Kerk en privacy

Al vele jaren houdt dr. Jacques Schenderling, nu predikant in Alphen aan den Rijn, zich bezig met ethische thema’s. Hij schreef onder andere het standaardwerk Beroepsethiek voor pastores. In Confessioneel gaat hij in op praktische vragen rondom kerk en privacy. De komst van internet biedt voor gemeenten veel mogelijkheden maar er moeten ook steeds weer nieuwe vragen worden beantwoord. Is het tijd voor een eigen privacybeleid voor kerken?

CONFESSIONEEL
Kerken zijn van oudsher zeer goed doordrongen van het belang van de handhaving van het ambtsgeheim. In de kerkorde en in de beroepscode voor predikanten wordt deze plicht tot geheimhouding voldoende benadrukt. Bij de bevestiging in het ambt wordt iedere ambtsdrager nog eens persoonlijk de vraag gesteld: ‘Belooft u geheim te houden wat vertrouwelijk te uwer kennis komt?’ Bij deze belofte zullen de meeste ambtsdragers denken aan zaken die hen in een persoonlijk, pastoraal gesprek worden toevertrouwd. In deze benadering staat de ambtsdrager centraal en valt alle nadruk op de plicht tot geheimhouding. Ambtsdragers zullen over het algemeen wel weten dat ze strafbaar zijn, als ze hun ambtsgeheim doorbreken. En alleen bij zeer zwaarwegende zaken, zoals kindermishandeling of seksueel misbruik, zullen ze overwegen dat geheim te doorbreken.
Een heel andere benadering is die van het recht op privacy. In deze benadering staat niet de ambtsdrager, maar de betrokkene (burger, cliënt, gemeentelid) centraal. Deze heeft recht op de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en hij of zij kan dat recht ook claimen. Er is in Nederland zelfs een officiële instantie die erop toeziet dat de privacy van de burgers voldoende wordt beschermd: het College Bescherming Persoonsgegevens. Het recht op privacy geldt voor allerlei soorten informatie. Het gaat niet alleen om vertrouwelijk informatie uit gesprekken, maar ook om foto’s en filmbeelden, e-mailadressen en telefoonnummers.

Op het terrein van de privacy is de laatste jaren een paradoxale situatie ontstaan. Terwijl er steeds meer privé informatie beschikbaar komt via de ‘sociale media’, lijken mensen tegelijkertijd steeds alerter te reageren op de (vermeende) schending van hun privacy. Ook kerkelijke gemeenten krijgen daarom steeds vaker vragen over hun privacybeleid. Soms is het heel goed te begrijpen, waarom mensen niet blij zijn met het ongevraagd bekend maken van allerlei informatie. Ik kan daarvan een paar voorbeelden geven. Een gemeentelid is in een langdurig conflict met zijn buren verzeild geraakt. Ten einde raad besluit hij te verhuizen, maar hij probeert zijn nieuwe adres voor zijn buren geheim te houden. De kerkelijke administratie weet daar niets van en publiceert te goeder trouw in het kerkblad bij de mutaties het nieuwe adres van de man. Deze reageert woedend en dreigt een klacht in te dienen tegen de kerk.
In een andere gemeente is een jonge vrouw door suïcide overleden. De diensten van deze gemeente zijn normaal gesproken via een landelijke website voor iedereen te beluisteren. Omdat de uitvaartdienst in deze situatie een zeer beladen karakter heeft, overlegt de kerkenraad vooraf met de familie of er bezwaar is tegen uitzending via het internet. De familie besluit daarop dat er wel een geluidsopname gemaakt mag worden, maar dat deze niet via de website uitgezonden mag worden.
In nog weer een andere gemeente werden in het verleden alle huwelijksjubilea in het kerkblad gepubliceerd. Het gebeurde echter steeds vaker dat daarop negatief werd gereageerd. In enkele gevallen was het echtpaar feitelijk al uit elkaar, hoewel ze nog niet formeel gescheiden waren. En in andere gevallen wilde men het jubileum in stilte vieren. Daarom heeft de gemeente de regel nu omgedraaid. Een jubileum wordt alleen nog vermeld, als er expliciet om gevraagd is.
Ds. Schenderling laat zien dat het hier om twee verschillende thema’s gaat. Bij ambtsdragers is er de klassieke belofte tot geheimhouding; bij de vraag naar privacy draait het om de voorgegeven autonomie van elke burger.

Het zelfbeschikkingsrecht van burgers impliceert onder andere dat iedere burger de ‘eigenaar’ is van de informatie die op hem- of haarzelf betrekking heeft. Bij openbaarmaking is daarom slechts één criterium van belang, namelijk de toestemming van de betrokkene. Soms mag een kerk veronderstellen dat er impliciet toestemming is gegeven om iets te publiceren, bijvoorbeeld als mensen zelf een geboortekaartje, rouwkaart of trouwkaart toesturen. Maar in de meeste gevallen moet er eerst toestemming gevraagd worden, bijvoorbeeld als de kerk bij de pastorale berichten wil vermelden dat iemand in het ziekenhuis is opgenomen. Door de toenemende aandacht voor privacy ontstaat binnen kerkelijke gemeenten wel steeds meer een spanningsveld. Kerken streven ernaar om een hechte geloofsgemeenschap te vormen, waarin mensen op de hoogte zijn van elkaars wel en wee en met elkaar kunnen meeleven en voor elkaar kunnen bidden. Steeds meer mensen kiezen er echter voor om hun privéleven af te schermen. ‘Ik heb er geen behoefte aan, dat mensen me in de supermarkt aanspreken en naar m’n ziekte informeren’, hoor je steeds vaker. Als mensen hun privéleven steeds meer gaan afschermen, komt ook het verlenen van pastorale zorg op den duur in het gedrang. Want hoe kunnen ambtsdragers pastoraal bezig zijn, als ziekten en zorgen niet meer gemeld worden?
Om eindeloze discussies over de bescherming van privacy te voorkomen, zouden kerkelijke gemeenten eigenlijk een privacybeleid moeten ontwikkelen. Daarin kan puntsgewijs worden opgesomd, hoe men omgaat met vertrouwelijke informatie, adresgegevens, en bijvoorbeeld film- en geluidsopnames van erediensten. Door duidelijke spelregels af te spreken, kan men ook onnodige angst wegnemen (‘Jullie zetten mijn adres toch niet op het internet?’) en belemmeringen voor het verlenen van pastorale zorg wegnemen.

Het lijkt er op dat steeds meer gemeenten van de vragen rondom privacy doordrongen raken. Dit geldt met name ten aanzien van de informatie op internet. Bij wijze van steekproef googelde ik ‘kerkbode en privacy’ en stuitte meermaals op de volgende zin: ‘In verband met privacygevoelige informatie zijn de kerkbode en de gemeentegids slechts beperkt in te zien.’ In sommige gevallen viel de meest recente kerkbode daarna toch integraal te lezen.

REFORMATORISCH DAGBLAD
Op de opiniepagina van het Reformatorisch Dagblad (11 mei) schreef Mari Kerkhoff, leraar informatica aan de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap te Apeldoorn, een bijdrage over online kerkdiensten binnen de gereformeerde gezindte. Ook daarin moet de privacy van predikant en gemeenteleden zijn gewaarborgd, zo betoogt hij. Er is bezinning nodig voordat kerkdiensten op internet worden geplaatst.

Op YouTube zijn veel kerkdiensten te vinden uit de gereformeerde gezindte. Over het algemeen is daar niets mis mee. Het kan erg nuttig zijn voor mensen die ziek zijn of voor mensen die graag op doordeweekse dagen een dienst willen beluisteren. Bovendien is het een goed evangelisatiemiddel. Deze kerkdiensten worden in de regel geplaatst onder verantwoordelijkheid van de betreffende kerkenraad. Dit is ook de juiste weg. Vaak wordt de mogelijkheid om online een reactie te plaatsen, uitgeschakeld.

Kerkhoff stelt vervolgens dat het internet zendingsgebied is en dat alleen kerkdiensten geplaatst moeten worden als ze geschikt zijn voor evangelisatiedoeleinden. Voorgangers moeten daarom werk maken van de manier waarop zij ‘hun preek uitspreken of Gods Woord lezen.’ Daarmee stelt de schrijver en passant grote vragen aan de orde: naar de verstaanbaarheid van de eredienst, naar het doel van de kerkdienst op internet, en naar de waardering van het wereldwijde web op zichzelf. Helaas gaat hij daar niet verder op in.

Een ander aandachtspunt bij het plaatsen van kerkdiensten op internet is de privacy van gemeenteleden. Het is de vraag of het wenselijk is dat in de dienst namen en adressen van bijvoorbeeld zieke personen worden genoemd, en dat die vervolgens door iedereen te beluisteren zijn. Wat dat betreft zou ik ervoor willen pleiten voorafgaand aan de dienst dergelijke namen en adressen voor te lezen, en in de voorbede hooguit de namen te noemen. Dan is het erg eenvoudig het gedeelte voor het votum en de groet bij plaatsing op internet weg te laten. In sommige gemeenten kent men de praktijk van openbare schuldbelijdenis bij overtreding van het zevende gebod. Plaatsing op internet van dergelijke diensten kan dan voor betrokkenen erg vervelend zijn en een levenslange schandpaal vormen. Daarom dient hier ook voorzichtig mee om te worden gegaan.
Ouders dienen erop toe zien dat hun kinderen geen mobiele telefoons mee naar de kerk nemen. Jongeren gebruiken die vaak om berichten naar elkaar te sturen of met andere dingen bezig te zijn. Daarmee leidt het hen af van de prediking van het Woord. Deze telefoons worden echter ook gebruikt om stiekem de voorgangers mee te filmen. Uit deze filmpjes worden dan bepaalde poses van de voorganger geknipt die vervolgens op de sociale media terechtkomen.

Helder is dat vanuit een zekere argeloosheid kerkdiensten op internet plaatsen terecht van vraagtekens wordt voorzien. Voortgaande bezinning op kerk en privacy is nodig.

Ds. G. van Meijeren is hoofd mobiliteitsbureau Predikanten & Kerkelijk Werkers van de Protestantse Kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen