Boekbespreking

De huidige financiële en economische crisis stimuleert de bezinning op de fundamenten van ons geldwezen en onze economie. Wat is goed en wat is fout? Er verschijnen weer boeken over de verhouding tussen moraal en economie. Net nadat de crisis losbrak, vond de herdenking van de 500e geboortedag van Calvijn plaats (2009).
Een extra reden om zijn werk in de bezinning te betrekken. Een rijpe vrucht van de doordenking van de relatie tussen economie en ethiek bij Calvijn is te vinden in het nieuwe boek van Roel Jongeneel, Eerlijke economie.
Jongeneel schetst in het eerste deel een beeld van Calvijn tegen de achtergrond van de Middeleeuwen. Net als in die periode is voor Calvijn het voorzien in de noodzakelijke levensbehoeften het doel van economische activiteiten. Het gaat – anders dan vandaag – niet om zoveel mogelijk materiële welvaart te creëren, maar om genoeg te hebben om van te leven. Calvijn onderscheidde zich tegelijkertijd duidelijk van het middeleeuwse denken. Hij bevrijdde de economie uit te strakke kerkelijke kluisters. Hij handhaafde het renteverbod niet. Voor hem was het geoorloofd voor rente geld te lenen om te investeren. Maar rente vragen aan een arme aan wie je geld leende, was er niet bij. Inzet van geld is dus aan de nodige (ethische) regels gebonden.
In het tweede deel komen de eigen opvattingen van Calvijn over arbeid, geld en consumptie aan bod met de actuele betekenis daarvan. Hier valt op wat de grote, positieve betekenis van zijn gedachtegoed is, het belang om daarvan op de hoogte te zijn en het door te geven. Als voorbeeld Calvijns opvatting over arbeid. Het hoort bij de roeping van de mens om zijn tijd hier op aarde op een werkzame manier door te brengen.
Het beantwoorden aan die roeping geeft voldoening. Vanwege die zinvolheid van arbeid is het hebben van werk belangrijker dan inkomen. En daarom zou vandaag de dag, zo concludeert Jongeneel, behoud en ontwikkeling van werkgelegenheid belangrijker moeten zijn dan economische groei.
Een ander voorbeeld van de waarde van Calvijns denken is zijn nadruk op matigheid en soberheid. Jongeneel heeft in een eerste hoofdstuk verschillende actuele problemen genoemd, waarvoor Calvijn een medicijn zou kunnen aanreiken. Hij noemt dan ook de milieuproblematiek als resultaat van een ongeremde economische groei met bijbehorend consumptiepatroon.
Tegenover de hedendaagse consumptiedrift plaatst Jongeneel de Calvijnse (van Augustinus overgenomen) notie van het genieten en gebruiken. Onze allereerste oriëntatie is op God; Hem genieten wij. Dan komt het gebruik van de aardse middelen, dat ten dienste staat van het eerste.
In het derde deel van zijn boek trekt Jongeneel de lijnen nog verder door naar het heden. Dat doet hij ook in historische zin door de opvatting over economie van neocalvinisten te schetsen.
Er zijn zeker overeenkomsten aan te wijzen tussen Calvijn en hen die zich verwant weten met deze ‘reformatorische wijsbegeerte’. Maar hoe direct is die lijn als het gaat om de verhouding tussen ethiek en economie? Jongeneel beschrijft dat in het denken van de reformatorische wijsbegeerte benadrukt wordt dat er ook andere normen dan morele normen zijn die we in acht hebben te nemen. Ook economie en economische wetenschap zijn normatief bepaald.
Die normen kunnen we ontdekken als we nauwkeurig studie maken van de wereld om ons heen. Ik geloof zeker dat we – in de lijn van Calvijn – economie en ethiek sterk op elkaar moeten betrekken. Ik ben er iets minder zeker van dat wij christenen de (theoretische) wetmatigheden van de economie met relatieve precisie kunnen aanwijzen en in het geval van de economie een helder onderscheid tussen morele normen en (andersoortig normatieve) economische normen kunnen aanleggen. Zit in die pretentie dan toch een wat andere opvatting over zonde en genade bij het neocalvinisme in onderscheid van Calvijn?
Kortom, een goed boek dat de grote waarde van Calvijns denken, ook voor het sociaal-economisch leven voor vandaag laat zien. Laten we, tegen de tijdgeest in, onze waardevolle tradities hoog houden. Zelf verzinnen we het niet meer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen