Studieroute naar de kansel

Het zijn momenteel roerige tijden voor de predikantsopleiding. Oude vanzelfsprekendheden zijn op de tocht komen te staan. Toen ik in 1969 mijn HBS-diploma behaalde en theologie wilde gaan studeren, was de keuze voor Utrecht min of meer vanzelfsprekend.In die tijd was wel de vraag: waar volg ik eerst de tweejarige vooropleiding Latijn en Grieks? Dat werd het internaat Nieuw Ruimzicht in Doorn.
Wie tegenwoordig geen gymnasium heeft, kan toch direct instromen in de theologie. Maar nu is de grote vraag: waar? We leven nu in een andere wereld dan toen ik ging studeren. Er zullen andere keuzes gemaakt moeten worden.

Verhuizing
Per 1 september 2012 verhuist de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) naar Amsterdam en naar Groningen. Even ter toelichting: de PThU is de ambtsopleiding van de Protestantse Kerk in Nederland. Wie predikant in de Protestantse Kerk wil worden, moet in ieder geval de driejarige masteropleiding van de PThU volgen.
Op dit moment zijn er vestigingen in Utrecht, Leiden en Kampen. In Utrecht en Leiden bieden we een driejarige master aan (volgend op de driejarige bachelor van de universiteiten van Utrecht en Leiden) en in Kampen een driejarige bachelor en master. De opleiding in Kampen is de voortzetting van de predikants-opleiding van voorheen de Gereformeerde Kerken in Nederland.
Het vertrek van de ambtsopleiding uit Utrecht heeft tot gevolg dat theologie studeren in Utrecht eigenlijk geen optie meer is. De Utrechtse universiteit heeft namelijk besloten de bacheloropleiding theologie af te bouwen en alleen verder te gaan met religiewetenschappen.

Keuze
Aanstaande theologiestudenten moeten dus nieuwe afwegingen maken. Dat is best lastig. Wie overweegt theologie te gaan studeren, zal daarover wellicht een gesprek aanknopen met de eigen predikant of met gemeenteleden die het universitaire bedrijf enigszins kennen.
Maar ja, die universitaire wereld is snel aan het veranderen.
Al enige jaren staat vanwege de universitaire schaalvergroting het zelfstandig voortbestaan van theologische faculteiten ter discussie.
Tegelijkertijd zien we een verschuiving optreden van (christelijke) theologie naar (algemene) religiewetenschappen. Ondertussen is het aantal theologiestudenten gedaald (wellicht als gevolg van de voortgaande ontkerkelijking van de samenleving). In de jaren negentig van de vorige eeuw had de Nederlandse Hervormde Kerk nog vier ambtsopleidingen, en de Gereformeerde Kerken twee. Per 1 september 2012 concentreren we ons op twee plaatsen: Amsterdam en Groningen. Wie theologie gaat studeren en predikant wil worden, zal een keuze moeten maken. Waar schrijf ik me in?

Nieuwe situatie
Ik zal proberen een beeld te schetsen van de nieuwe situatie. In Amsterdam vestigt de PThU zich als zelfstandige levensbeschouwelijke universiteit in het pand van de VU predikantsaan de Boelelaan (lopend te bereiken vanaf station Amsterdam- Zuid). De driejarige master voor het predikantschap zal de PThU geheel in eigen beheer uitvoeren.
De driejarige bacheloropleiding uit Kampen is verplaatst naar Amsterdam en wordt straks aangeboden als een gezamenlijke bachelor van VU en PThU. Kortom, de eerste drie jaar volg je een bacheloropleiding die wordt beheerd door VU en PThU, en daarna volg je de driejarige ambtsopleiding (master) aan de PThU.
In Groningen is de situatie weer anders. De PThU heeft een eigen gebouw gekocht in de binnenstad van Groningen, vlak bij de Martinikerk, aan de Oude Ebbingestraat.
De gebouwen van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) liggen op loopafstand (ook in de binnenstad van Groningen).
Wie in Groningen theologie gaat studeren, volgt eerst de driejarige bachelor bij de RUG. In die bachelor biedt de PThU vanaf het eerste jaar colleges aan op het gebied van de systematische en praktische theologie (voorheen de zogenaamde kerkelijke vakken). De totale omvang daarvan is bijna een heel jaar.
Wie predikant wil worden, volgt daarna de driejarige ambtsopleiding (master) bij de PThU. Verder is het zo dat de PThU in Groningen ook de ambtsopleiding voor de predikant-geestelijk verzorger (ziekenhuispredikant, predikant in instellingen) aanbiedt.

Groningen
Is er verschil tussen de opleidingen?
Op voorhand is dat niet zo gemakkelijk te omschrijven. De verschillen worden hoofdzakelijk bepaald door het klimaat en de context waarin je studeert, en door de hoogleraren en docenten die je ontmoet. Aan de ene kant zijn dat de zelfstandige theologische faculteiten van de VU en de RUG en aan de andere kant de meer kerkelijk georiënteerde opleidingen van de PThU.
Laat ik beginnen met een schets van de ambtsopleidingen van de PThU. In Groningen wordt prof.dr. H. de Roest de leerstoelhouder voor praktische theologie, en bij hem ligt de nadruk op (missionaire) gemeenteopbouw. Daarnaast krijgt in Groningen het vakgebied pastoraat een stevig accent. Prof.dr. R. Roukema wordt de leerstoelhouder voor het Nieuwe Testament.
Als je daarbij bedenkt dat prof.dr. G.H. van Kooten aan de RUG de leerstoelhouder voor het Nieuwe Testament is, dan wordt duidelijk dat er in Groningen wat de bijbelvakken betreft een opvallend zwaartepunt op het Nieuwe Testament (en de Vroege Kerk) komt te liggen.
Voor systematische theologie hebben we te maken met onder andere een vacature op het gebied van interculturele theologie (prof. dr. V. Küster vertrekt naar Duitsland).
We zullen daar een nieuwe invulling aan geven, mede in het licht van de eenjarige Engelstalige master voor buitenlandse studenten.
De hoogleraar kerkgeschiedenis prof.dr. H.-M. Kirn is gespecialiseerd in piëtisme en orthodoxie, terwijl de hoogleraar van de Gereformeerde Bond, prof.dr. J. Hoek, zich toelegt op de gereformeerde spiritualiteit. Voeg daarbij de aanwezigheid van dr. H. van den Belt als bijzonder hoogleraar vanwege de Gereformeerde Bond bij de RUG, dan kun je in Groningen prima terecht als je geïnteresseerd bent in de meer bevindelijke gereformeerde theologie. Overigens, ook de IZB, de Confessionele Vereniging en het Evangelisch Werkverband hebben vanaf 1 september 2012 bijzondere leerstoelen bij de RUG gevestigd.

Klimaat
Hoe is het klimaat aan de RUG? De inhoud wordt goed weergegeven door de begrippen ‘religie en cultuur’. De faculteit theologie en religiewetenschappen heeft zich kunnen handhaven vanwege haar uitstekende wetenschappelijke profiel. Bij beoordelingen op het gebied van onderzoek en onderwijs kwam de RUG altijd goed uit de verf. Het gaat om een openbare faculteit, waar vanouds naast de bijbelvakken ook de godsdienstwetenschap prominent is.
De opleiding voor geestelijk verzorger heeft een sterke uitstraling, met deskundigheid op het gebied van de godsdienstpsychologie (onder anderen dr. J. Schaap-Jonker).

Amsterdam
In Amsterdam wordt prof.dr. J. Muis de leerstoelhouder voor dogmatiek aan de PThU. Hij legt zich toe op de klassieke loci uit de dogmatiek en is een goed voorbeeld van een typisch hervormde dogmaticus.
Bedenk daarbij dat aan de VU prof. dr. C. van der Kooi de dogmaticus is. Hij vertegenwoordigt een meer neo-calvinistische traditie.
Voeg daarbij nog de bijzonder hoogleraar vanwege de Gereformeerde Bond, prof.dr. G. van den Brink, die zich toelegt op het gereformeerde belijden (en de belijdenisgeschriften), dan hebben we in Amsterdam een kenmerkend spectrum op het gebied van de dogmatiek.
Daarnaast bezet prof.dr. G.G. de Kruijf de leerstoel ethiek en prof.dr. M. Jansen de leerstoel missiologie.
Wat de praktische theologie betreft leggen we in Amsterdam een ander accent dan in Groningen. Prof. dr. M. Barnard wordt de leerstoelhouder en hij is specialist op het gebied van de liturgiek. Binnen die leerstoelgroep zal ook
dr. A. de Kock (catechese) werkzaam zijn.
Wat de bijbelwetenschap betreft, zal de PThU in Amsterdam aanwezig zijn met een leerstoel op het vakgebied Oude Testament (prof. dr. K. Spronk). Op het gebied van de kerkgeschiedenis legt prof.dr. M. Matthias zich toe op de theologie van Luther en heeft de VU zwaartepunten op Augustinus en de protestantse reformatie.

Diversiteit
Wat is kenmerkend voor de theologische faculteit van de VU? ‘Religieuze diversiteit’ is een sleutelwoord. Als een goed koopman heeft de VU de laatste jaren veel stromingen binnengehaald, variërend van hersteld hervormd tot islam. Het is een kleurrijk geheel. De gedachte is dat elk vanuit zijn eigen geloofsperspectief het godsdienstige leven kan bestuderen. Deze invalshoek is niet vreemd als we de levensbeschouwelijke traditie van de VU in ogenschouw nemen. De theologische faculteit biedt een platform aan verscheidene stromingen en dient garant te staan voor de wetenschappelijke kwaliteit.

Uitdaging
Hoe de theologiebeoefening in Amsterdam en Groningen zich zal ontwikkelen valt moeilijk te voorspellen. Ik schat in dat de uitdaging voor Amsterdam zal zijn om in de diversiteit die zich voordoet het theologische gesprek op gang te krijgen. Diversiteit kan aantrekkelijk zijn voor studenten, als het maar niet leidt tot vrijblijvendheid.
Ik ben benieuwd naar het theologisch profiel dat samenhang kan brengen in de veelkleurigheid.
De uitdaging voor Groningen zal zijn om voldoende studenten aan te trekken die de academische theologiebeoefening en een mogelijke roeping tot het predikantschap met elkaar willen verbinden. Ik ben benieuwd naar de dynamiek die zal ontstaan in de samenwerking tussen de openbare faculteit en de kerkelijke ambtsopleiding.
Voor studenten is Groningen een aantrekkelijke kleinschalige studentenstad om door de week te wonen.
Het dispuut Bonifatius en de Martinikerk kunnen studenten uit de Gereformeerde Bond een thuis bieden. Amsterdam zal aantrekkingskracht hebben op spoorstudenten (goed bereikbaar). Het dispuut Voetius, dat zich in Amsterdam vestigt, kan bijdragen aan de theologische en geestelijke vorming.

Apeldoorn
Kun je ook elders gaan studeren?
De ambtsopleiding (master) moet je in elk geval in Amsterdam of Groningen volgen. Door de harde knip tussen de bachelor en de master zou je de bachelor in principe elders kunnen volgen (mits het een bachelor theologie is).
Naar verluidt overwegen sommigen in Apeldoorn of Leuven (ETF) te gaan studeren. In principe kan dat (na toetsing van deficiënties), maar je kunt je wel afvragen wat de voor- en nadelen zijn. In Apeldoorn is de ambtsopleiding van de Christelijke Gereformeerde Kerken gevestigd. In het geestelijke en theologische klimaat daar kun je wellicht goed ademen.
Predikanten die in de Protestantse Kerk (en voorheen in de Hervormde Kerk) terechtkomen, hebben vanouds hun opleiding genoten aan een brede universiteit. Dat is ook de reden dat we gaan samenwerken met de VU en de RUG. Het is van belang dat je dat bredere academische en kerkelijke veld al tegenkomt in je studententijd. Immers, als predikant kom je later in een brede kerk te werken, met uiteenlopende visies en overtuigingen.

Leuven
Hoe zit het met Leuven? Een aantrekkelijke plaats voor studenten uit een meer evangelische traditie.
Bedenk echter dat er dan toch wel een kloof te overbruggen valt na de bachelor. De vraag is namelijk of je dan wel voldoende ingevoerd bent in het brede academische discours van de theologie als wetenschap.
Tegen studenten uit de achterban van de Gereformeerde Bond zou ik dit willen zeggen. Het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond zet met de bijzondere leerstoelen sterk in op Amsterdam en Groningen.
Eén leerstoel in Amsterdam, en twee leerstoelen in Groningen. Bovendien hebben deze leerstoelen een behoorlijke omvang. Daarbij komen in Groningen ook nog de bijzondere leerstoelen van de IZB, de Confessionele Vereniging en van het Evangelisch Werkverband. Me dunkt, er is nauwelijks een reden om niet naar Amsterdam of Groningen te gaan.

Zorgen
Ondertussen zijn de zorgen niet gering. Ten gevolge van recente overheidsmaatregelen op het gebied van langstudeerders en studieswitch is het niet goed mogelijk om een deeltijdopleiding in stand te houden. Voor het predikantschap is een ‘late roeping’ niet vreemd. We hoeven dan niet direct te denken aan mensen boven de vijftig. Het komt voor dat studenten na het behalen van een bachelor of master diploma in een bepaald vakgebied alsnog interesse krijgen in de theologie. Dat wordt nu een dure overstap.
Tot nu toe bood de PThU in Utrecht een deeltijdopleiding van de predikantsmaster aan. We gaan die voortzetten in Amsterdam, maar dan wel binnen een tijdsbestek van vier jaar. Zoals het er nu naar uitziet is het niet mogelijk om de bachelor in deeltijd aan te bieden. We puzzelen op mogelijke oplossingen.

Hoge kosten
Er komt nog een tweede zorgpunt bij: het sociale leenstelsel. Voor de masteropleiding krijgt een student geen beurs meer. Bij een driejarige opleiding (met een hoog collegetarief ) lopen de kosten dan flink op.
Wie gaat zich nog zo in de schulden steken? Het zal mij niet verbazen als het aantal deeltijdstudenten in een rap tempo afneemt.
Voor de kerk en voor richtingenorganisaties in de kerk ligt hier een grote uitdaging. Hoe houden we het aantal aankomende predikanten op peil? Het lijkt mij overigens niet juist om de zwarte Piet uitsluitend bij de overheid te leggen. Een universitaire opleiding kost de overheid immers veel geld.
Het ligt voor de hand dat je dan vooral investeert in jonge mensen, die bovendien tempo maken in hun studie.
Zou het geen zegen zijn als juist jonge mensen, direct na de middelbare school, met frisse moed en grote nieuwsgierigheid theologie gaan studeren? Juist nu de kerk in een minderheidspositie komt, zijn theologisch inzicht en geestelijk leiderschap hard nodig. Jonge, intelligente mensen kunnen de kerk bouwen met een nieuw elan.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen