Beza spil in Reformatie

Het is een lijvig boek, evenals de andere uit deze serie, zoals over Luther en Calvijn. Het heeft me diep onder de indruk gebracht van deze hervormer. Beza blijkt een ‘topfiguur’ uit de Reformatie te zijn, niet minder dan de evenknie van Calvijn

Jeugd en vorming Théodore werd op 24 juni 1519 geboren in het Bourgondische stadje Vézelay. Hij stamde uit een adellijke familie. Nog geen vier jaar oud kwam hij met het oog op zijn vorming in huis bij zijn oom in Parijs.
Enkele jaren later liet deze hem vertrekken naar de beroemde Duitse geleerde Melchior Wolmar voor het onderwijs in de klassieke talen en in het recht. Beza’s scholing was zó grondig dat schrijven in het Latijn hem gemakkelijker afging dan in het Frans, zijn moedertaal. Belangrijker is echter dat hij in Wolmar een geestelijke vader vond, die hem voorliefde bijbracht voor de Schrift en de Reformatie. Maar van een besliste keuze kwam (nog) niet. Liever wijdde Beza zich met zijn vrienden aan poëzie en filosofie, waarbij hij veel lof oogstte. Dankzij royale inkomsten uit kerkelijke functies kon dat. Maar er kwam een kentering: Beza raakte steeds meer onder de invloed van Calvijn en Bullinger, de opvolger van Zwingli in Zürich. De definitieve doorbraak bracht een ernstige ziekte in 1548. Zo ontkwam hij – zoals hij later schreef – aan de drievoudige valstrik van de duivel: de verlokkingen van genot, literaire roem en een carrière aan het hof. ‘Het is God zelf die mij aan deze gevaren deed ontsnappen.’
In oktober van dat jaar trouwde hij met Claudine Denosse, een Parijse koopmansdochter. De huwelijkdienst een maand later werd geleid door Calvijn. Daarop deed het Franse parlement Beza in de ban en werd hij van zijn bezittingen vervallen verklaard.

Lausanne en Genève Al snel groeide er een hechte band tussen Calvijn en Beza. Omdat er echter voor De Bèze geen werk was in Genève, werd hij hoogleraar Grieks in Lausanne. Volop bleek zijn begaafdheid: hij ontwikkelde zich tot veelzijdig geleerde, theoloog, kerkelijk diplomaat, raadgever. Hij was een groot kenner van het Nieuwe Testament. Hij schreef polemische werken, evenals een beroemd geworden toneelstuk, Abraham sacrifiant, een treurspel over het offer van Izak, gemaakt voor de studenten, die het speelden bij promotiefeesten Beza wilde laten zien hoe ver het vertrouwen van een mens op God kan reiken. In 1558 kwam het in Lausanne tot een diepgaand conflict tussen kerk en overheid. Beza nam ontslag en vertrok met zijn vrouw naar Genève. Daar ontving Calvijn hem maar al te graag en hij benoemde hem tot rector van de nieuw opgerichte academie, waar hij samen met Calvijn theologisch onderwijs gaf. Na diens overlijden stelde hij als eerste zijn leven te boek: La vie de Jean Calvin. Bovendien werd Beza voorzitter van de raad van predikanten. Ook toen hij officieel als zodanig terugtrad, bleef hij de geestelijke leider. Théodore de Bèze stierf in vrede op 13 oktober 1605. Van de belangrijke reformatorische leiders was hij de enige die tot in de zeventiende eeuw actief bleef. Hij wilde graag begraven worden bij zijn vrouw, maar het stadsbestuur besliste anders: Beza moest rusten vlak naast de kathedraal St. Pierre, in hartje Genève. Die plaats kwam hem toe, al protesteerden de predikanten: voor de dood is immers iedereen gelijk.
Daardoor geïnspireerd nam hij zelf de berijming ter hand. Door het wegvallen van Calvijns meesterdichter Clément Marot was nog maar een derde deel van het psalter berijmd. Toevallig stuitte Calvijn op Beza’s probeersels. Hij merkte dat deze kwaliteit hadden, meer dan van anderen die geprobeerd hadden het werk van Marot voort te zetten. Dringend vroeg hij Beza de berijming te voltooien. En al was het een enorme opdracht, Calvijn iets weigeren kon Beza niet. In 1562 kwam het volledige psalter van de pers. De berijmingen bleven dicht bij de bijbeltekst. Bekwame componisten hadden voor mooie en goed zingbare melodieën gezorgd. De roosters voor het zingen van de psalmen in de kerk werden aangepast. Elk halfjaar zong de gemeente het hele psalmboek door!
Wij beseffen amper wat voor groot kerkelijk én cultureel gebeuren de verschijning van deze psalmberijming is geweest. Wij zijn er in elk geval erfgenamen van, alsook getuigen die ervaren hoezeer de poëzie en de muziek van het Geneefse psalter ons hart raakt.

Gesprekken
Beza heeft veel gereisd, zeker in zijn geboorteland Frankrijk. Overal hadden mensen zijn kennis en inzicht nodig. Hij deed mee aan godsdienstgesprekken en synodes, waarvoor hij door de Franse reformatorisch gezinde vorsten uitgenodigd werd. Bekend werd het godsdienstgesprek in 1561 te Poissy (ten noordwesten van Parijs). De koningin- moeder ontving Beza zeer vriendelijk. Hij moest preken aan het hof. Het gesprek zelf verliep niet gelijkwaardig. Beza en zijn collega’s werden pas ontvangen nadat de vergadering geopend was. Maar dat weerhield hem er niet van om aan het begin van zijn eerste toespraak neer te knielen in de zaal en het gebed uit te spreken dat elke zondag in Genève klonk. Het bevatte een belijdenis van schuld, een beroep op genade en een bede om hulp.

Oorlogen
Helaas leverde dit beraad weinig tot niets op. Het effende slechts de weg naar de godsdienstoorlogen waardoor Frankrijk tientallen jaren lang verscheurd werd en die voor een groot deel het leven van Beza gestempeld hebben. Het deed hem ooit zeggen tegen een van de prinsen van Bourbon: ‘Sire, het is naar waarheid aan de kerk van God, in de naam waarvan ik spreek, om slagen te dulden en niet om die te geven. Maar ook behage het u zich te herinneren dat de kerk een aambeeld is dat veel hamers heeft gekend.’ Dieptepunt was de Bartholomeüsnacht van 23 op 24 augustus 1572. Toen werden protestanten uit de Franse adel, in Parijs bijeen voor een koninklijk huwelijk, massaal afgeslacht. Moordpartijen in het hele land volgden. In 1598 werd het Edict van Nantes gesloten: de gereformeerden kregen enige vrijheid. Maar hun aandeel in de bevolking was van een derde tot een tiende teruggebracht.

Uitverkiezing
Bekend is Beza ook geworden door het gedetailleerde overzicht dat hij heeft gegeven van verkiezing en verwerping, de Tabula. Links zien we hoe God Zijn deugden verheerlijkt in het heil van de uitverkorenen, rechts in de ondergang van de verworpenen. Veel kritiek is er op deze ‘systeembouw’ altijd geweest. Dat neemt niet weg dat de verkiezing aan Beza’s prediking en theologiseren grote kracht en troost heeft verleend. Hij weet wat er in een mensenhart omgaat wanneer het door genade wordt aangeraakt en door twijfel bestreden

Ds. H.J. Lam is hervormd predikant te Ridderkerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen