Globaal bekeken

Hoe ziet ‘de christelijke burger’ eruit?, vraagt dr. B.J. Spruyt in zijn recent verschenen boek Voor religie en vrijheid.

Voor een voorbeeldige proeve zouden we ons kunnen verplaatsen naar Veere, begin zeventiende eeuw, waar de plaatselijke notaris op een morgen vroeg ontwaakt. Hij maakt een wandeling over de dijk langs het ‘pekelachtig nat’, naar zijn hof in Zanddijk. Er ligt een zilveren dauw over de velden, die door de opkomende zon langzaam verdwijnt. De vogels zijn al ontwaakt en vervullen de ochtendlucht met hun gezang, dat vrolijk en veelstemmig opklinkt. Alles doet zijn werk, naar zijn orde. De boer beploegt het land, de herder bewaakt al fluit spelend zijn kudde, bijen zwermen rondom de bloemen, bomen geven hun geur, vissen snellen door het water – en de man spreekt zichzelf vermanend toe. (…)
Dient hij de ‘Hemelvoogd’ die alles heeft geschapen niet groot te maken met het talent dat hij heeft ontvangen, en het verlangen te vervullen om te verbreiden ‘de daad en ’t wonderlicke werck
dat God door zijn zijnen Soon ghedaan heeft voor zijn Kerck?’
(…) Deze man was Adriaen Valerius. (…) Het gedicht doet denken aan het gedicht waarmee zijn geestverwant Jacob Revius enkele jaren later zijn Overijsselsche sangen en dichten (1630) zal openen:

Waer ick een nachtegael, ick wou mijn Schepper eren
Met sijnen grooten lof altijd te quintileren
Dat bosschen, berch en dal sou deunen vanden clanck,
En de wout-vogeltjens vergeten haren sanck.

***

Na de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland waren er rondom enkele predikanten geruchtmakende zaken: ds. K. Hendrikse (Geloven in een God die niet bestaat), recent ds. E.J.A. van der Kaaij, die ontkent dat Jezus werkelijk heeft bestaan. In Ecclesia, uitgave van de ‘Vrienden van Kohlbrugge’, haalt M. de Admirant enkele soortgelijke zaken naar voren uit de negentiende eeuw. Niets nieuws onder de zon (helaas!).

• Zo speelde in het begin van de twintigste eeuw in de Nederlandse Hervormde Kerk een zaak, die veel deining teweegbracht. Dr. Louis Adriën Bähler (1867-1941), vrijzinnig predikant te Oosterwolde (in de classis Heerenveen) huldigde boeddhistische gevoelens en gaf daarvan blijk in een voorrede voor het dor hem vertaalde geschrift Het “christelijk” barbarendom van Europa. Naar zijn mening kon het christendom best wat van het boeddhisme leren. Er werd een klacht tegen de predikant ingediend, die daarop door het provinciaal kerkbestuur van Friesland werd geschorst. In 1905 werd hij echter door de landelijke synode vrijgesproken. (…) Veelzeggend is het opschrift boven een artikel van de Friese predikant, historicus en publicist J.J. Kalma in de Leeuwarder Courant van 31-12-1976: ‘Dr. Louis Adriën Bähler, een verwoester der kerk’.

• Conrad Busken Huet (1826-1886), afstammeling van Franse refugiés en behorend tot een Waalse familie, kwam tijdens zijn studie in Leiden onder beslag van de moderne theologie van J.H. Scholten. Als predikant van de Waalse gemeente te Haarlem publiceerde hij Brieven over den Bijbel, die in kerkelijke kringen veel kritiek ontmoetten. Hij populariseerde de ideeën van de Duitse theoloog David Strausz, auteur van ‘Das Leben Jesu’ (1838), waarin de figuur van Jezus in de evangeliën werd opgevat als een mythische verbeelding. (…) In 1862 legde hij zijn ambt neer. Dit voorbeeld werd in 1865 gevolgd door de Waalse predikant in Rotterdam Allard Pierson, met wie Busken Huet goed bevriend was.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen