Dood op bestelling

Een man die al ruim twintig jaar in een Belgische gevangenis zit, mag euthanasie krijgen. Het gevangeniswezen gaat akkoord en ook de doktersadviezen zijn gunstig, meldden Vlaamse media vorige week. Het zou de allereerste keer zijn dat een gedetineerde in België euthanasie krijgt. De 48-jarige Antwerpenaar kampt met een ongeneeslijke psychische aandoening. Volgens meerdere bronnen zit hij vast voor twee moorden en een verkrachting.

VOORTREKKERS

n mijn middelbare schooljaren woonden in mijn omgeving twee voortrekkers in het euthanasiedebat. De eerste was de huisarts mevrouw Postma-van Boven uit het Friese Noordwolde, die in oktober 1971 haar ernstig zieke en demente moeder een grote dosis morfine injecteerde, met de dood ten gevolg. De tweede was mevrouw Sybrandy uit het nabijgelegen Vinkega, die in opspraak was gekomen door haar actieve hulp bij sterven op verzoek. Enige tijd later pleitte Huib Drion, oud-raadsheer van de Hoge Raad, voor een middel waardoor ouderen op acceptabele wijze het leven kunnen verlaten (pil van Drion). Het was inmiddels 2001 geworden toen een ruime meerderheid in de Tweede Kamer instemde met het wetsvoorstel dat artsen onder voorwaarden, zonder strafvervolging euthanasie mogen plegen of hulp bieden bij zelfdoding. In 2002 werd de nieuwe wet onder minister Borst (D66) van kracht, een primeur in de wereld.

THEOLOGEN

De ethicus prof.dr. Th. de Boer herinnert eraan hoe theologen (Roscam Abbing, Kuitert) en andere christenen een grote, zo niet cruciale rol speelden in het tot stand komen van deze wet (in: Een theologisch perspectief, 2005). Hadden de gereformeerde en hervormde synode met het rapport ‘Euthanasie en pastoraat’ de deur voor euthanasie al niet op een kier gezet? De cultureel antropoloog prof.dr. H. Driessen voorzag in Pijn en cultuur (2002) dat ‘er met de aanname van deze wet zeker geen einde komen [zou] aan het maatschappelijk debat over euthanasie’. Instemming én verontwaardiging baarde de publicatie van de Nijmeegse hoogleraar criminologie prof.dr. C.I. Dessauw Mag de dokter doden? Argumenten en documenten tegen het euthanasiasme (1986). ‘Is het voor de samenleving niet intolerabel als er mismaakte of psychisch afwijkende kinderen worden geboren? Zijn de economisch improductieve bejaarden ons, de gezonde werkende bevolking, niet alleen maar tot last?’ Met begrippen als ‘zelfbeschikkingsrecht’ en ‘vrijwilligheid’ veegde zij de vloer aan. Niet geheel ten onrechte, dunkt me. Want hoe vrijwillig is vrijwillig? Eerder al noemde ik factoren die de positie van een mens in zijn laatste levensfase (extra) kwetsbaar maken. Een overassertief familielid of vermoeide mantelzorger kunnen een ontoelaatbare druk op de zieke uitoefenen. Schuldgevoelens ten opzichte van de omgeving en de samenleving sturen mogelijk zijn euthanasieverzoek. ‘Ik ben een last- en kostenpost.’ Maar ook angst en onzekerheid voor wat komt, doen een duit in het zakje. Een beslissing kan worden genomen op basis van verkeerde informatie of in een moment van ‘opwelling’.

VERVAGENDE GRENZEN

Kan het ethisch verantwoord zijn om het stervensproces dat onomkeerbaar werd te verkorten? Let wel: de vraag betreft hier niet ongeneeslijk zieken, ernstig gehandicapten en zwaar gedementeerde medemensen, maar richt zich duidelijk op stervenden. Hoe snel het hek van de dam is en we op een hellend vlak terechtkomen bewijst de recente uitspraak van de Britse (r)evolutiebioloog Richard Dawkins dat het immoreel is om kinderen met het syndroom van Down niet tijdig te aborteren. ‘Abort it and try it again.’ Hier is natuurlijk geen sprake van euthanasie, maar van thanasie, doden. Dat gebeurt wanneer de heilzame wet van God het aflegt tegen de heiligheid van de menselijke autonomie, zelfbeschikkingsrecht en emancipatie. En dus houden we al lang geen halt meer bij stervenden, zelfs niet eens meer bij ongeneeslijk zieken, maar is actieve euthanasie een gelegaliseerde handeling die door velen als ethisch correct wordt beschouwd.

BEHANDELING STOPPEN

Dat lichamelijk en geestelijk lijden zo veel als mogelijk worden bestreden is niet het discussiepunt. Beoefening van de humaniteit, de barmhartigheid, de naastenliefde, kan betekenen dat de dosis pijnbestrijdende medicatie moet worden opgehoogd. Ook wanneer dit de dood versnelt doet intreden. Dat de arts hier allereerst pijn bestrijdt en niet het stervensproces beoogt te versnellen, mag duidelijk zijn. Tegelijkertijd betekent ‘eerbied voor het leven’ niet dat we het ten koste van alles tot het uiterste zullen rekken. Staken van zinloos geworden (be)handelingen is ethisch verantwoord en mijns inziens ook meer dan dat. De zieke zal niet om die reden overlijden, hij sterft ten gevolge van zijn ziekte. Dat is een essentieel punt. Gaat het hier nog wel aan te spreken van euthanasie? Sterft de zieke niet ‘gewoon’ zijn eigen dood? Aan de andere kant kan niet behandelen ‘verwijtbare nalatigheid’ betekenen. Neem het voorbeeld van een ernstig depressieve patiënt met overduidelijke suïcidedrang. Of de huidige discussie rondom de legitimiteit van de niet-reanimeerpenning. Twintigduizend medelanders dragen hem inmiddels. Is een arts verplicht om in een niet-hopeloze situatie de nadrukkelijke wens van de op dat moment niet-aanspreekbare patiënt te respecteren?

ACTIEF EN PASSIEF

VU-hoogleraar dr. H.M. Kuitert definieerde in 1981 euthanasie nog als ‘opzettelijk levensverkortend handelen’, waaronder hij ook opzettelijk nalaten van behandelen verstond. Later bleek deze omschrijving onhoudbaar te zijn en werd ze bijgesteld. Ethici gingen onderscheiden tussen passieve en actieve euthanasie en verstonden onder het laatste het ‘in feite benutten van een toevalligheid...’ Bijvoorbeeld ‘een complicatie niet behandelen’ (J.J.M. Michels in Menswaardig sterven). Het blijft de vraag of een scherpe afbakening tussen actief en passief mogelijk is. Sterker: is het wel terecht om te onderscheiden, omdat medisch handelen toch altijd een activiteit impliceert? Er wordt gebruik gemaakt van medicatie met overlijden ten gevolg. De behoefte te onderscheiden zal derhalve vooral door psychologische motieven worden ingegeven.

PALLIATIEVE ZORG

Euthanasie en palliatieve sedatie beogen beide ondraaglijk lijden te verlichten. Drie jaar na de euthanasiewet kwam de artsenorganisatie KNMG met een richtlijn voor palliatieve sedatie. Het medisch ingrijpen is er in dit geval niet op uit om de dood te versnellen, en dat is een fundamenteel onderscheid met euthanasie, aldus de richtlijn. Euthanasie moet daarom ook altijd gemeld worden, in tegenstelling tot palliatieve sedatie waarbij de natuurlijke dood wordt afgewacht. Niet in de zin dat de zieke aan zijn lot wordt overgelaten. Het doel van palliatieve zorg is immers de ernstig zieke een zo goed mogelijke kwaliteit van leven te geven in de laatste fase van zijn leven en sterven. Palliatieve sedatie wordt gestart als volgens de inschatting van de arts de patiënt binnen korte tijd (twee weken) overlijdt en er sprake is van een of meer onbehandelbare ziekten. Heeft hij veel pijn en/of is hij benauwd, dan kan de arts besluiten een bewustzijnsverlagende medicatie te geven. Pijnbestrijding staat hoog genoteerd, niet minder het opsporen van de bron van pijnbeleving. Dat kan angst of depressie zijn.

BARMHARTIGHEID

uthanasie betekent dat men een goede dood sterft. Dat is in vrede met God en de naaste. Het memento mori, gedenk te sterven, is hier op zijn plaats. Het is belangrijk erop toe te zien dat geen ethische grens overschreden wordt. Het verbod tot doden is vooral een barmhartigheidsgebod, een kernpunt in de christelijke ethiek. De heilige Schrift is de enige betrouwbare bron voor theologie en morele kennis, zo zei Calvijn, maar ook Barth. Nergens wordt het recht om het leven in eigen hand te nemen gelegitimeerd. Het is in deze tijd misschien meer dan ooit belangrijk na te denken over wat wij in de laatste levensfase willen, dat te bespreken met de arts en desgewenst vast te laten leggen in het Elektronisch Patiëntendossier (EPD). Ik eindig met een citaat van de eerder genoemde prof. Driessen: ‘De pijnlijke paradox doet zich voor dat de welvarende, technologisch hoogontwikkelde samenleving wat betreft de liefdevolle verzorging van kwetsbare mensen zoals kleine kinderen, zieken en bejaarden, een onderontwikkelde samenleving is geworden.’ Laat dus de stervende, lijdende, chronisch en langdurig zieke naaste vooral niet in de steek. Morgen kun je het zelf zijn.

Ds. J. Belder uit Dordrecht is emeritus predikant ( jbelder@kliksafe. nl).

HANDVATTEN

Onze grondhouding dient te zijn: eerbied voor de levende en voor de stervende mens.

• Fundamenteel voor de christelijke ethiek is dat het leven een gave van God is.

• Geconfronteerd met lijden en sterven past ons vooral ootmoedig luisteren naar de zieke én de Schrift

. • Een euthanasieverzoek moet niet te snel au sérieux genomen worden.

• De vraag naar euthanasie kan een roep om levenshulp zijn.

• Het religieus getint doodsoptimisme van onze tijd is uiterst gevaarlijk.

• Wie beweert dat het beter is om ‘dood’ te zijn, moet wel weten wat dat inhoudt

. • Memento mori.

NPV

Voor ethische vragen over gezondheid en ziekte wil de NPV vraagbaak zijn. De christelijke patiëntenvereniging beschikt over veel inhoudelijke informatie en een uitgebreid netwerk, en heeft een 24/7-telefoonlijn voor urgente vragen rondom het begin en einde van het leven. Ook biedt het nieuwe boek Waardevol leven van de NPV een praktische handreiking bij deze en andere medisch-ethische vragen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen