Boekbesprekingen

Het is geen geringe prestatie om op 82-jarige leeftijd en studie als deze te publiceren. Er spreekt ook een enorme gedrevenheid uit. Dr. De Knijff signaleert ontwikkelingen in wetenschap en samenleving die hem grote zorgen baren. In dit boek analyseert hij scherp welke wissel er is omgegaan in de wetenschap, onder invloed van maatschappelijke veranderingen, en ook met grote maatschappelijke gevolgen. De auteur zet in bij het bekende boek van Geert Mak, Hoe God verdween uit Jorwerd. De grote lijn door het boek is dat het proces van de secularisatie niet alleen ingrijpende gevolgen voor de maatschappij gehad heeft, maar ook voor de wetenschappen.
Onder invloed van het Verlichtingsdenken is God als verklarende factor van alles wat er om ons heen gebeurt, eerst verwijderd uit de natuurwetenschappen. Dit laat zich nog altijd goed illustreren aan de hand van het verhaal van de natuurwetenschapper Laplace, die op de vraag van Napoleon waarom God nergens in zijn werk te vinden was, antwoordde: ‘Sire, die hypothese heb ik niet nodig.’ Er is hier wel een kanttekening bij te maken. Het feit dat God geen onderdeel meer uitmaakte van het natuurwetenschappelijk onderzoek, hoeft niet te betekenen dat er geen erkenning is van Zijn hand in de verschijnselen die de natuurwetenschapper bestudeert. De ‘scope’ van het onderzoek is slechts methodisch ingeperkt: de natuurwetenschapper kijkt alleen naar hoe God de dingen leidt en niet naar het feit dat Hij het is Die dat doet. De natuurwetenschapper zet oogkleppen op, zodat hij alleen dingen ziet die geen wil en geen emotie hebben (namelijk materie en energie). Hij moet zich wel realiseren dat hij dan geen uitspraken meer over God kan doen. Hij kan dus niet beweren dat hij bewezen heeft dat God niet bestaat.
Anders zou dat kunnen liggen in de geschiedwetenschappen. Dr. De Knijff laat zien dat ook hier de ‘hand Gods’ uit de wetenschap verdwenen is. Bij de geschiedwetenschappen gaat het echter om verschijnselen die wel met wil en emotie te maken hebben. Dat betreft dan wel in eerste instantie menselijke wil en emotie, en ook hier bestaat de mogelijkheid om alleen methodisch af te zien van Gods invloed en de wetenschap te beperken tot de menselijke invloeden. Waar De Knijff echter naar toe wil, is een nog verdergaande invloed van de secularisatie, die geenszins onschuldig is, omdat ze niet slechts de onderzoeksmethodiek betreft, maar de visie op de werkelijkheid. Het grote motief achter de uitsluiting van God uit de wetenschappelijke methode was namelijk vaak – hoewel niet noodzakelijk – een materialistische visie op de werkelijkheid. In die visie is het uitsluiten van alles wat niet materieel is logisch, want er bestaat eenvoudigweg niet meer dan dat. In die visie worden de natuurwetenschappen het grote ideaal voor alle andere wetenschappen. Zo werden de mens- en maatschappijwetenschappen in een nieuw licht gezien: in feite hadden ook zij niets te maken met wil of emotie omdat die slechts een bijverschijnsel van materiële processen zijn.
Het duidelijkst wordt dat uitgedrukt in de titel van een bekend geworden boek van neurowetenschapper Dick Swaab, Wij zijn ons brein. Wij bestaan alleen uit moleculen die met elkaar reageren zodat elektrische signalen ontstaan en die houden wij voor wil en emotie, maar ze zijn volgens het materialisme niet meer dan materiële verschijnselen. Er is geen sprake meer van een ‘geest’, die anders van aard is dan de materie. Hiertegenover zet dr. De Knijff een vurig pleidooi voor ‘tegenwoordigheid van geest’, en daarmee bedoelt hij dat wij weer recht moeten doen aan het feit dat er meer is dan materie. Als de Bijbel spreekt over geest en ziel, dan gaat het werkelijk over iets anders dan een bijverschijnsel van materie. De reductie van de mens tot materie is zo’n degradatie van het bijbelse mensbeeld dat het niet anders kan of de schade die dit mensbeeld aanricht is enorm. Ethiek wordt een evolutionair verschijnsel en godsdienst een combinatie van elektrische prikkels die mensen houden voor geloof in iets of iemand.
Het boek van De Knijff is zeker niet het eerste waarin en dergelijk pleidooi gehouden wordt. Maar het biedt wel een uitgebreide analyse en is daarmee geen lectuur even voor het slapen gaan. Wie de concentratie er voor over heeft, wordt rijk beloond.

Dr. H.W. de Knijff Tegenwoordigheid van geest als Europese uitdaging. Over secularisatie, wetenschap en christelijk geloof. Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 368 blz.; € 29,90

M.J. de Vries, Papendrecht

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen