'Met ontzag en eerbied'

De eredienst is spannend. Vooral omdat er een lijn loopt van de verkondiging van het Evangelie naar de rechterstoel van Christus, zegt Vergunst, algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond. ‘Je zit niet vrijblijvend twee keer per zondag in de kerk. Je zit er nog minder om de preek te beoordelen. Nee, het Woord oordeelt over mijn leven. Een thema als liturgie is in de praktijk spannend, omdat juist in de visie op de inrichting van de eredienst vleugels in een gemeente zichtbaar kunnen worden. Het is werkelijk waar dat mensen een hervormde gemeente soms verlaten, omdat er juist niet of juist wel ritmisch gezongen gaat worden. De kerkenraad heeft dan onvoldoende duidelijkheid kunnen scheppen over wat essentieel is voor de eredienst, over wat de vormgeving in onze hervormdgereformeerde traditie was of is.’

Waarom is de liturgie vandaag veelbesproken?

Vergunst: ‘Een complex aan factoren doet mee. Een belangrijk punt is dat vrijwel ieder doordeweeks zo druk is dat hij of zij voor zijn geestelijk leven het van de zondag- (morgen) moet hebben en op dát moment dan ook wat wil beleven.’ ‘De kerkganger van nu gaat anders naar de kerk dan de kerkganger van vroeger’, meent Uitbeijerse, organist in Moordrecht en Sluipwijk en in het dagelijks leven als docent muziek en ckv werkzaam op het Driestar College in Gouda. ‘Vroeger ging het gros van de Nederlanders naar de kerk. Veel mensen waren dit zo gewend. Tegenwoordig is de kerkgang meer uitzondering dan regel geworden en is ze een bewuste keuze. Hiervoor wil je ook iets terugkrijgen: een kerkelijke gemeente waarin je je thuis voelt. Een kerkdienst waarin je je herkent en aangesproken wordt. Daarbij horen aansprekende en herkenbare uitingen in woord en zang. En daar wil de kerkganger graag inspraak in hebben. In dat laatste zie ik iets van het autonome denken van de huidige samenleving.’

ONBEHAGEN

Vergunst: ‘Daar komt de aandacht voor jongeren bij, die dreigen af te haken. Daar komen de dertigers bij, die grosso modo minder loyaal zijn aan de kerk als instituut, aan de lokale gemeente. Daar komt de aandacht voor de kinderen bij, die vanaf de start van de basisschool al zo anders onderwijs krijgen dan het er in de kerkdienst aan toe gaat zodat het voor ouders een extra inspanning betekent om hen in het geheim van de eredienst te laten ingroeien. En als door invloeden vanuit de cultuur de bandbreedte van een gemeente groter wordt, kristalliseert zich dit rond de eredienst uit, waar we als gemeente samenkomen. Er heerst nogal eens onbehagen over de eredienst, waardoor de vreugde ervan op de achtergrond raakt. Je wordt soms moe van alle negativiteit. Dan is correctie nodig, opdat we blijven zien dat God door het dwaze instrument van de prediking mensen tot de zaligheid wil brengen. God wil wonen bij de mensen. Daarom is de heiligheid het sieraad van Zijn huis.’

Hoe belangrijk is liturgie?

Vergunst: ‘Om de zegen van de zondag te beleven, is het nodig om het karakter van de eredienst te zien. Dat gaat veel verder – veel dieper – dan de vraag of er in de samenkomsten van de gemeente wat langzamer of vlugger gezongen wordt, of er veranderingen in de liturgie plaatshebben. Ik hoop dat mensen door het lezen van In de kerk, bij God scherper gaan zien wat het betekent dat de heilige God Zich genadig tot mensen richt. Hij roept mensen in Zijn huis, Hij wil tot ons spreken van boven het verzoendeksel. In de verkondiging van het Evangelie stelt de HEERE Zichzelf present. De liturgie is de vorm waarin de omgang tussen God en mens plaatsheeft. In de traditie van de Reformatie is hierin gekozen voor soberheid, is de bediening van de verzoening centraal gezet. In de eredienst staat de preek centraal, niet meer het altaar zoals in de Rooms-Katholieke Kerk. Die soberheid, zo heeft Noordmans ons geleerd, wil recht doen aan de gedachte dat de volle eredienst nog uitstaat, dat een kind van God verlangt naar de dag waarop God volmaakt gediend zal worden. Voor die omgang met God mogen we jongeren en ouderen woorden aanreiken, woorden die niet populair zijn, maar wel verstaanbaar. Met dat laatste staan we meer in de lijn van de Reformatie dan in delen van de gereformeerde gezindte wel gedacht wordt.’

ZINGEN

Wat is de betekenis van het lied in de eredienst?

Uitbeijerse: ‘In het gezongen lied, of dat nu een psalm of gezang is, eert de gemeente haar God. Ze looft en prijst Zijn grote Naam. De gemeente brengt al zingend Zijn Woord tot leven in de psalmen en roept daarmee Gods grote daden in herinnering. En de gemeente geeft al zingend een antwoord op Gods Woord als ze de gezangen zingt.’

Welk type lied past in de eredienst?

Uitbeijerse: ‘Een goed lied staat dicht bij de Bijbel of is daar regelrecht op te herleiden. Dat lijkt me een helder theologisch uitgangspunt. En dan noem ik in de eerste plaats de psalmen. Die horen hoe dan ook te klinken in elke eredienst. Wat mij betreft ook op de prachtige melodieën van het Geneefs Psalter, alhoewel psalmzang uit andere muzikale tradities (zoals de Anglicaanse) mij ook na aan het hart ligt. Over geschikte kerkliederen is, behalve het tekstuele uitgangspunt van bijbelgetrouwheid, vanuit muzikaal oogpunt veel te zeggen. Ik denk bijvoorbeeld aan muzikale stijl en vorm. Achter deze twee eenvoudige termen gaat een complexe wereld schuil. Kort gezegd is een goed kerklied geworteld in een rijke kerkmuzikale traditie: het put daaruit en wil daarin ook staan. Een goed kerklied slaat een brede accolade: vanuit de synagoge langs de vroegchristelijke kerk naar het heden. En naar Gods toekomst, niet te vergeten.’

TE VERHEVEN

‘Veel populaire christelijke liederen uit bijvoorbeeld de bundel Opwekking lenen zich daarom niet voor de eredienst. Daarin bespeur ik toch vaak een bepaalde tekstuele en muzikale eenzijdigheid: Jezus is erbij, hoe ik mij ook voel. Voeg hieraan een melodietje toe met een hoog popgehalte en klaar is Kees. Ik zeg het bewust gechargeerd om aan te geven wat mijn bezwaar is. In In de kerk, bij God schrijf ik dat het niet altijd zo zwart-wit ligt. Maar ik wil wel duidelijk aangeven dat deze categorie liederen mijns inziens nooit een plek kan krijgen in de eredienst. Daarvoor zijn ze te plat, te eendimensionaal. Daar is de eredienst te verheven, te goddelijk voor.’

Welke taak ligt er voor de musicus als het gaat over de eredienst?

Uitbeijerse: ‘Dit is zowel een dienende als een educatieve taak. Ik ga nu maar even uit van de kerkorganisten − zij staan in dienst van de kerkelijke gemeente en zijn daarop betrokken. Zij dienen de gemeente door de kerkgangers goed en aangenaam te laten zingen en hen daartoe ook te enthousiasmeren − te be-Geest-eren − met passende muziek voor, tijdens en na de dienst. Tegelijkertijd heeft de kerkmusicus een opvoedende taak. Als het goed is, is hij kenner van kerkmuziek en brengt hij de gemeente daarmee iets bij. Dat heeft altijd een verrassend element in zich: iets ongehoords, iets anders, iets van niveau, iets wat de moeite van het beluisteren en overdenken waard is. Net zoals een goede preek iets verrassends in zich heeft, wat prikkelt tot overdenking en bezinning.’

Hoe wordt de gemeente betrokken op de liturgie?

Uitbeijerse: ‘Hier ligt voor predikanten een belangrijke rol. Het lijkt erop dat tijdens hun opleiding summier aandacht is voor de liturgie. Maar het zijn juist de predikanten die een goede theologische invulling aan de liturgie moeten geven en in de praktijk de bezinning hierop moeten leiden. Hier ligt ook een prachtige taak voor kerkenraden en kerkmusici. Er is in dat opzicht nog een wereld te winnen. Eerlijk gezegd vind ik veel kerkdiensten van gemeenten die zich tot de Gereformeerde Bond rekenen in liturgisch opzicht nogal armoedig en plat. Er is helaas maar zeer beperkt aandacht voor stijl en symboliek. We zien er vaak de noodzaak niet van in. Maar ik geloof dat meer aandacht voor dit soort aspecten in de eredienst de betrokkenheid van de gemeente zou vergroten. Er is dus werk aan de winkel. Laten kerkenraden zich bezinnen op de eredienst, bijvoorbeeld aan de hand van het prachtige boek Het heilige gebeurt van prof.dr. F.G. Immink. Ik hoop dat kerkmusici de ruimte krijgen om hun kennis te delen als het gaat om de muzikale invulling van de eredienst.’

Wat is het doel van de bundel?

Vergunst: ‘Uitstijgen boven de kleinere discussies door centraal te stellen dat de gemeente zich in de eredienst voor het aangezicht van God plaatst, Die op de wijze van het verbond met Zijn gemeente om wil gaan. Daarna een handreiking bieden in actuele vragen. Zo schrijft ds. P.J. Teeuw over de vraag of we moeten rekenen met doelgroepen in de eredienst, behandelt dr. W. Verboom welke stijl de eredienst mag kenmerken enzovoort.’

GOD CENTRAAL

Wat zouden we vandaag meer in beeld moeten krijgen? Vergunst: ‘In Hebreeën 12 staat dat we God hebben te dienen ‘op een Hem welgevallige wijze, met ontzag en eerbied’. De beslissingen vallen dus niet op basis van wat ons goed lijkt, wat ons aanspreekt, maar op grond van de richtlijnen die de Heere ons gegeven heeft.’

Welk advies is er voor wie liturgische beslissingen moeten nemen?

Vergunst: ‘Laten kerkenraden helder hebben waarom het in de eredienst gaat. In de kerk, bij God kan hen daarbij van dienst zijn. Dan komen we toch terecht bij grondwoorden als prediking, ambt, verbond, belijdenis, ook bij de psalmen – en ontdekken we dat dit geen versmalling betekent, maar diep en breed is. God centraal stellen, omdat Hij naar ons omgezien heeft, dat houden we langer vol dan zingen over onze eigen ervaringen.’

N.a.v. P.J. Vergunst (red.), ‘In de kerk, bij God. Aspecten van de reformatorische eredienst’, uitg. Royal Jongbloed, Heerenveen; 144 blz.; € 12,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen