‘De koningin is hervormd’

Het bezoek aan de hervormde kerk in Scherpenzeel was hem slecht bevallen. Ze zongen er langzaam en aan de preek scheen geen einde te komen. ‘Dan kon je toch maar beter gereformeerd zijn!’ zei de jeugdige Bert Klei ’s maandags op het schoolplein. Hij wist zijn hervormde klasgenoten met die woorden tot een bedremmeld zwijgen te brengen. Op één meisje na, dat haar tong naar hem uitstak en triomfantelijk uitriep: ‘Maar de koningin is lekker hervormd!
Daar had Bert Klei niet van terug, schreef hij later in zijn vaste rubriek in Trouw. Een oudere geloofsgenoot zei later tegen hem dat hij op dat moment had moeten zeggen: ‘Maar Colijn is de baas en die is lekker gereformeerd!’ Daar had hij niet aan gedacht, en het had misschien ook weinig indruk gemaakt. Want in het Veluwse dorp waar Bert Klei opgroeide, waren alle notabelen hervormd. De burgemeester was het, en ook de douairière die het plaatselijke kasteeltje bewoonde.

Hoevelaken
Wie kent niet het prachtige boekje … In het rechte spoor, dat ds. C. van der Wal over zijn vader ds. B. van der Wal schreef ? Van 1911 tot 1917 stond hij in Hoevelaken, waar ‘het Huis Hoevelaken’ werd bewoond door baron J.E.N. Schimmelpenninck van der Oye. De baron was een trouw kerkganger en ‘zat ook aan aan de Avondmaalsdis’. Hij leefde vanuit de geest van het Réveil en zorgde er uit eigen middelen voor dat de christelijke school in het dorp financieel uitkwam. Hij was politicus en was De Savornin Lohman gevolgd toen die Kuypers ARP verliet. Hij was voorzitter van de Eerste Kamer. Ds. Van der Wal leidde in 1914 zijn begrafenis, waarbij niet alleen politici maar ook leden van de koninklijke familie aanwezig waren.

Trits
Het stukje van Klei en de biografie van ds. Van der Wal roepen herinneringen op aan een drieslag die ooit een levende werkelijkheid is geweest: de trits kerk-Oranje-vaderland. In die gedachtegang is ons land ontstaan uit de strijd om de vrijheid van het christelijk geloof, zoals prof. Paul Scholten nog tijdens de Tweede Wereldoorlog betoogde. In die strijd hadden de Oranjes een voortrekkersrol gespeeld en daarna hadden zij zich opgesteld als beschermheren van de Vaderlandse Kerk (tegen alle erastianisme in) en van het volk (tegen de regenteske dwingelandij in). In het Scherpenzeel van Bert Klei en het Hoevelaken van ds. B. van der Wal was die geloofsvoorstelling nog een werkelijkheid geweest.

Holdijk
Broeder mr. Gerrit Holdijk heeft deze traditie in herinnering geroepen toen hij namens zijn partij het woord voerde in de verenigde vergaderingen van de Staten-Generaal die zich over het huwelijk van prins Maurits (1998) en prins Willem-Alexander (2001) bogen. Beiden huwden burgermeisjes van rooms-katholieken huize. Dat was niet om het even, betoogde Holdijk.
‘Voorzitter! Wie maar enigszins op de hoogte is van de geschiedenis van ons vaderland en van het geboorte-uur van Nederland als soevereine natie, weet welk een uitermate gewichtige rol daarbij de godsdienst heeft gespeeld. Zulk een weet ook welk een beslissende rol daarbij ons Oranjehuis heeft gespeeld. Het is deze geschiedenis van het ontstaan van Nederland als protestantse natie, die bepalend is geweest voor de godsdienst van het regerend vorstenhuis. Het staatshoofd heeft zich de eeuwen door verbonden geweten met de gereformeerde religie. Mitsdien is er sprake van een eeuwenoude traditie, waarvan voor zover bekend door slechts één persoon is afgeweken, dat de kroondrager of -draagster en de troonopvolgers behoorden tot de Gereformeerde (Hervormde) Kerk in ons land. Na het herstel van onze onafhankelijkheid als natie in 1813 vond de rondwetgever het zelfs wenselijk in de Grondwet van 1814 de bepaling – artikel 133 – te doen opnemen, dat “de Christelijke Hervormde godsdienst” die van de soevereine vorst was. Ook al verdween deze bepaling weer spoedig, de traditie werd gehandhaafd. De echtgenoot of echtgenote van niet-protestantse huize voegde zich in die traditie. Aan die traditie zijn wij, staatkundig gereformeerden, zeer gehecht. Niet slechts vanuit een particulier gevoelen maar ook vanuit politieke overwegingen, inherent aan onze visie op het welzijn van land en volk.’
Dat waren mooie woorden, en Holdijk voegde de daad bij deze woorden door namens de SGP tegen het huwelijk van prins Maurits met Marilène van den Broek te stemmen.

Niet tegen
Met het huwelijk van prins Willem- Alexander en prinses Máxima stemde hij wel in. Waarom? Het huwelijk werd bevestigd in de hervormde gemeente van Amsterdam. Bovendien had de kroonprins verzekerd dat hij niet katholiek zou worden. Eventuele kinderen van Willem-Alexander en Máxima zouden in de Nederlandse Hervormde Kerk worden gedoopt. Het Huis van Oranje bleef dus protestants en de kinderen zouden in die traditie worden opgevoed. En bovendien: ‘De aanstaande echtgenote van de kroonprins heeft te kennen gegeven dat zij, behorend tot de volkskerk van Argentinië, serieus onderzoekt of zij zich kan aansluiten bij de keus die haar aanstaande man reeds heeft gemaakt door belijdenis van het geloof af te leggen in de Nederlandse Hervormde Kerk. Wij verbinden hieraan de opmerking dat, naar onze overtuiging, een persoonlijke en weloverwogen keuze van de aanstaande bruid de huwelijksband slechts kan versterken, het belang van de opvoeding van eventuele kinderen zou dienen en de band tussen koningshuis en volk zou bevestigen.’

Rooms-katholieke koningin
Van het goede voornemen van Máxima is niets terecht gekomen. Of in ieder geval: als zij al serieus heeft overwogen om in de Nederlandse Hervormde Kerk geloofsbelijdenis af te leggen, is zij tot de conclusie gekomen dat zij dat toch maar niet moest doen. Zij is en blijft lid van ‘de volkskerk van Argentinië’ en bewees die loyaliteit nog onlangs door – weliswaar in een zwarte jurk en zwarte sluier, want de Oranjes zijn en blijven protestant – een paar woorden te wisselen met de huidige paus, die die volkskerk ooit heeft geleid. Onze nieuwe koningin is roomskatholiek.

Relativering
Dat betekent een breuk met een oude, betekenisvolle traditie. Elke rechtgeaarde protestant zal dat een beetje pijn doen. Maar daar zouden we twee relativeringen aan toe kunnen voegen. In de eerste plaats dat het Huis van Oranje als zodanig protestants blijft. De prinsessen Amalia, Alexia en Ariane zijn respectievelijk in de Grote Kerk van Den Haag (door ds. C.A. ter Linden), de Dorpskerk van Wassenaar en de Haagse Kloosterkerk (beide keren door ds. Deodaat van der Boon, predikant in Wassenaar) gedoopt. In de tweede plaats, de oude tegenstelling tussen katholiek en protestants is tamelijk verzacht. Beide kerken delen in de malaise van de secularisatie, en niemand minder dan Antoine Bodar heeft eens geopperd dat katholiek en protestant in de huidige maatschappelijke en politieke discussie eigenlijk schouder aan schouder moeten strijden aan het front dat zich nu aftekent. Daarin staat orthodox tegenover vrijzinnig, protestant en katholiek tegenover een overweldigende liberaal-seculiere meerderheid die weinig sympathie en geduld meer heeft met religie als zodanig of met religieuze minderheden. Liever paaps dan paars dus.

D66
Maar ook deze relativering verdient weer enige relativering. Het Koninklijk Huis staat, als het goed is, boven de partijen en zou dus voor iedere bevolkingsgroep herkenbaar moeten zijn. Ik kan me vergissen, maar het komt mij voor dat dat de laatste jaren steeds minder het geval is. De Oranjes hebben zich naadloos aangesloten bij de politieke en bestuurlijke elite van dit land en delen ook in de politieke voorkeuren van de huidige regenten. Dat blijkt niet zozeer uit de ongebreidelde passie die zij aan de dag leggen voor een ouderwets concept van Ontwikkelingshulp, maar ook uit de uitspraken van prinses Máxima over de multiculturele multiculturele samenleving (‘de Nederlander bestaat niet’) en de eurofilie van koningin Beatrix. De verstandhouding met D66 lijkt mij meer dan uitstekend. In een goede verstandhouding met de oorspronkelijke aanhang wordt veel minder geïnvesteerd.

Het bezoek aan Oene in het kader van de MKZ-crisis en het bijwonen van een kerkdienst daar, behoorden daartoe. Nu telt Oene natuurlijk minimaal voor twee, maar daar is het wel bij gebleven. Daarmee lijken de Oranjes het niet erg te vinden zich in toenemende mate te vervreemden van conservatief, christelijk Nederland

Hoop
Misschien moeten we de nieuwe constellatie voorlopig het voordeel van de twijfel gunnen. En er is altijd reden tot hoop. Keer op keer is in de geschiedenis van de Oranjes gebleken dat er zo maar een goeie kan opstaan – van de Zwijger tot de stadhouder-koning tot Wilhelmina. Voor wie de trits kerk-Oranje-vaderland ondanks alles nog niet betekenisloos is geworden, blijft die mogelijkheid een zaak van verwachting en gebed. Niet om op enig plein triomfantelijk een tong tegen wie dan ook uit te steken, maar om het heil voor ‘dit erfdomein, ons Nederland’ (Gossaert).

Dr. B.J. Spruyt uit Gouda is historicus, publicist en voorzitter van de Edmund Burke Stichting.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen