HERMENEUTIEK

In het woord hermeneutiek hoor je de naam terug van de Griekse god Hermes. Hij werd beschouwd als de boodschapper van de goden. Hermes was de taak van de vertolking toevertrouwd. Hermeneutiek is nadenken over wat er gebeurt als je iemand probeert te ´verstaan´ of te begrijpen. Toegepast op de Bijbel: hoe sla je de brug tussen de Schriften – ontstaan en ontvangen in een geheel andere tijd en cultuur – naar de hoorder van vandaag? Medio januari stond er in het RD een discussie tussen dr. M. Klaassen (predikant te Sliedrecht) en de Amsterdamse docent dr. P.M. Wisse, wiens boekje Zo zou je kunnen geloven de aandacht trekt. Ds. Klaassen ziet in de opvattingen van Wisse een relativering van het Sola Scriptura van de Reformatie. Allereerst benadrukt ds. Klaassen dat ‘alleen de Schrift’ iets anders is dan de ‘naakte Schrift’.

Sola Scriptura is in de gereformeerde theologie nooit bedoeld alsof alleen de Bijbel gezaghebbend zou zijn. Sola Scriptura is iets anders dan nuda Scriptura: de naakte Schrift. De kreet: ‘De Bijbel en de Bijbel alleen’ lijkt misschien wel gereformeerd, maar is het niet. Die hoort meer bij de doperse traditie of het Amerikaanse fundamentalisme. In de gereformeerde traditie hebben ook andere bronnen nut, mits deze maar ondergeschikt zijn aan de Schrift. (…)

Dr. Klaassen gaat vervolgens in op gedachten van dr. Wisse:

Wisse vindt dat gereformeerden die uitgaan van het sola Scriptura gemakkelijk hun eigen rol in het verstaan en interpreteren van de Bijbel over het hoofd zien. Moderne lezers hebben namelijk niet zomaar meer toegang tot de tekst en de context van de Bijbel. Wie dus meent de Bijbel zomaar te kunnen overplaatsen naar deze tijd en situatie zit ernaast. Tussen de tekst van de Bijbel en de wereld van nu staat namelijk altijd de lezer zelf, met zijn eigen visie en overtuigingen. Natuurlijk heeft Wisse hiermee een punt. Christenen aan het begin van de 21e eeuw moeten zich ervan bewust zijn dat ze in een tijdperk leven dat gekarakteriseerd is als ‘hyperhermeneutisch’. Veel meer dan vorige generaties is men zich in deze tijd bewust dat teksten niet neutraal benaderd kunnen worden. De hermeneutiek van de afgelopen eeuw heeft de ogen van mensen geopend voor de grote rol die zij als lezers hebben in de omgang en interpretatie van teksten uit het verleden. Maar vormt dat een dermate grote belemmering dat niet gesproken zou kunnen worden over de betekenis van de Schrift – en dat dus het sola Scriptura feitelijk onmogelijk is geworden? Nee. Een christen die gelooft dat deze wereld onder de heerschappij van God staat, kan ervan uitgaan dat God ondanks alle ‘ruis’ wel bij machte is Zijn woord door te laten komen. De intenties van de auteur en de Auteur zijn open voor wie daar ontvankelijk voor is. In een gereformeerde omgang met de Schrift mag ruimte zijn voor de persoonlijke impressie die de Schrift op de lezer maakt, terwijl die tegelijk zijn best doet om de bedoeling van de oorspronkelijke schrijver te verstaan. Juist vanuit de overtuiging dat God Zich werkelijk in de Schrift geopenbaard heeft, is het mogelijk om wat Hij ons wilde zeggen op het spoor te komen. Wie het sola Scriptura relativeert, stelt niet alleen een van de kernprincipes van de Reformatie ter discussie, maar erger: die laat zich verdringen van de enige plaats om te staan.

In een reactie maakt Wisse duidelijk dat hij het in veel opzichten met ds. Klaassen eens is. Het punt dat Wisse wil maken, gaat echter minder om een beschrijving van hoe de Reformatie tegen de Bijbel aankeek maar meer om het praktische gebruik van de Schrift.

Wat ik waarneem, zowel bij het geven van Schriftbewijs door gereformeerde theologen als in preken door predikanten, is een praktiseren van het sola Scriptura dat mij onhoudbaar lijkt. Het sola Scriptura wordt gebruikt als een instrument om een absoluut gelijk voor een opvatting te claimen: ik heb gelijk want zo staat het in de Bijbel. Of dat de diepste bedoeling van het sola Scriptura is geweest, doet eigenlijk minder ter zake. Het is een wijdverbreide praktijk om over geloofsstandpunten te discussiëren in termen van ‘Bijbels’ of ‘on-Bijbels’. Het vervelende daarvan is dat, wil je je punt kunnen maken, je je eigen rol bij het interpreteren van die Bijbel even tussen haakjes moet zetten. Je moet doen alsof jouw uitleg van de Bijbel de enige juiste is. Dat tussen haakjes zetten van je eigen rol lijkt mij onhoudbaar, omdat in de praktijk blijkt dat die rol er altijd is. Dat tussen haakjes zetten is ook onvruchtbaar. Theologen hebben bijvoorbeeld vaak motieven voor een bepaalde interpretatie of selectie van teksten die ik graag zou willen onderzoeken om ervan te leren. Dat moffelen ze nu weg omwille van hun theologische gelijk. Je eigen rol zichtbaar maken, is overigens bijzonder nuttig omdat het je er bijvoorbeeld als voorganger voor kan behoeden om steeds vanuit hetzelfde vanzelfsprekende denkkader Bijbelteksten te selecteren en die vervolgens uit te leggen. Daardoor ontstaat grote eenvormigheid in de verkondiging van het Evangelie. (…)

Wisse vraagt dus aandacht voor het feit dat de predikant die de Bijbel uitlegt ook zelf een eigen rol heeft in die uitleg. In zijn column in het Nederlands Dagblad noemt prof. dr. Bernhard Reitsma dat je leesbril. Eerst schetst hij de verscheidenheid in opvattingen onder christenen

De islam is niet het enige waarover christenen van mening verschillen. Ook Israël, homoseksualiteit, de vrouw in het ambt en schepping of evolutie staan hoog in de ranglijst van ‘gevoelige’ thema’s. Als we de kerkgeschiedenis verder doorlopen, dan wordt het niet veel beter. (…) Waar komt die grote verscheidenheid vandaan? (…) Het heeft (…) te maken met hoe christenen de Bijbel lezen. Iedere christen heeft een andere bril op, die gekleurd is door de specifieke context. Daardoor kom je tot heel verschillende manieren van lezen en interpreteren. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn. Anders dan de Koran is de Bijbel een dynamisch boek, dat in elke nieuwe context moet worden uitgelegd en toegepast. God spreekt tot ons in onze eigen wereld en onze eigen taal. Daarom moeten christenen zich juist bewust worden van al die leesbrillen en elkaar erop bevragen. ‘Waarom lees je diezelfde Bijbel anders? En wat zie je dan?’ Zo ga je samen nog meer ontdekken hoe geweldig de drie-enige God is. Zijn liefde is zo groot dat je alle brillen van de wereld kunt gebruiken om er iets van te gaan proeven. Toch zijn al die brillen natuurlijk niet gelijk. Zijn er brillen die helpen het evangelie te begrijpen of die dat juist belemmeren? (…) Uiteindelijk heeft alleen de Bijbel het laatste woord en de enige mogelijkheid is dan ook dat we samen de Bijbel gaan lezen in het geloof dat Gods Woord zelf leven schept, dat het de Geest is die ons overtuigt van waarheid en leugen, van zonde en gerechtigheid. Het gebeurt nog veel te weinig, dat christenen die het niet met elkaar eens zijn, open en eerlijk samen de Bijbel gaan lezen. En dat ze dat dan ook in alle bescheidenheid en nederigheid doen. Want daar ligt misschien wel de grootste valkuil. Er zijn christenen die zeggen dat ze geen leesbril hebben. Dat is link. Je kunt namelijk zeggen dat je geen bril hebt, maar dat betekent niet dat je er ook echt geen hebt. Want iedereen leest de Bijbel met een bepaalde vooronderstelling. (…) Daar is niets mis mee, maar wees daar dan open en eerlijk over. Want anders claim je in wezen dat jouw interpretatie samenvalt met Gods woord. Zoals jij het uitlegt, zo wilde God het zeggen. Dan gaat het pas echt mis.

Over hermeneutiek verscheen onlangs ook een leerzaam themanummer van De Reformatie (Gereformeerd vrijgemaakt) en van Soteria (evangelische theologische bezinning 2013-nr.3). Daarin gaat onder andere dr. G. van den Brink in op de betekenis van het gebed om de verlichting met de heilige Geest voor het verstaan van de Schrift. De bezinning op de vertolking van de Schrift is uiteraard niet nieuw. Graag noem ik hier het in 1991 verschenen mooie boekje van dr. A. Noordegraaf (Reformatiereeks) Leesbril of toverstaf. Ook hij benadrukt dat een beroep op de Geest ‘nooit een alibi tot luiheid, gemakzucht of verstarring’ is.

Ds. G. van Meijeren uit Utrecht is interim-predikant in de Protestantse Kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen