezinnen, de komst van de NSB en het verlammende gevoel dat een wereldoorlog onafwendbaar is.
Terwijl in Rusland een duivelse vervolging tegen kerk en geloof woedt en het communistisch regime, opgejaagd door de ‘partij der godlozen’, duizenden slachtoffers maakt, grijpt in Duitsland Adolf Hitler naar de macht (1933). De kerk breekt in tweeën, de Barmer Thesen (Barth) tegen het nationaal socialisme ontstaan, ds. Martin Niemöller van de Bekennende Kirche en vele andere predikanten worden opgepakt. De Joden worden gezien als een pest voor het land. Gelukkig is De Waarheidsvriend duidelijk in het bestrijden van het antisemitisme.

Diepere laag
Zo schuiven de donkere jaren dertig in De Waarheidsvriend langzaam voorbij. Neergang op zoveel fronten. Toch is er ondanks dit alles een andere kant. Te midden van al die zwarte wolken scheurt de HEERE, de God van het verbond, op de klacht van Zijn kinderen de hemelen (Ps.20) en horen zondaren elke zondag het evangelie van de rechtvaardiging van de goddeloze door het bloed van het Lam, Jezus Christus. Op die laag van kerk en geloof, die veel en veel dieper gaat dan die van alle gekrakeel, is er sprake van een fundamentele eenheid.
Een geloofseenheid, die te vinden is in de meditaties die elke week terugkeren. Meer dan 500 keer kan de lezer in deze jaren in het opschrift van De Waarheidsvriend ook lezen: ‘Heilige Vader, bewaar ze in Uwen Naam, die Gij Mij gegeven hebt, opdat zij één zijn, gelijk als wij. Joh. 17:11b.’

In dit jubileumjaar zoomt dr. W. Verboom elke maand in op een decennium uit de geschiedenis van De Waarheidsvriend.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen