Drie en één in Genesis 18

In het Oude Testament is de triniteit toch nog lang niet aan de orde? Natuurlijk is er altijd al gezocht naar sporen van de triniteit in het Oude Testament. Telkens als het over God gaat, kon men zich afvragen: is hier nu de Vader bedoeld of de hele triniteit?
Of misschien zelfs de Zoon of het Woord van God?
In de exegesegeschiedenis zijn al deze antwoorden terug te vinden.
Sinds de Verlichting is het gebruik geworden om te menen dat het trinitarisch dogma een vroegkerkelijke uitvinding is, en dat het belachelijk is om dat te willen teruglezen in het Oude Testament.

Wortels
Tegenwoordig komt men daar weer van terug. Er zijn steeds meer theologen (ik noem slechts de namen van R. Bauckham, L. Hurtado en Chr. Schwöbel) die de wortels van de triniteitsleer wel degelijk veel verder terug zoeken, uiteindelijk zelfs reeds in het oudtestamentische spreken over God, zoals dat zich verder ontwikkeld heeft in de intertestamentaire periode (tegenwoordig ook wel de periode van het ‘jodendom van de tweede tempel’ genoemd).
Daarbij denken ze niet zozeer aan bepaalde losse teksten, zoals het beroemde ‘Laat ons mensen maken’ (Gen.1:26), maar wel aan de zogeheten hypostasen: het Woord, de Wijsheid, de Geest. Ook letten ze op de vaak opvallende wijze waarop enkelvoud en meervoud elkaar kunnen afwisselen in het oudtestamentisch getuigenis over God.

Abraham
Ter nadere illustratie geef ik één concreet voorbeeld: de geschiedenis van Gods verschijning aan Abraham in Genesis 18. Dat is één van de eerste gedeelten uit de Bijbel die in de kerkgeschiedenis van meet af met de drie-eenheid van God in verband gebracht zijn. Vele kerkvaders – maar ook iemand als Maarten Luther – zagen in de drie mannen die in Genesis 18 bij Abraham op bezoek komen een verwijzing naar Gods drie-eenheid.
Er is een wereldberoemde icoon uit de vijftiende eeuw van de Russische schilder Andre Rubljev waarop te zien is hoe de drie gasten als de drie personen van God bij Abraham aan tafel zitten. Overduidelijk heeft de schilder geprobeerd om de eenheid en perfecte harmonie maar ook de verscheidenheid tussen Vader, Zoon en Heilige Geest weer te geven.
Nu is het niet zo dat we de leer van de drie-eenheid zomaar terug kunnen lezen in dit gedeelte. Het gaat niet aan om te zeggen: kijk, daar heb je ze nu, die drie mannen die bij Abraham op bezoek komen zijn de Vader, de Zoon en de Geest. Zo heeft de schrijver dat immers nooit bedoeld.
Maar er is wel iets bijzonders aan de hand in de manier waarop eenheid en drieheid elkaar in dit gedeelte afwisselen. Het is de Heere die aan Abraham verschijnt bij de eiken van Mamre, lezen we meteen in vers 1. Maar als Abraham vervolgens zijn ogen opslaat en kijkt, dan ziet hij drie mannen voor zich staan (vs.2). Niettemin spreekt hij hen in het enkelvoud aan – of richt hij zich tot één de drie in het bijzonder? (vs.3) Omgekeerd spreken de drie mannen steeds gezamenlijk tot Abraham (‘En zij zeiden…’ (bijv. vs.5).
Maar in vers 10 gaat de schrijver ineens van het meervoud over op het enkelvoud. Dan is het niet langer ‘Zij zeiden’, maar ‘Hij zei’. Dat wil zeggen: God Zelf zegt. De drie stemmen komen dus samen en blijken uiteindelijk één te zijn. Het gaat om de ene Heere met wie Abraham van doen heeft. En of nu één van die mannen God Zelf is en de andere twee engelen, of dat ze alle drie een kant van God vertegenwoordigen (daarover krijgen we geen uitsluitsel), maar in elk geval duidt deze verschijning iets aan van de volheid van Gods wezen en van Zijn heil.

Sara
Die volheid van Gods heil blijkt in dit gedeelte vooral daaruit, dat voor het eerst ook Sara bij de plannen van God betrokken wordt. Driemaal was God nu aan Abraham verschenen en had Hij zijn belofte herhaald en toegespitst (niet Eliëzer, niet Ismaël, maar via Sara). Maar daar had Sara steeds buitengestaan en zij is dan ook een verbitterde vrouw geworden (in vers 12 noemt ze zichzelf letterlijk ‘versleten’, Hebr. ballah).
Nu Abraham de derde toespitsing van de belofte (Gen.17:19) kennelijk niet aan Sara heeft gemeld, is het God Zelf die om zo te zeggen ‘in vol ornaat’ bij Abraham op bezoek komt – echter niet ter wille van Abraham (hij wist het allemaal al), maar om Sara te betrekken in Zijn verbond. Zij zal ‘tot volken worden, er zullen koningen van volken uit haar voortkomen’ (Gen.17:16).
Over volheid van heil gesproken.

Geleidelijke ontvouwing
Zo lees ik dus deze geschiedenis: als een geschiedenis waarin Gods diepe bewogenheid over oude, versleten, verbitterde, in het leven teleurgestelde en verloren mensen al even oplicht – en dat is hetzelfde heil dat later tot ons gekomen is in Christus en de Geest (volgens Irenaeus ‘de beide handen van God’).
In die zin is er sprake van een geleidelijke ontvouwing van Gods zelf- en heilsopenbaring, waarbij het trinitarisch ‘karakter’ van God hoe langer hoe meer expliciet aan de dag treedt. Augustinus bracht dit al heel raak op formule, toen hij zei dat novum in vetere latet, vetus in novo patet: het nieuwe verbond ligt in het oude verborgen, het oude wordt in het nieuwe manifest.
Op die manier mag er dus ook een eenheid zijn in de prediking over Oude en Nieuwe Testament, zonder dat we op gekunstelde wijze het Nieuwe geheel en al in het Oude teruglezen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen