DE KINDERMOORDENAAR

Ds. D.M. Heikoop is predikant van de hervormde gemeente te Rijswijk (N.-Br.).

De wrede kindermoordenaar. Dat is het overheersende beeld dat van koning Herodes de Grote is blijven hangen. Zowel in historische romans als in de schilderkunst is Herodes vooral beschreven en afgebeeld als de meedogenloze moordenaar, die om het kind Jezus te doden alle jonge kinderen in Bethlehem laat ombrengen. Is dat beeld terecht of behoeft het nuancering?

NAAR DE MACHT

Herodes de Grote stamt af van een adellijk geslacht uit Idumea, het bijbelse Edom. Zijn vader Antipater weet de gunst van invloedrijke Romeinen te winnen. Dat is noodzakelijk voor een hoge functie, aangezien de Romeinen in 63 v.Chr. Judea hebben veroverd en sindsdien het hoogste gezag voeren. Antipater verwerft de gunst van Julius Caesar door hem in een oorlog in Egypte met een leger te hulp te schieten. Als dank daarvoor benoemt hij Antipater tot procurator over Judea.

Zijn zoon Herodes weet eveneens de gunst van machtige mannen in Rome te verwerven. Wanneer de Parthen, Rome’s aartsvijanden in het oosten, in 40 v.Chr. Syrië en Judea binnenvallen en daar een bevriend vorst aanstellen, stelt de Romeinse senaat als tegenactie Herodes aan als koning der Joden. Hij krijgt als taak om met behulp van Romeinse legers het gezag over Judea en omliggende gebieden te herstellen. Koning Herodes slaagt hierin en weet als vazalvorst van Rome 36 jaar aan de macht te blijven.

De belangrijkste taak van koning Herodes is het beschermen van de grenzen en het bewaken van de orde in zijn rijk. Herodes heeft hiertoe de beschikking over een eigen leger (Matt.2:16). Hiermee bestrijdt hij de rovers die het land onveilig maken (vgl. Luk.10:30). Tevens heeft hij de beschikking over een eigen vloot in Caesarea. Recent is bij opgravingen in Magdala in Galilea een haven ontdekt van waaruit Herodes het Meer van Galilea liet beveiligen.

DERDE MAN

Herodes verwerft de gunst van keizer Augustus door zich onvoorwaardelijk trouw op te stellen. Door de steun van Augustus weet hij zijn macht enorm uit te breiden. Het rijk van koning Herodes wordt in omvang vergelijkbaar met het rijk waarover koning David, 1000 jaar voor hem, regeerde. Maar Herodes’ invloed beperkt zich niet tot Judea. De geschiedschrijver Flavius Josephus noemt Herodes, na keizer Augustus en diens rechterhand Marcus Agrippa, de derde man in het Romeinse Rijk.

In Judea staat de positie van Herodes echter voortdurend ter discussie. Omdat hij geen Joodse maar Idumeese afkomst heeft, kan hij in de ogen van velen geen koning der Joden zijn. In de wet van Mozes staat immers ‘u mag geen buitenlander over u zetten, die uw broeder niet is’ (Deut.17: 15). Bovendien stamt Herodes niet uit een koninklijk geslacht. Al anderhalve eeuw komen alle koningen van Judea uit het huis van de Hasmoneeën (de Makkabeeën).

Herodes tracht dit manco op te lossen door met de Hasmoneï-sche prinses Mariamne te trouwen, maar voor veel Joden is dat niet genoeg. Zijn leven lang heeft Herodes een gespannen verhouding met de sadduceeën, de priesterelite die traditioneel verbonden was met het Hasmoneïsche koningshuis. Herodes tracht een nieuwe elite te creëren die hem wel goedgezind is: ‘de herodianen’ (Matt.22:16, Mark.3:6, 12:13).

WELDOENER

Herodes weet een enorm fortuin te vergaren. Door handelsactiviteiten en door het uitbuiten van zijn politieke mogelijkheden groeit Herodes uit tot een van de rijkste mensen in het Romeinse Rijk, bij wie zelfs keizer Augustus wel eens geld moet lenen. Hij gebruikt zijn vermogen om zich als een koninklijke weldoener te presenteren (vgl. Luk.22:25) en zo zijn positie als koning te legitimeren. Hij financiert openbare werken, organiseert festivals en spelen en initieert enorme bouwprojecten.

Door heel het rijk heen bouwt hij burchten en paleizen, zoals Masada op een rotsplateau bij de Dode Zee, de burcht Machaerus en het Herodium bij Bethlehem. Aan de kust van de Middellandse Zee bouwt hij een stad die hij naar zijn beschermheer Caesar Augustus Caesarea noemt (Hand.10:1). Het is een van de belangrijkste havensteden van die tijd. Ook in deze stad laat hij een prachtig paleis bouwen (waar later Paulus gevangen wordt gehouden, Hand. 23:35).

TEMPEL

Zijn meest bekende bouwproject is ongetwijfeld de herbouw van de tempel in Jeruzalem. De bouw van dit enorme tempelcomplex heeft vele jaren in beslag genomen. Als Jezus aan het begin van Zijn openbare optreden naar Jeruzalem gaat, wordt er al 46 jaar aan gebouwd (Joh.2.20).

Het resultaat is een van de meest indrukwekkende tempelgebouwen uit het Romeinse Rijk. Om een groot tempelplein te creëren laat Herodes het gebied rond de oude tempel ophogen tot een enorm kunstmatig terras. Dit plein laat hij vervolgens omringen door galerijen met prachtige marmeren zuilen (door de discipelen trots aan Jezus getoond, Mark.13: 1). Een indruk van hoe deze galerijen eruit hebben gezien is te krijgen bij de Stoa van Attalus in Athene, die waarschijnlijk als voorbeeld heeft gediend. De tempel zelf wordt met ‘prachtige stenen en aan God gewijde geschenken versierd’ (Luk.21:5). Een rabbijns geschrift zegt hierover dat iemand die Herodes’ tempel niet gezien heeft, niet weet wat schoonheid is.

KINDERMOORD

Herodes is met minstens tien vrouwen getrouwd en krijgt vele zonen en dochters. Meerdere van hen huwen weer binnen de eigen familie met een schoonzus of zwager (Mark.6:17), neef of nicht, zodat de stamboom van Herodes een ingewikkeld beeld oplevert (veel nakomelingen krijgen ook dezelfde naam, zodat er meerdere zijn met de naam Herodes Filippus, Herodes Agrippa en Bernice). Onder deze vrouwen en hun zonen is er voortdurend strijd om de macht. Hofintriges zijn aan de orde van de dag. Meerdere keren laat Herodes familieleden ombrengen na geruchten over een complot. Dit lot treft niet alleen zijn meest geliefde vrouw Mariamne, maar ook zijn eigen zonen Alexander, Aristobulus en Antipater. Keizer Augustus heeft hierover gezegd ‘Je kunt beter Herodes’ zwijn zijn, dan zijn zoon.’ Zwijnen raakt Herodes als halfjood immers niet aan.

Zijn angst om van de troon te worden gestoten en zijn harde optreden tegen potentiële rivalen horen we ook in het Mattheüs-evangelie. Wanneer de wijzen uit het Oosten in Jeruzalem komen en vertellen dat er een koningskind geboren is, slaat hem de schrik om het hart en laat hij dit alarmerende bericht direct grondig onderzoeken (Matt.2:3,4,7,8). In Jeruzalem ontstaat een crisissfeer want men is beducht voor Herodes’ reactie. Als de over-priesters en Schriftgeleerden hem vertellen dat het Koningskind in Bethlehem geboren zou worden, geeft hij bevel om alle jonge kinderen in en rond Bethlehem te laten doden (Mat.2:16).

STERFDAG

Herodes’ heerschappij ontaardt de laatste jaren in een waar schrikbewind. Talloze Joden worden door hem gedood of als slaaf verkocht. In 4 v.Chr. overlijdt Herodes. Zijn sterfdag wordt later tot een feestdag uitgeroepen. Zijn lichaam wordt begraven in de burcht Herodium. Dat is uit de boeken van Josephus al lang bekend, maar pas in 2007 vinden archeologen zijn graf. Zijn sarcofaag bleek toen door Joden uit de eerste eeuw kapot geslagen te zijn. Zo hebben zij hun afkeer geuit van deze koning met zijn wrede bewind.

GEEN INCIDENT

Herodes wist door zijn connecties in Rome en politieke instinct lange tijd aan de macht te blijven en zelfs een dynastie te stichten. Zonder Herodes zou Judea vermoedelijk al veel eerder tot een Romeinse provincie zijn gemaakt, waarbij het overigens nog maar de vraag is waarmee het Joodse volk beter af zou zijn geweest. Niettemin was de beruchte kindermoord in Bethlehem geen incident maar onderdeel van een lange reeks moorden, zelfs van zijn eigen kinderen. Het is dan ook niet onterecht dat hij als kindermoordenaar de geschiedenis is ingegaan. Het is aan Gods leiding te danken dat hij het Kind niet te pakken kreeg, zodat Deze later Zijn heilswerk kon volbrengen (Matt.2:13).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen