Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

'Nu daagt het in het oosten'

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

'Nu daagt het in het oosten'

'Advents- en kerstpoëzie [2, slot]

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Nu daagt het in het oosten is een bijzonder adventslied. Het is ruim een eeuw oud, maar heeft bouwstenen uit een tragische middeleeuwse ballade.

In de dichtbundel Over-Ysselsche Sangen en Dichten van Jacob Revius komt een gedicht voor, een lied, dat begint met de regels: Bloedige wolf, waarheen zo snel? Saul, Saul, wacht u wel Dus verbolgen Te vervolgen Hem die alle dink vermag, Of u genaakt een kwaden dag. Met die ‘bloedige wolf ’ is Saulus bedoeld, die voor zijn bekering de christenen vervolgt. Het opmerkelijke is dat Revius met dit geestelijke gedicht ‘aanleunt’ tegen een wereldlijk lied van zijn tijdgenoot Hooft, die hij als dichter bewonderde. Het lied van Hooft, populair in zijn tijd, is geen geestelijk lied maar een liefdeslied, waarin de ‘nimf ’ Galathea wordt aangesproken en dat zo begint: Vluchtige nimf, waarheen zo snel? Galathea, wacht u wel Het is overduidelijk: voor zijn christelijk lied nam Revius allerlei elementen over uit een door hem bewonderd niet-christelijk gedicht.

CONTRAFACT
Revius’ werkwijze in bovengenoemd gedicht is een bekend procedé. We spreken in zo’n geval van een ‘contrafact’ (letterlijk: tegenmaaksel). Contrafacten kwamen in de Gouden Eeuw veel voor. Een wereldlijk lied kon worden omgevormd tot een geestelijk lied, een oorspronkelijk rooms lied tot een protestants lied, enzovoorts.
Ook sommige advents- en kerstliederen zijn ontstaan als omwerking van een wereldlijk lied. Een goed voorbeeld is ‘Een roze, fris ontloken’ (of ‘Er is een roos ontloken’), dat aanvankelijk een kerstlied was van roomse snit , maar werd getransformeerd tot een protestants lied.
Ook het adventslied ‘Nu daagt het in het oosten’ ontstond als contrafact. De beginregels laten dit helder zien:
Nu daagt het in het oosten,
het licht schijnt overal:
Hij komt de volken troosten,
die eeuwig heersen zal.

De eerste twee regels gaan overduidelijk terug op een wereldlijk lied van zo’n vijf eeuwen geleden, een volksballade: een verhalend lied in eenvoudige taal, vaak gesitueerd in een ridderlijke sfeer en met een tragische afloop. Die middeleeuwse ballade begint als volgt:

Het daghet inden oosten,
het lichtet overal.
Hoe luttel weet mijn liefken,
och, waer ick henen sal!

Het is een tragisch lied. Als het dag wordt – ‘het daghet’ − verneemt een jonkvrouw dat haar geliefde door een rivaal gedood is in een duel. Ze begraaft dan in haar eentje haar geliefde en gaat daarna het klooster in. Allerlei woorden en beelden uit dit wereldlijk lied – bijvoorbeeld dat de duisternis wijkt voor het licht – vinden we terug in het adventslied, maar met een totaal andere inhoud: het is omgevormd tot een christelijk lied.

DIACONESSENLIED
Het adventstlied ‘Nu daagt het in het oosten’ is ruim een eeuw oud. De dichter was de predikant dr. Johannes Riemens sr. (1843- 1908), die niet verward moet worden met zijn zoon dr. J. Riemens jr. Ds. Riemens sr. was zeer actief op het terrein van het geestelijke lied: hij had de hand – als samensteller, vertaler en dichter – in diverse
bundels met geestelijke liederen. Riemens raakte betrokken bij het protestants-christelijke diaconessenwerk, dat in Duitsland begon en ook overwaaide naar Nederland: verpleging, ziekenzorg als bijbelse opdracht. In 1893 ontstond in een villa te Rotterdam − hij was daar predikant − een diaconessenhuis waar hij als voorzitter nauw bij betrokken was, ook bij de diaconessenopleiding.
In het diaconessenwerk, dat zich landelijk uitbreidde, ontstond behoefte aan een eigen liedbundel. Riemens werd gevraagd die taak op zich te nemen en in 1905 verscheen de bundel Liefde en lof, met bijna 200 vertalingen, bewerkingen en eigen liederen. Een daarvan is het adventslied ‘Het daget in den Oosten’, opgebouwd met bouwstenen uit de middeleeuwse ballade.

BREDERE BEKENDHEID
Het lied van Riemens kreeg vanaf de jaren dertig ruimere bekendheid buiten de diaconessenkring. Dit is de tweede fase in de ontstaansgeschiedenis. Het werd opgenomen in diverse kerkelijke liedbundels, waaronder de hervormde bundel Psalmen en gezangen (1938), het Liedboek voor de kerken (1973) en ten slotte het recente Liedboek van 2013. Maar niet zonder wijzigingen. Die wijzigingen, in verschillende etappes, betreffen allereerst het verouderde taalgebruik. Het eerste en laatste couplet in Riemens’ gedicht beginnen met de regel: ‘Het daget in den Oosten’ en dat is geen twintigste-eeuwse taal maar Middelnederlands. Daarom werd de regel omgezet in eigentijdse taal: ‘Nu daagt het in het oosten’. Naamvallen verdwenen, interpunctie en spelling werden aangepast. En in het laatste couplet werd ‘Nu daagt het’ gewijzigd in ‘Reeds daagt het’, een wijziging die het voortschrijden van de tijd aangeeft, dichter bij de wederkomst. De belangrijkste ingreep was dat zeven coupletten werden teruggebracht tot vijf, waardoor het lied compacter en krachtiger werd en meer geconcentreerd op de tegenstelling ‘licht’ en ‘duisternis’.maar Middelnederlands. Daarom werd de regel omgezet in eigentijdse taal: ‘Nu daagt het in het oosten’. Naamvallen verdwenen, interpunctie en spelling werden aangepast. En in het laatste couplet werd ‘Nu daagt het’ gewijzigd in ‘Reeds daagt het’, een wijziging die het voortschrijden van de tijd aangeeft, dichter bij de wederkomst. De belangrijkste ingreep was dat zeven coupletten werden teruggebracht tot vijf, waardoor het lied compacter en krachtiger werd en meer geconcentreerd op de tegenstelling ‘licht’ en ‘duisternis’.
Zo ontstond , al in het Liedboek van 1973, de volgende versie die thans de meest gangbare is. De mooie cyclische bouw van Riemens – zie het (vrijwel) identieke eerste en laatste couplet − bleef gehandhaafd. Alle accent valt zo op Christus, de Zon, het Licht der wereld: Hij komt de volken troosten.

JESAJA SPREEKT
Fundamentele tegenstellingen doortrekken het hele lied: dag tegenover nacht, licht tegenover duisternis. Juist deze tegenstellingen laten zien dat kernwoorden van het lied zijn terug te voeren tot bepaalde passages in het boek Jesaja, in het bijzonder hoofdstuk 9 over het Messiaanse heil en hoofdstuk 60 over het herstelde Sion. In Jesaja 9 lezen we: ‘Het volk dat in duisternis wandelt zal een groot licht zien.’ En de uitdrukking ‘schaduw van de dood’ in het derde couplet verwijst naar hetzelfde hoofdstuk: ‘Zij die wonen in het land van de schaduw van de dood (...).’ Zo verbindt het lied op prachtige wijze het Oude en Nieuwe Testament.
‘Nu daagt het in het oosten’ is een bijzonder adventslied. Het startpunt was een wereldlijk lied over een tragische liefde, het eindpunt is een christelijk lied dat getuigt van Gods wonderlijke leiding met deze wereld: Hij doorbreekt de duisternis, Hij zorgt voor een ‘dageraad’ in diepere zin en Hij wil ons brengen naar het Licht.


NU DAAGT HET IN HET OOSTEN
Nu daagt het in het oosten,
het licht schijnt overal:
Hij komt de volken troosten,
die eeuwig heersen zal.

De duisternis gaat wijken
van de eeuwenlange nacht.
Een nieuwe dag gaat prijken
met ongekende pracht

Zij, die gebonden zaten
in schaduw van de dood,
van God en mens verlaten
− begroeten ’t morgenrood.

De zonne, voor wier stralen
het nachtlijk duister zwicht,
en die zal zegepralen,
is Christus, ’t eeuwig licht!

Reeds daagt het in het oosten,
het licht schijnt overal:
Hij komt de volken troosten,
die eeuwig heersen zal.


J. de Gier

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 19 december 2014

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

'Nu daagt het in het oosten'

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 19 december 2014

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's