Een hertenleren thorarol

Een paar gezinnen kozen voor de onderduik, de meerderheid nam de ‘extra’ trein die hen naar Kamp Vught bracht. Slechts een enkeling keerde terug.
De sjoel aan de Singel zou nooit meer in gebruik genomen worden.
De hertenleren thorarol, die al meer dan twee eeuwen in de ark werd bewaard, verhuisde naar de synagoge van Amersfoort, waar hij nog altijd staat.

Tabak
In mijn onlangs verschenen roman Morie vertel ik dit verhaal van de verdwijning van de Nijkerkse gemeenschap van Israëlieten, zoals ze toen nog werden aangeduid, vanuit één jongen. Als Morie acht is, vertelt zijn vader hem over de hertenleren thorarol, die in de ark voorin de sjoel werd bewaard. Ooit was hij meegenomen door Abraham Levi, die zich in 1670 met zijn familie in Amsterdam vestigde.
Vanuit Venetië waren ze naar het noorden getrokken. Ze noemden hem Italiaander. Hij startte een onderneming in de tabakshandel.
De tabak viel niet onder het bewind van de gilden, wat voor Joden verboden terrein was.
Toen zijn bedrijf begon te groeien en zijn zoons gezinnen hadden gesticht, stuurde Abraham hen eropuit. Amsterdam was door de toestroom van de vele vluchtelingen te vol geworden.
Wilden ze het bedrijf uitbreiden, dan moest elders nieuw terrein worden gezocht. Het verhaal ging dat er aan de rand van de Veluwe, rond Nijkerk en Amersfoort, grote successen werden behaald in de tabaksteelt. De combinatie van de vruchtbare grond en de wind van de Zuiderzee maakte tabak uit deze streek geliefd.
Dat had ook de eveneens Italiaans- Joodse Pieter Cesar ondervonden, toen hij zich een eeuw eerder vanuit Harderwijk in Nijkerk had gevestigd.
Voorzover het was na te gaan, maar precies wist eigenlijk niemand het, was het Joodse leven in de stad met zijn komst begonnen. De koopman had net buiten de stad nog een stuk grond gekocht voor een Joodse begraafplaats en was daarna naar Nieuw-Nederland vertrokken, in het voetspoor van andere Nijkerkse avonturiers.

Synagogedienst
Dus toen Mordechai en Jacob Italiaander in 1709 in Nijkerk aankwamen, konden ze zich aansluiten bij de andere Joden in de stad, hoewel de gemeenschap was uitgedund omdat veel handelaars en tabakswerkers inmiddels vertrokken waren. Ze namen hun intrek in het ‘huis met de bijenkorf ’ aan de Koetsendijk en begonnen synagogediensten aan huis te houden. De hertenleren thorarol die hun vader uit Venetië had meegenomen, en die wekelijks op sjabbes werd geopend, was een dierbare herinnering aan de reis die ze hadden afgelegd.
Met de komst van de broers bloeide de tabakshandel opnieuw op en groeide uit tot de belangrijkste levensader voor de stad. Er werden herenhuizen gebouwd en de Grote Kerk werd voorzien van een witte toren en een rijk versierd orgel.

Welvaart
De omvang van de Joodse gemeente groeide gestaag mee met de welvaart van de stad. De hertog van Gelre stond vestiging van Joden in de steden eigenlijk niet toe. Voor Nijkerk maakte hij een uitzondering, ze brachten immers voorspoed? Zo maakten de fortuinlijke Joden uit het zuiden het mogelijk dat arme volksgenoten uit de oostelijke landen zich konden aansluiten.
Arm en berooid kwamen ze aan, brabbelend in hun vreemde Joodse taal. Voorlopig legden ze zich neer bij hoe het ging in het krappe synagogelokaaltje, dat de Italiaanders inmiddels ingericht hadden in een pakhuis.
Daar kwam verandering in toen ze hun eigen sjoel mochten bouwen en ze de riten naar oostjoods gebruik konden doen. Nog geen tien jaar na de opening in 1801 werd het oude lokaal opgeheven en wandelden voortaan alle Joden van Nijkerk op sjabbes naar de sjoel aan de Singel. Ook de hertenleren thorarol verhuisde naar de nieuwe sjoel. Alleen tijdens feestdagen werd het loodzware gevaarte nog uit de ark gehaald en door de sjoel gedragen. Voor de Nijkerkse Joden was dit altijd weer het moment waarop ze werden herinnerd aan waar ze vandaan kwamen en wie ze waren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen