KERST IN DE GOELAG

Goelag’ is de Russische aanduiding van het netwerk van duizenden straf- en werkkampen, elk met een capaciteit van soms vele honderden gevangenen, kampen die in de tijd van Stalin over heel de Sovjet-Unie verspreid lagen, vaak in uiterst afgelegen en onherbergzame streken. Van de eilanden in de Witte Zee tot aan de oevers van de Zwarte Zee, van de poolcirkel tot aan de steppen van Centraal- Azië lag één uitgestrekt en gruwelijk systeem van sovjetdwangarbeid. Het is zo verbijsterend dat je het bijna niet voor mogelijk houdt.

ONVOORSTELBAAR

Deze zomer las ik er een dik boek van bijna 600 pagina’s over, geschreven door Anne Applebaum. Eigenlijk was het helemaal geen vakantielectuur. Je wordt er niet vrolijk van. Integendeel. Maar je wordt er wel een beetje wijzer door. Ik bedoel dat je door kennisname van dit stuk recente geschiedenis wat meer gaat beseffen wat een kostbaar goed de vrijheid is die we in onze tijd en contreien mogen genieten. Het is voor ons onvoorstelbaar dat nog geen eeuw geleden op betrekkelijk korte afstand talloze mannen en vrouwen in absolute willekeur werden opgepakt en opgesloten, niet voor een paar weken of maanden, maar voor tien of twintig jaar, of totdat de dood erop volgde.

HITLER EN STALIN

In dit verband staan twee namen met onheilspellende letters in de annalen van de terreur gebeiteld: Hitler en Stalin. Alle twee hebben ze met behulp van hun slaafse trawanten miljoenen slachtoffers gemaakt. Massaal waren de arrestaties en moordpartijen. Over Hitler wil ik het hier niet hebben. De gaskamers waren zíjn product. De Goelag was het product van Stalin. Het is, tussen haakjes, wel schokkend je te realiseren dat een groot deel van de westerse wereld in de vorige eeuw geruime tijd was uitgeleverd aan de waanzin van die twee gewetenloze moordenaars, en dat de geallieerden de ene moordenaar, Hitler, hebben verslagen met de hulp van de andere, Stalin. Dat is de bizarre ironie van de geschiedenis.

MACHTSWELLUST

Wat was de achtergrond van Stalins brute dictatuur? In één woord: machtswellust. Stalin (1879-1953) was een bezeten mens. Hij leefde als een potentaat, maar werd door achterdocht verteerd. Hij was paranoïde, zoals dat heet. Hij stierf als een wrak, door doodsangst verstikt (zoals zijn dochter Svetlana dat beschreef ).

Rond de jaren ’30 klom hij naar het toppunt van zijn macht. Toen hij in 1929 aan het bewind kwam, had hij één allesbeheersend ideaal: heel dat gigantisch grote land naar zijn hand te zetten via zijn communistische partij, waarvan hij zelf het brein en het brandpunt was. Om de economische achterstand, om niet te zeggen achterlijkheid, te bestrijden bedacht hij een nieuw program van snelle, hysterisch afgedwongen collectivisatie. Miljoenen kleine boeren moesten hun geringe landerijen opgeven en zich aansluiten bij bovenmaatse collectieve boerenbedrijven. Het resultaat was erbarmelijk. Alleen al in de Oekraïne zijn tussen 1932 en 1934 zeven miljoen mensen de hongerdood gestorven. Maar het systeem dicteerde. Wie het waagde deze idioterie te saboteren of er zelfs maar van werd verdacht het te bekritiseren, werd zonder pardon ingerekend om naar een strafkolonie te verdwijnen. Van de ene dag op de andere verschenen vrachtwagens en karren in een dorp, waarop complete families werden opgeladen en weggeruimd. Meer dan twee miljoen boeren zijn in die periode naar Siberië of elders verbannen, van wie er velen in de Goelag eindigden. Op beschuldiging van wát eigenlijk? Ongelooflijk, maar de aanklacht kon simpelweg slaan op het ‘stelen’ (dat wil zeggen het voor jezelf houden) van een pond aardappels of van een handvol appels, terwijl de daders die zich daaraan ‘schuldig’ maakten crepeerden van de honger.

KANAAL

In 1931 kreeg Stalin het in zijn hoofd een enorm kanaal (225 km lang) te laten graven van de Witte Zee naar de Oostzee, dwars door een landschap dat grotendeels uit keihard graniet bestond. Wie anders ‘konden’ dat doen dan dwangarbeiders? Bijna 200.000 gevangenen zwoegden twee jaar lang aan de aanleg, met houten schoppen, primitieve handzagen, pikhouwelen en kruiwagens. Al dat materiaal was ook nog eens met de hand vervaardigd. De temperatuur was in de winter zo ijzig laag dat duizenden alleen al daaraan zijn bezweken. Om nog maar te zwijgen van de massa’s die binnen de poolcirkel zijn gesneuveld in de ijzer-, nikkel- en kolenmijnen.

SOVJETGRAPJE

Om de werkkampen te blijven bevolken en de aanvoer van gevangenen op peil te houden, werden de motieven om tot arrestatie over te gaan steeds buitenissiger. Op het belachelijke af. Het vertellen van een grapje over Stalin, of zelfs het aanhoren daarvan, was al genoeg om te worden verraden en opgehaald. Er is een oud sovjetgrapje in omloop over de wurgende angst die een echtpaar had, toen er op een avond ruw op de deur werd geklopt. Toen ze opendeden, bleek het tot hun opluchting de buurman te zijn die ‘alleen maar’ (!) kwam roepen dat de flat in brand stond. Duizend keer liever brand dan arrestatie. Het vervoer, vaak in onverwarmde veewagons, van huis naar strafkamp was een en al kwelling. Het leven in de kampen is de benaming ‘leven’ nauwelijks waard. In feite zijn de ontberingen door honger, kou (30 tot 50 graden vorst), vernedering en terreur niet te beschrijven. Mensonterend en godgeklaagd.

OPEN HEMEL

En toch, ook daar in die hel van de Goelag deden zich momenten voor waarin de hemel openging. Eén illustratie. Het is kerstavond 1940, in een van de kampen. Op zijn tenen sluipt een geïnterneerde orthodoxe priester die avond behoedzaam door het kamp. Zonder Bijbel of gebedenboek begint hij in iedere barak de woorden van de kerstliturgie te zeggen, in de vertrouwde kerktaal, uitgesproken op nauwelijks verstaanbare fluistertoon, en zo zacht beantwoord dat het wel een zucht lijkt. ‘Kyrie eleison, Christe eleison. Wees ons genadig. Gloria in excelsis Deo…’ Een ooggetuige schreef: ‘De woorden zweefden over ons heen, en de sfeer in de barak, die meestal zo hard en ruw was, veranderde haast onmerkbaar. De gezichten die naar de priester waren gekeerd, werden zachter en ontspanden zich. ‘Alles is veilig’, zei de stem van de man die bij het raam de wacht hield.’

VRIJHEID

Blijkbaar is er een vrijheid die geen Stalin en geen enkel systeem ons kan ontnemen. Christenen die vandaag de dag in Noord-Korea gevangen zitten, zouden het bevestigen. Dat neemt niet weg dat we verwonderd mogen zijn over de politieke vrijheid die ons vandaag in het westen vergund is. Ook dit mag ons tijdens de kerstviering met dankbaarheid vervullen. Als we in onze voorbede maar niet vergeten te denken aan de talloos velen wier vrijheid in Christus met lijfelijke gevangenschap gepaard gaat. Denken? Ja, maar dan zo ‘alsof we ook zelf gevangen zaten’ (Heb.13:3). Wie haalt dat? Zo intens, zo saamhorig. Ik ken er Eén. En ieder die dicht aan het hart van deze mee lijdende Hogepriester verwijlt, deelt in Zijn gezindheid.

Dr. A. de Reuver is hervormd predikant te Serooskerke

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen