Boekbesprekingen

John van Eck In het hart gezien. Geloof en gevoel in het leven van Nederlandse gereformeerden, 1602-1744. Uitg. Van Wijnen, Franeker; 344 blz.; € 38.
Dr. J. van Eck verraste en verrijkte ons met een studie over het geloofsleven van Nederlandse gereformeerden in de zeventiende en achttiende eeuw. Na een inleiding volgen er tien hoofdstukken met beschrijvingen van het geloofsleven, waarna een balans volgt. In de inleiding vraagt de schrijver aandacht voor de predikant Jodocus van Lodenstein, die begin 1659 het besluit neemt om meer aandacht te geven aan de beleving van het geloof, aan de bevinding. Dr. Van Eck richt zich daarbij op het gevoel (‘geloof op een meer gevoelsmatige manier… beleven’). Dit uitgangspunt roept de vraag op: Wat is de rechtmatige plaats van het gevoel in het geloofsleven? Alleen de Schrift kan daarover een gezaghebbende uitspraak doen en niet de kerkgeschiedenis, hoeveel we daaruit ook kunnen leren. Ten aanzien van Van Lodenstein kan de vraag gesteld worden: Is er bij hem sprake van een toe te juichen geloofsverdieping Of van een te betreuren geloofsafwijking door te veel aandacht te vragen voor het gevoel?
Het boek bevat tien portretten van ‘geleefd geloof’ uit alle lagen van de maatschappij: van een weggelopen jongen die aanmonstert op een schip dat naar de Oost vaart; van een Haagse schoolmeester, van de dichter/ diplomaat Huygens, van de Friese stadhouder Willem Frederik, van eenvoudige burgermensen, van een ‘waanzinnige’ gelovige, van een predikant die zijn gemeente zijn ideaal van een samenleving voorhoudt, van gelovigen die onder het genot van een kop thee zich in hun geloofsleven verdiepen, van een gelovige jongedochter uit een welgestelde familie. De portretten laten een grote verscheidenheid zien. Dat is de keus van de schrijver. Het geheim van deze keus verklapt hij niet. Bij elke tekst geeft hij een zorgvuldige uitleg. Hij geeft nauwkeurig aan of de gebruikte woorden en uitdrukkingen teruggaan op de Bijbel, op Calvijn, op de gereformeerde belijdenisgeschriften of de liturgische geschriften.
In zijn ‘Balans’ bekijkt hij de portretten in hun onderlinge samenhang en let daarbij vooral op de verhouding tussen geloof en gevoel. Hij gaat na waarin zij overeenkomen en welke verschuivingen zich laten vaststellen. Ook hier gaat hij zorgvuldig te werk. Zoals hij zijn boek met Van Lodenstein begint, zo eindigt hij ook met hem. Hem stond voor ogen: ‘innerlijk de troost van Gods aanwezigheid genieten, daarbij steunend op een houvast buiten het innerlijk’. De schrijver eindigt zijn boek met: ‘Gelovigen die zonder omhaal “de beloften van God” wilden “aangrijpen” bleven op een verdediger wachten’.
Is dit waar, wanneer we bijvoorbeeld denken aan de preken van de gebroeders Erskine, die in de achttiende eeuw in Nederland zijn uitgegeven?
Dr. Van Eck wil in zijn boek dingen laten zien. Vooral de in de eerste hoofdstukken besproken teksten laten zien dat de geloofszekerheid buiten de gelovige gelegd wordt; wat later in de kerk goeddeels lijkt te zijn vergeten. Hij houdt ons een historische spiegel voor, om ons enerzijds aan te sporen de geloofszekerheid buiten onszelf te zoeken en om ons anderzijds te waarschuwen voor een geloofsleven dat een gevoelsreligie wordt. Deze aansporing en waarschuwing mogen we dankbaar ter harte nemen. Het komt op rijpheid, volwassenheid in het geloofsleven aan; op een balans tussen verstand, wil en gevoel. Wanneer de balans naar de ene of naar de andere kant doorslaat, dan roept dat altijd een tegenreactie op en dat is geen winst.
In de verschillende geloofsportretten zie ik God aan het werk in gelovigen met een verschillend karakter en in een verschillende tijd. Zij zijn allen kinderen van hun tijd.
Maar ook in die eeuwen hebben vergeving van zonden, genezing van zieken en bevrijding van gebondenen door boze geesten plaatsgevonden. De Heere Jezus Christus is gisteren en heden Dezelfde en tot in eeuwigheid. Daarin bewonder ik Hem, daarvoor dank ik Hem en ik bid Hem dat Hij ook in onze tijd met Zijn werk zal doorgaan tot verheerlijking van Zijn Naam, tot opbouw van Zijn gemeente en tot de komst van Zijn Koninkrijk voor Israël en de volkeren.
Wij mogen voorkeur hebben voor Paulus of Apollos, voor Van Lodenstein of Smytegelt, maar hetzij Paulus, hetzij Apollos, hetzij Cefas, zij zijn alle uwe. Maar u bent van Christus en Christus is van God (1 Kor.3:4, 22,23). Alle heiligen dienen ons met hun getuigenis en voorbeeld. De Heere Jezus is onze Krachtbron en ons Voorbeeld, tot eer van de Vader, door de kracht van de Heilige Geest.

M.D. Geuze, Nunspeet

Herman Paul en Bart Wallet Oefenplaatsen. Tegendraadse theologen over kerk en ethiek. Uitg. Boekencentrum Zoetermeer; 200 blz.; € 17,90.
De twee schrijvers geven in dit boek de neerslag van interviews die ze gehouden hebben met negen buitenlandse theologen, onder wie Stanley Hauerwas, Oliver O’Donovan, Miroslav Volf, Tom Wright en Tim Keller. Allemaal Angelsaksiche theologen. Bij de – soms grote – verschillen is de rode draad die hen verbindt dat de kerk bij hen een centrale plaats inneemt in hun denken. Men spreekt bij deze theologische beweging dan ook wel over een ecclesial turn, een wending naar de kerk. Deze theologen hebben zich afgewend van de stelling dat de kerk aansluiting moet zoeken bij de samenleving en dat de kerk moet vernieuwen om de mensen bij het geloof te houden. Ze hechten wel grote waarde aan evangelisatie, maar menen dat aanpassing van het geloof daar niets bij helpt. Nee, juist de eigenheid van kerk, geloof en ethiek moet naar voren gebracht. Vanuit deze gedachte hameren deze theologen op een terugkeer tot de bronnen: de Bijbel, de sacramenten, de traditie. Bij de bijbeluitleg willen ze niet blijven steken in een historisch-kritische benadering, nee, ze lezen de Bijbel in de overtuiging dat Gods Woord iedere generatie iets te zeggen heeft.
Ook hecht deze groep veel waarde aan de theologen van de eeuwen van de kerk. Die zijn niet voorbij of ouderwets. Integendeel, ze zijn inspiratiebronnen voor het heden.
Ook rondom de ethiek willen deze theologen geen aansluiting bij de normen en waarden van de eigen cultuur, maar radicaal de weg gaan van Christus. De kerk heeft niet de samenleving te volgen, maar het Evangelie, ook als dat bij allerlei punten haaks staat op wat de meerderheid in de maatschappij denkt.
Als we in Nederland een theoloog zouden zoeken die wat opstelling betreft bij deze beweging kan worden gedacht, zouden we aan dr. A. van de Beek kunnen denken. Op indrukwekkende wijze was al ver voor deze beweging dr. W. Aalders in ons land een man die tegen allerlei vormen van aanpassingstheologie inging en pleitte voor de eigenheid van de kerk en trouw aan het geloof van de kerk der eeuwen.
Het lezen van deze negen interviews heeft iets van een verademing. Zo fris, overtuigd het christelijk geloof voorstaan! De negen ondervraagde theologen komen uit heel verschillende tradities (katholiek, calvinistisch, dopers). Geregeld frons je de wenkbrauwen of neemt een gedachteontwikkeling een richting die je niet aanstaat. Maar de houding erachter is vol vitaliteit. Het is de gerichtheid op God en Zijn openbaring. Ze willen zich zeker niet star isoleren van de cultuur, maar wel voluit leven en denken vanuit de openbaring van God. En die gaat de cultuur met al haar ontwikkelingen ver te boven.
Het boek is een eerste kennismaking met deze negen ecclesial turn-theologen. Elk interview wordt afgesloten met een literatuurlijst van de betreffende theoloog, met daarbij een vermelding van de werken die in het Nederlands vertaald zijn. Wie wil kan zich zo eenvoudig verder verdiepen. Bemoedigend is ze wel, deze beweging die de openbaring, de Bijbel, de kerk, de sacramenten voorop zet.

P.F. Bouter, Bodegraven

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen