Onrustig is ons hart

Deze bekende uitdrukking is te vinden in de eerste alinea van Augustinus’ Belijdenissen (in het Latijn Confessiones). De hele zin waarin de uitspraak staat luidt: ‘Gij (God) zet hem (de mens) aan om er vreugde in te vinden U te loven, want Gij hebt ons gemaakt naar U, en rusteloos blijft ons hart totdat het zijn rust vindt in U.’
In deze korte zin vat Augustinus eigenlijk zijn gehele visie op de verhouding tussen God en mens samen.
Augustinus (354-430) was de bekende grote kerkvader. Zijn Belijdenissen behoren sinds eeuwen tot de wereldliteratuur en worden nog elk jaar herdrukt in diverse wereldtalen. Velen weten van Augustinus dat hij eerst geen al te behoorlijk leven leidde en dat hij zich vervolgens bekeerd heeft. In zijn Belijdenissen beschrijft hij de weg die hij daarin gegaan is. Voor het eerst in de cultuurgeschiedenis schrijft iemand zo uitvoerig over zichzelf.

Onrust
De uitspraak gaat over onrust en rust. De mens is onrustig. Augustinus denkt niet zozeer aan uiterlijke onrust, aan beweeglijkheid en dynamiek die heel positieve oorzaken kunnen hebben, bijvoorbeeld de onrust van een feest. Onrust is lang niet altijd een negatieve ervaring. Als iemand verliefd is op een ander en dat blijkt wederkerig te zijn, dan is er veel onrust maar beiden ervaren die onrust als positief.
In veel gevallen is onrust echter een negatieve ervaring. Het is een ervaring die het moderne westerse leven in hoge mate kenmerkt. De kern van alle onrust is dat we binnen alle mogelijkheden en overvloed toch een plaats missen waar we tot rust kunnen komen, een plaats om te wortelen, een vast punt waaraan ons innerlijk kompas zich kan oriënteren. In onze westerse landen lijken onrust, haast en stress samen te gaan met welvaart en overvloed. Onrust kan ook veroorzaakt worden door tekort. Tegelijk weten we dat mensen die materieel maar heel weinig hebben, innerlijk toch heel rustig kunnen zijn.Rust en onrust zijn grondervaringen die verder gaan dan de materiële situatie. Augustinus stelt dat de mens tot op de bodem van zijn hart een onrustig en zoekend wezen is. Hij doelt op de innerlijke onrust van onze geest, die ons het gevoel geeft van ontevredenheid, onvervuldheid. Kortom, een negatief gevoel.

Positieve oorzaak
Als belangrijkste oorzaak van onze onrust noemt Augustinus eigenlijk een heel positieve: wij zijn geschapen naar God, daarom in de eerste plaats is ons hart onrustig. Die onrust is door God Zelf geschapen. Is er een teken van dat wij bij God horen. Het is geen fout, geen gebrek van de schepping, maar betekent wel dat de schepping nog onaf is.
In de christelijke traditie heeft deze door God geschapen onrust de naam gekregen van een ‘natuurlijk verlangen naar God’. Volgens de klassiek-christelijke mensvisie rust de mens niet in zichzelf; hij blijft van God afhankelijk, ook wat betreft zijn rust en geluk.
Geen wonder dat wij onrustig blijven, als wij onze vervulling alleen zoeken binnen de materiële wereld van voorspoed en welvaart; want het verlangen dat God in ons hart heeft gelegd gaat dieper en reikt veel verder dan de horizon van onze materiële wereld.


"Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U."
Augustinus

Zonde Protestantse gelovigen zullen vra-Zonde Protestantse gelovigen zullen vra-Zonde Protestantse gelovigen zullen vra-Zonde Protestantse gelovigen zullen vra-Zonde
Protestantse gelovigen zullen vragen: ‘Is die gerichtheid op God door de zonde niet volledig verloren gegaan?’ Augustinus zal de laatste zijn om te ontkennen dat de mens in belangrijke mate door de zonde is aangetast. Toch houdt hij eraan vast dat ook de zondige mens ten diepste bepaald wordt door het ingeschapen godsverlangen. Alleen, de zondigende mens gaat er totaal verkeerd mee om. Die probeert dat verlangen zelf te vervullen, eigenmachtig, met eigen middelen, met allerlei surrogaatoplossingen.
De zondaar kan wel gewoonweg ontkennen dat hij een godsverlangen heeft, maar dat neemt niet weg dat hij wel met dat verlangen door God geschapen is en op Hem aangewezen blijft als zijn uiteindelijke bestemming.
Zonde is juist het ingaan tegen onze wezenlijke betrokkenheid op God, het onszelf zo schaden en ongelukkig maken. Onze zonde wordt dan een tweede, veel pijnlijker bron van onrust. Als wij ons verlangen naar God en Zijn liefde proberen te verdringen en daarvoor surrogaatvervulling zoeken in overmatige consumptie, of dit nu is op het vlak van eten en drinken, seksualiteit, macht of bezit, dan krijgt die jacht naar genieting zelfs een verbeten en mateloos karakter.

Vanuit geloofsperspectief zijn er dus twee soorten van onrust, die in het concrete leven vaak moeilijk te onderscheiden zijn: onrust die ingegeven is met onze geschapen natuur, en onrust die ontstaat doordat wij ons ingeschapen verlangen willen ontkennen of eigenmachtig willen vervullen.

Liefde
Augustinus spreekt over de rust die wij kunnen vinden in God, in relatie met Hem. God is onze oorsprong en onze bestemming. Voor Augustinus is niet minder belangrijk dat God alleen ons die vervulling van dat verlangen naar Hem kan geven. Het is geschenk van Gods genade.Belangrijk is het hierbij te noemen het centrale begrip liefde. Ieder mens die iets weet van de liefde, beseft dat wij niet zelf kunnen regelen of afdwingen dat de ander – God of een mens – mij liefheeft. Wij ervaren de liefde als het antwoord op het diepste en meest natuurlijke verlangen van ons hart, tegelijk is de liefde altijd een vrij geschenk van de Ander.

Ons levensgevoel
Eeuwenlang is deze augustijnse visie op God en de mens bepalend geweest in geloof, kerk en theologie. En onrust is een verschijnsel dat wij allen ook vandaag maar al te goed kennen, in al zijn moderne vormen en waaraan wij heel erg kunnen lijden.
Maar kunnen wij in onze moderne westerse samenleving God nog ervaren als antwoord op onze onrust? Is gedurende de laatste eeuwen in de westerse samenleving het gevoel niet steeds sterker geworden dat God overbodig is? Waren geloof en kerk eigenlijk niet een belemmering voor natuurlijke groei naar meer geluk en humaniteit?
Ons levensgevoel in de westerse cultuur van de 21e eeuw staat in veel opzichten ver af van dat in de vroegchristelijke Oudheid en de Middeleeuwen. Maar ieder die zijn ogen er niet voor sluit, kan zien hoezeer onze geseculariseerde cultuur wordt gedreven door rusteloze levensdorst. Onrustig is ons hart tot het rust vindt in God.

Ds. M.J. Tekelenburg is hervormd predikant te Reeuwijk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen