GESCHEURDE KLEREN

Ds. J.T. Maas is predikant van de hervormde gemeente te Vinkeveen.

Hoe om te gaan met rouw? Zowel in de maatschappij als in de kerkelijke gemeente is dat een vraag die veel mensen bezig blijft houden. Rouwen is iets persoonlijks. Toch hebben we misschien nog steeds iets aan rouwgebruiken van vroeger.

JAKOB

Wie in Bijbel leest en er speciale aandacht voor heeft, komt veel beschrijvingen van rouw en rouwgebruiken tegen. In Genesis 37 lezen we dat Jakob een met bloed besmeurde mantel krijgt thuisgestuurd. Onmiskenbaar de bijzondere en kleurrijke mantel van Jozef. Jakob wordt misleid, maar trekt de conclusie dat zijn zoon verscheurd is door een wild dier. We lezen dan: Toen scheurde Jakob zijn kleren, deed een rouwgewaad om zijn middel en rouwde vele dagen om zijn zoon (Gen.37: 34). Wat een emotie. Toch neemt Jakob de gebruikelijke rouwhandelingen in acht, waar we hier een duidelijke beschrijving van krijgen.

KLEDING

Allereerst is daar het scheuren van de kleren. Het verdriet moet een uitweg vinden, de rouw moet zichtbaar zijn. Met beide handen greep men het bovenkleed beet en scheurde dit open. Ruig. Rafelig. Vervolgens deed men een rouwgewaad om de middel. Dat betrof een donkergekleurd kledingstuk van ruwe stof en was zo mogelijk gemaakt van kamelenhaar of van zwart geitenhaar. In Jesaja 50 lezen we: Ik bekleed de hemel met zwart, bedek hem met rouwgewaad. Ook uit zon beeldende tekst maken we op dat een rouwgewaad donkergekleurd of zelfs zwart was.

Het Hebreeuwse woord voor rouwgewaad is śaq, door de statenvertalers weergegeven met ‘zak’. Meer dan een soort donkergekleurde zak van ruwe stof was het inderdaad niet. Toch besef je dat men hem wel klaar moest hebben liggen om deze in tijden van rouw direct om te kunnen doen. Ten slotte lezen we dat Jakob vele dagen rouwde om zijn zoon. Rouwen is hier de uitdrukking voor het openlijk huilen en luid weeklagen. Jakob deed dat ongeremd en langdurig, zo te lezen zelfs langer dan gebruikelijk was.

ZEVEN DAGEN

Over wat gebruikelijk is leert de geschiedenis in Genesis 50 ons meer. Daar vinden we de beschrijving van Jakobs dood en begrafenis. We lezen dan eerst over enkele Egyptische rouwgebruiken. Het volk van Egypte beweent Jakob zeventig dagen lang. Dit was uitzonderlijk en heeft velen doen denken aan een staatsbegrafenis. Na het balsemen en rouwen krijgt Jozef toestemming zijn vader in Kanaän te gaan begraven. Toen ze bij de Doornendorsvloer kwamen, die zich aan de overzijde van de Jordaan bevindt, bedreven ze daar rouw over hem met een grote en zeer zware rouwklacht. Hij hield zeven dagen rouw over zijn vader. (Gen.50:10)

ZEVEN DAGEN

Zeven dagen is altijd de standaard voor openlijke rouw gebleven in Israël. Normaal is het zo dat op de dag van overlijden de begrafenis plaatsheeft (behalve op de sabbat) en men dan zeven dagen rouwt. Waarom zeven dagen? Misschien omdat elke dag van de week een eigen gezicht heeft en het bij elke dag nodig is het gemis te voelen. Dat rouwen deed men niet alleen, maar met steun van de gemeenschap. Door elke dag heel bewust geconfronteerd te worden met het gemis en daarover te spreken komt de verwerking van het verdriet direct op gang.

In deze twee hoofdstukken van Genesis worden de meest gebruikelijke rouwrituelen genoemd die in de Bijbel te vinden zijn. Ze geven ons inzicht in een eeuwenoude traditie die weliswaar cultuurgebonden is, maar waar theologisch en psychologisch gezien heel wat waardevols in te ontdekken valt.

Rouwgebruiken maken onderdeel uit van rouwverwerking; de definitie daarvan is dat dit het antwoord is dat gegeven wordt op het verlies van een betekenisvolle ander. Een rouwgebruik helpt bij het uiting geven aan emoties. Ze zijn katalysatoren van rouw (zoals rabbijn R. Evers het noemt), zodat het helpt de rouw werkelijk te beleven en het verlies en verdriet een plaats te geven en door het dal heen te komen, te komen tot aanvaarden.

Zoals hierboven beschreven is er bijbels gezien royaal plaats voor expressie in tijden van rouw. Daar zijn echter wel grenzen aan. Er zijn rouwrituelen die de heidenvolken toepasten maar die voor het volk Israël verboden zijn, zoals het kerven in zichzelf en het hoofd kaalscheren (Deut.14:1). Dit verbod gold omdat ze kinderen van de HEERE zijn.

PSYCHOLOGISCH

Het scheuren van kleren heeft een duidelijk psychologische betekenis. Scheuren is een uiting van verdriet over het ‘verscheurde lichaam’, verscheurd door de dood. Het komt tegemoet aan een emotionele behoefte, zo is ook door psychologen aangetoond. Het is zodoende al een begin van het verwerken van het verdriet. Het aandoen van het donkere rouwgewaad en het openlijk rouwen kunnen we zien als een volgende stap in dat proces. Men deed tijdelijk openlijk afstand van vrolijkheid en vreugde. In het scheuren en het omkleden met de zak wordt ook iets zichtbaar van het besef dat dood straf is. Zo bezien zijn de rituelen uiting van zondebesef. Een rouwgewaad was ook een boetegewaad.

In de bijbelse tijd rouwde men intens, openlijk, maar ook weer gelimiteerd, afgebakend. Normaal zeven dagen openlijk, tot een jaar na overlijden op een lichtere manier. Op de sabbat bleef men echter gericht op de lof aan God en stelde men het openlijke rouwen uit tot na zonsondergang. Het verdriet wordt dan alleen innerlijk beleefd.

De gedachte daarachter is dat ons verdriet niet de lof aan God mag overschaduwen.

JODENDOM

In het jodendom zijn de rouwgebruiken waarover we in de Bijbel lezen na verloop van tijd in diverse geschriften steeds nauwkeuriger in regels vastgelegd. Het hele rouwproces is gaandeweg in vijf fasen uitgewerkt. In het boekje Geen bloemen, wel bezoek beschrijft rabbijn Evers deze vijf stappen. Hierbij laat hij duidelijk de pastorale kant van de regels naar voren komen.

SCHEUREN

Over het scheuren van het opperkleed is in de Joodse traditie onder meer het volgende vast komen te liggen. Dit scheuren moest altijd van boven naar beneden, te beginnen bij de hals. Zo'n scheur moest minimaal negen centimeter diep zijn. Na 31 of 32 dagen mag een man de scheur weer dichtnaaien, de vrouw mag dat meteen doen. Hoe minder ver men de scheur dichtnaaide, hoe zwaarder men het verdriet beleefde. Na het overlijden van vader of moeder naaide men de scheur nooit helemaal dicht, uit respect voor de overleden ouder.

TREUREN

In de halacha - dat is het totaal van goddelijke en rabbijnse wetgeving die zijn bron vindt in de Thora - staan aanwijzingen voor de aweloet de tweede rouwfase, die van het moment van de begrafenis tot zeven dagen na de begrafenis). In het genoemde boekje lezen we: "De rouwende is zeven dagen vrijgesteld van de dagelijkse beslommeringen; hij mag zelfs niets anders doen dan treuren. Vrienden en kennissen nemen de dagelijkse taken over. Hij wordt omringd door de gemeenschap, die zich in zijn aanwezigheid dient te onderwerpen aan zijn gemoedstoestand. Hij bepaalt de sfeer. De bezoekers komen binnen, gaan zitten en wachten tot de rouwende hen aanspreekt. De gemeenschap krijgt een soort invoelende therapeutenrol toegewezen. Opmerkingen van het bezoek die de ondertoon van een standje hebben, zijn uit den boze. De principes van totale acceptatie en nietveroordelen worden zeer aanbevolen. Deze principes zijn gebaseerd op het bijbelse principe 'Heb je naaste lief als jezelf'. Leerzaam.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen